Việt Nam tăng tốc trong cuộc đua chuyển đổi kỹ thuật số

Xuất phát điểm

Với kỳ vọng tạo ra một bước đột phá trong việc mở rộng quy mô kinh tế và tăng năng suất nhờ những tiến bộ công nghệ và đổi mới, chuyển đổi kỹ thuật số được dự báo sẽ thay đổi hầu hết các hình thức sản xuất và thương mại truyền thống cũng như định hình lại nền kinh tế thế giới. Do đó, chuyển đổi kỹ thuật số đã trở thành xu hướng phát triển chính của nhiều quốc gia trên thế giới, bao gồm cả Việt Nam.

Thông qua quá trình đó, một nền kinh tế mới được xác định là "nền kinh tế kỹ thuật số" đang dần hình thành và phát triển nhanh chóng. Tại Việt Nam, nền kinh tế kỹ thuật số cũng đang phát triển nhanh chóng, mang lại những đóng góp quan trọng cho nền kinh tế của đất nước. Tuy nhiên, sự bùng nổ của nền kinh tế kỹ thuật số đã đặt ra nhiều thách thức trước Việt Nam, đòi hỏi một giải pháp hỗ trợ đồng bộ cũng như nỗ lực từ nhiều phía để thúc đẩy nền kinh tế này một cách bền vững và giảm thiểu rủi ro không đáng có.

Trong vài năm qua, người Việt sống ở các thành phố lớn đã dần hình thành thói quen mua sắm trực tuyến. Sự bùng nổ của thương mại điện tử cộng với sự xuất hiện của một loạt các mô hình kinh doanh mới trên internet, như nền kinh tế nền tảng (booking.com, agoda) hay nền kinh tế chia sẻ (Grab, Airbnb), đã nhanh chóng thay đổi thói quen tiêu dùng của nhiều người. Đối với những người trẻ tuổi ngày nay, khi họ cần đi du lịch, họ nghĩ ngay đến Grab, GoViet, Bee (ứng dụng gọi xe trực tuyến) hoặc Airbnb, booking.com và nhiều nền tảng đặt phòng để tìm chỗ ở trực tuyến. Một nền kinh tế mới dựa trên công nghệ điện toán và internet đang phát triển nhanh chóng tại Việt Nam, được các chuyên gia định nghĩa là một nền kinh tế kỹ thuật số.

Theo nghiên cứu của gã khổng lồ công nghệ Google và Temasek, nền kinh tế kỹ thuật số của Việt Nam được định giá khoảng 3 tỷ đô la Mỹ năm 2015, tăng lên 9 tỷ đô la Mỹ vào năm 2018 và được dự báo sẽ đạt 30 tỷ đô la Mỹ vào năm 2025. Đặc biệt, thương mại điện tử là lĩnh vực phát triển nhanh nhất, tăng trưởng khoảng 30% mỗi năm, với doanh thu năm 2018 khoảng 8 tỷ USD và dự kiến ​​sẽ đạt ít nhất 10 tỷ USD vào năm 2020. Các doanh nghiệp viễn thông tại Việt Nam cũng bùng nổ với doanh thu khoảng 6,1 tỷ USD, tạo thêm hơn 851.000 việc làm. Trong ngành kinh doanh nội dung số, ngành quảng cáo trực tuyến đang phát triển nhanh chóng với doanh thu dự báo hơn 1 tỷ USD vào năm 2020, cao gấp ba lần so với con số năm 2016. Theo đánh giá của Viện Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), trong 10 năm qua, nền kinh tế kỹ thuật số của Việt Nam đã không ngừng phát triển cả về cơ sở hạ tầng và thị trường kinh doanh, đóng góp lớn cho nền kinh tế của đất nước.

Sự bùng nổ của một nền kinh tế kỹ thuật số không chỉ mang lại cơ hội mà còn đặt ra những thách thức mới cho Việt Nam. Ngoài các vấn đề về thể chế và pháp lý, có nguy cơ mất an ninh mạng vì nền tảng chính của nền kinh tế kỹ thuật số là công nghệ thông tin. Theo thống kê của Cục An toàn thông tin thuộc Bộ Thông tin và Truyền thông Việt Nam, năm 2018 đã có hơn 10.000 vụ tấn công mạng xảy ra tại Việt Nam. Trung tâm Ứng cứu khẩn cấp máy tính Việt Nam cho biết Việt Nam nằm trong số ba quốc gia hàng đầu (sau Ấn Độ và Trung Quốc) trong tình trạng báo động đỏ với số lượng lớn botnet (mạng máy tính bị nhiễm phần mềm độc hại và được chỉ huy và kiểm soát từ xa bởi tội phạm mạng) - ở mức hơn 1 triệu - đang kiểm soát trái phép máy tính cục bộ.

Tác động tiêu cực của nền kinh tế kỹ thuật số đối với cơ cấu nguồn nhân lực cũng là một thách thức lớn. Chủ tịch FPT, ông Trương Gia Bình, đã dự đoán rằng Công nghiệp 4.0 và nền kinh tế kỹ thuật số có thể gặp rủi ro rất lớn vì ít nhất 30% công nhân hiện tại có thể sẽ mất việc do công nghệ mới và robot. Trong khi đó, theo Trung tâm Thông tin và Dự báo Kinh tế xã hội Quốc gia, 77% lực lượng lao động của Việt Nam không có đủ trình độ chuyên môn và kỹ thuật để thích ứng với sự phát triển kinh tế kỹ thuật số hiện nay.

