Tuyển tập Terhune - Bộ sách của cả nhà

Hôm nay là kỷ niệm tròn 150 năm ngày sinh của tác gia văn học Mĩ Albert Payson Terhune (21/12/1872 - 21/12/2022), người mà tên của ông đã được đặt cho trường học, công viên, đường phố, tại nơi ông từng sống.

Và cũng cách đây đúng 120 năm, Lad, nhân vật chính của tác phẩm LAD: A dog, một con chó của đời thực đã đi vào văn học vô cùng sống động, cũng chào đời. Đó là một con chó Ê-cốt với cái tên mộc mạc đã từng được đặt cho hàng ngàn con chó, sau khi tác phẩm ra đời. Lad đã sống một cuộc đời giàu có nhất - nếu có thể coi sự trung thành, lòng quả cảm, trí thông minh, tình yêu và hạnh phúc là tài sản. Đó là một con chó mà ngay cả nhúm lông của nó cũng được trân trọng lưu trữ tại Thư viện Quốc hội, Hợp chúng quốc Hoa Kỳ (Library of Congress, USA).

Đây cũng là lý do Kẹp Hạt Dẻ lần đầu tiên cho ra mắt Tuyển tập gồm 6 ấn phẩm đặc biệt, đã được chọn lọc và cân nhắc kỹ, nhằm hệ thống lại các tác phẩm tiêu biểu của các con chó trong đàn Sunnybank, nơi Lad từng được ví như một quân vương anh minh trị vì các thần dân đặc biệt trong đàn.

Trong tuyển tập, chúng ta sẽ gặp một Bình minh xám, con chó thứ chín trong đàn con của Bruce đã được bà chủ đặt tên ngay khi trời vừa ló rạng ánh bình minh. Đó là một buổi bình minh sau bão đầy những cuộn mây xám chì pha ánh bạc, với một quầng sáng trắng mờ nhạt xuất hiện ở phía đông. Con chó định mệnh ấy có một cái tên đầy chất thơ, trong khi bản thân lại vô cùng thực tế.

Bình minh xám, con chó mà nếu xưng hô một cách có tôn ti thì phải gọi Lad là bác, không giống những con chó khác. Nó tạo ra luật và tuân theo luật của riêng mình. Nhưng trên tất cả, Bình minh xám cho ta một triết lý giản dị: Không có đứa trẻ nào là "đồ bỏ đi". Bình minh xám không hề giống một con chó nào trước đó, và cả sau này cũng vậy. Mọi thứ liên quan đến Xám đều huy hoàng. Mọi điều kì cục mà nó làm, trước sau rồi cũng kết thúc đẹp đẽ.

Ta cũng sẽ biết tới Sói, con trai của Lad, kết tinh của Lad và Lady, hai dòng máu của hai tính nết hoàn toàn khác biệt, tưởng chừng không thể kết hợp nổi. Trong Sói luôn có tố chất xác tín, trung thành và óc thông minh ưu tú của ông bố Lad, nhưng trong huyết quản cũng luôn chảy dòng máu hoang dã thất thường vốn dĩ của mẹ Lady. Sói là như vậy, một sự kết hợp vô cùng khiên cưỡng giữa hai dòng máu thuần chủng tuyệt hảo. Hình dáng nó, rủi thay, lại đẹp một cách kì cục:

Sói là con chó của vận rủi. Ngoài hào quang bất đắc dĩ của cuộc thi chó duy nhất trong đời nó ra, vận rủi luôn đeo bám nó, đẩy con chó nhiệt tình trong sáng vào những tình thế hết sức oái oăm. Tuy nhiên, điều đọng lại lớn nhất ở Sói chính là cách nó ứng xử với vận rủi, với những hiểu lầm chết người mà nó vướng phải - một cách ứng xử rất người. Những năm tháng sống đời ấy đã đưa một con chó bảo vệ lên kế tục ngôi vị của Lad, được báo chí đương thời liên tục nhắc đến như một điển hình đặc biệt về loài bạn bốn chân của con người.

Bruce là con của một con chó cái bị hắt hủi, mẹ nó lọt vào danh sách chó của Tòa nhà như một trong những điều tình cờ nhất. Thuở còn là một con cún, những gì Bruce thể hiện đúng là một bản lỗi, một bản lỗi đến mức ngô nghê. Vậy mà khi trưởng thành và ra trận, với nhiệm vụ của một con chó đưa thư, bản lỗi ấy đã cứu hàng trăm sinh mạng lính Liên quân, qua những lần vượt phong tỏa để đưa thư thượng khẩn. Cũng vẫn là bản lỗi, Bruce đã phát hiện ra gián điệp, đã xả thân thu hút hỏa lực để báo động cứu nguy cho đồng đội của mình.

Việc một con cảnh khuyển hay khuyển binh được trao tặng huân chương không phải quá hiếm. Bruce là một trong số những con chó huyền thoại như thế. Người ta có thể thấy hài hước trước cảnh một con chó phấn khích hít hít tấm huân chương dành cho mình. Bruce cũng đã vô cùng phấn khích như thế. Với một con chó, một tấm huân chương liệu có quyến rũ hơn một khúc xương? Cố nhiên là không rồi, bởi lẽ với Bruce nói riêng và những khuyển binh khác nói chung, tấm huân chương hoàn toàn là một miếng kim loại lạnh lẽo vô cảm, không hơn.