Ngành Công nghiệp 4.0 với trọng tâm là chuyển đổi kỹ thuật số đang tiến triển với tốc độ rất nhanh. Tuy nhiên, không giống như ba cuộc cách mạng công nghiệp trước đây, lần đầu tiên Việt Nam có cơ hội được "lên cùng một con thuyền" với tất cả các nước trên thế giới trong cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư. Không chỉ vậy, Việt Nam còn sở hữu những lợi thế nhất định. Theo Tiến sĩ Mai Liêm Trực, nguyên Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông, lợi thế của Việt Nam là đạt đến cấp cao nhất thế giới trong một số lĩnh vực, trong đó điển hình nhất là trong lĩnh vực viễn thông, một nền tảng quan trọng cho Công nghiệp 4.0 hiện đang được phổ biến rộng rãi có sẵn và với các công nghệ cao tương đương với các nước tiên tiến trên thế giới (như 4G và 5G). Ngoài ra, người Việt Nam rất thông minh, linh hoạt và thích nghi với những điều mới. Trong khi đó, cuộc đua chuyển đổi kỹ thuật số chủ yếu dựa trên phong cách sáng tạo và trí tuệ, không chỉ tập trung vào khía cạnh vật chất nữa.

Tuy nhiên, theo PGS, TS. Trần Đình Thiên, cựu Giám đốc CIEM, Việt Nam vẫn còn hạn chế về khả năng tiếp cận Công nghiệp 4.0 do hạn chế về công nghệ, tài chính, cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực kỹ thuật. Một thách thức đáng chú ý khác cũng đến từ quá trình hội nhập. Việt Nam đã tham gia các hiệp định thương mại phát triển nhất trên thế giới, như Hiệp định toàn diện và tiến bộ về quan hệ đối tác xuyên Thái Bình Dương và Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU. Đặc biệt, nhiều quốc gia đã xác định chuyển đổi kỹ thuật số là một con đường quan trọng cho sự phát triển của họ. Việt Nam sẽ là đối tác nhưng cũng là đối tượng chịu áp lực cạnh tranh rất lớn từ các nền kinh tế khác. Hội nhập tạo ra áp lực, tuy nhiên, đó cũng là cơ hội để Việt Nam tiếp cận với kiến ​​thức và công nghệ của nhân loại, từ đó thu hẹp khoảng cách và tạo hiệu quả cao hơn cho quá trình chuyển đổi kỹ thuật số.

Để thúc đẩy sự phát triển bền vững và giảm thiểu rủi ro cho nền kinh tế kỹ thuật số, cần có các giải pháp và nỗ lực hỗ trợ đồng bộ hơn. Giáo sư, Tiến sĩ Hồ Tú Bảo, một chuyên gia về chuyển đổi kỹ thuật số, đề nghị giải quyết các thách thức pháp lý bằng cách tạo ra các hành lang pháp lý thuận lợi với các tài liệu quy phạm phù hợp với nền kinh tế kỹ thuật số. Công nghệ kỹ thuật số sẽ là đòn bẩy để thúc đẩy sự đổi mới của các cá nhân và doanh nghiệp, vì vậy cần khuyến khích các doanh nghiệp tận dụng tối đa công nghệ và thực hiện nhiệm vụ là ưu tiên cao nhất của họ. Cần có sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Chính phủ với tư duy quản lý mở đối với các doanh nghiệp để tự"cởi trói", đặc biệt là hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ tập trung vào thúc đẩy đổi mới. Chính phủ và khu vực tư nhân cũng cần nâng cấp cơ sở hạ tầng kỹ thuật số và trang bị các giải pháp công nghệ kỹ thuật số hiện đại để triển khai các ứng dụng kỹ thuật số được kết nối thông minh, tăng tốc các phương thức thanh toán không dùng tiền mặt và nâng cao hiệu quả của chính phủ điện tử.

Cũng cần có các ưu đãi về thuế cho các hoạt động đầu tư trong việc phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật số và bảo mật thông đến việc nâng cấp cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, các chuyên gia đã đề nghị triển khai khẩn cấp các dịch vụ 5G vì nó hứa hẹn sẽ tạo ra một cơ sở tốt để kết nối trong xu hướng internet kết nối vạn vật (IoT), từ đó mở ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam. Ngoài ra, nguồn nhân lực CNTT cũng đóng một vai trò rất quan trọng. Các chương trình đào tạo nguồn nhân lực nên nhằm mục đích đẩy nhanh quá trình xã hội hóa giáo dục CNTT, đặc biệt là cập nhật các chương trình đào tạo liên quan đến xu hướng công nghệ mới, như IoT và trí tuệ nhân tạo, giúp sinh viên tiếp cận với lĩnh vực này càng sớm càng tốt.

Vượt qua những thách thức của nền kinh tế kỹ thuật số không phải là một câu chuyện đơn giản, nhưng đòi hỏi rất nhiều nỗ lực và quyết tâm từ nhiều phía. Tuy nhiên, nếu tận dụng cơ hội, một nền kinh tế kỹ thuật số chắc chắn sẽ là động lực quan trọng giúp nền kinh tế Việt Nam vượt qua bẫy thu nhập trung bình và tiếp tục tăng trưởng nhanh và bền vững. Chuyển đổi kỹ thuật số là một quá trình không ngừng nghỉ đầy thách thức, nhưng nó cũng là một xu hướng không thể tránh khỏi. Trước làn sóng chuyển đổi kỹ thuật số đang lan rộng trong nước, cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam cần có sự tự tin và khả năng học hỏi và đổi mới để biến đổi kỹ thuật số của họ thành công, từ đó nâng sự phát triển của họ và sự phát triển của quốc gia lên một tầm cao mới. .