Bằng tất cả sự thấu hiểu, tình yêu và lòng tôn trọng của mình với con chó quả cảm, Terhune đã thành công trọn vẹn khi biểu đạt hình ảnh con khuyển binh xoắn xuýt với tấm huân chương mỏng mảnh, chỉ bởi trên đó có mùi hương ấm áp và thân thương mà ngón tay đồng đội của nó đã lưu lại - mùi hương của Trung sĩ Mahan.

Bobby, con chó mà Albert Payson Terhune mang tới cho các bạn không nằm trong danh mục nhà Sunnybank quý tộc, như chúng ta đã từng gặp trong Lad, Bình Minh Xám - Đồ bỏ đi?, Sói - Con trai của Lad, Bruce - Con chó anh hùng… Lần này, con chó mà Terhune muốn giới thiệu, là một bản lỗi hoàn hảo: Bobby.

Bobby đi hoang - Bản lỗi hoàn hảo là chuyện về con chó của một nhà nghèo. Jamie Mackellar - một người Scottland di cư - đã bị lừa khi mua nó, sau một cuộc thương lượng ngớ ngẩn nhất lịch sử giao thương. Từ đó, cuộc đời của anh chàng lái xe tải nghèo khó đã gắn chặt với cuộc đời của con chó đáng thương.

Cái lỗi đầu tiên của Bobby là quá xấu. Kể ra chó xấu thì cũng chẳng sao, nhưng vấn đề ở chỗ bố nó là con chó mang một vẻ đẹp kì quan, nên nó không có quyền được xấu. Tự nhiên đã trêu ngươi, khi mang nó đến với thế giới này trong hình dạng đầy khiếm khuyết, nhưng lại với một nòi giống hoàng gia.

Bởi quá xấu, cho nên những cái lỗi tiếp theo có cơ hội được xuất hiện, bắt đầu bằng việc nó đi hoang. Và thế là Con chó nhà dòng dõi quý tộc bắt đầu lớn lên, dưới quy luật sinh tồn của tự nhiên hoang dã.

Ở Lad (2) - Những chuyện chưa kể, ta sẽ thấy nó khác với Lad - câu chuyện về phẩm giá của một con chó" (Lad 1). Không có được lợi thế ở cốt truyện như Lad 1, nhưng Lad 2 hoàn toàn có thể khiến độc giả rong chơi nhiều hơn trong những trường đoạn đầy màu sắc, mà nhân vật chính vẫn là con chó thuần chủng từ thể chất tới tâm hồn.

Bạn đọc sẽ không đê mê rã rời khi đọc nó, thay vào đó, xúc cảm của bạn sẽ bị dẫn dắt qua nhiều cung bậc. Ví như bạn sẽ ngả nghiêng thích thú trong khung cảnh Lad chơi tên trộm đồ trang sức một vố như ma làm, hay lúc nó quay cho bốn kẻ xâm nhập tả tơi điêu đứng. Một lúc nữa, bạn sẽ xót xa cho cái kiểu luỵ tình của nó với ả chó cái đanh đá Lady. Dấn sâu thêm vài trang, bạn lại âm thầm ngưỡng mộ những hành xử vị tha của Lad với cuộc đời, hay đồng cảm với những ẩn ức cáu giận của con chó già trong vài ngày tháng cuối… Lad luôn luôn cố gắng làm điều tử tế, để đối tác của nó trở nên tử tế hơn.

Terhune không hổ danh là người kể chuyện đường rừng. Dưới nhãn quan hiểu biết và trong trái tim vô lượng yêu thương của ông, mỗi con chó đều có một cuộc đời thú vị, với những vẻ đẹp riêng biệt và bản sắc không trộn lẫn.

Trong các câu chuyện của ông, việc làm bạn với muông thú không còn là một mô-tip văn chương nữa, mà nó đã trở thành một lối sống - một lối sống đầy tinh thần trách nhiệm, trong thế giới ngày càng dư thừa kĩ trị và quá hẻo niềm tin này.

Nhà văn, dịch giả Vũ Danh Tuấn, người đầu tiên chuyển ngữ các tác phẩm của Terhune tại Việt Nam, cũng là người đã được giới phê bình đánh giá là đã chạm tới những tín hiệu ngoài ngôn từ của bản gốc, khiến cho dịch phẩm của anh vượt ra ngoài việc truyền đạt thông tin, đã chia sẻ rằng:

Có thể coi Tuyển tập Terhune (6 cuốn) là một Bộ sách của cả nhà bởi giá trị của nó đem lại đã vượt mọi biên giới về tuổi tác, địa lí và các nền văn hóa. Đó cũng là một bộ sách phù hợp khi ta muốn nương tựa vào sách, như là một công cụ để sắp xếp lại tinh thần. Ở đó ta sẽ có điều kiện để suy tưởng và chiêm nghiệm nhiều hơn./.