Ako Dhông - Hơi thở buôn làng giữa lòng Ban Mê

Trở thành làng du lịch cộng đồng

Lần đầu tiên đến Buôn Ma Thuột, khi nghe người bạn là dân bản xứ rủ đi uống cafe ở buôn Ako Dhông, tôi đã kinh ngạc nghĩ vì sao có thể lượn vào một buôn làng uống cafe rồi lại kịp giờ cho một cuộc hẹn khác chỉ sau đó 1 tiếng rưỡi. Rồi đi đến thì từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác vì hoá ra buôn Ako Dhông ở ngay trong lòng thành phố. Và cộng đồng người Ê Đê ở đây đã xây dựng nó trở thành buôn làng du lịch cộng đồng đẹp đẽ và giàu có nhất của Buôn Ma Thuột.

Kể từ đó, những lần đến Ban Mê sau này, từ sân bay xuống bao giờ cũng đề nghị đi thẳng đến buôn Ako Dhông ngồi thưởng thức cafe nghe hát, xem trình diễn chiêng và đàn. Rồi ở đó ăn trưa với gà nướng, với ẩm thực Tây Nguyên thì tuyệt vời.

Buôn Ako Dhông (còn có tên gọi thân thuộc là buôn Cô Thôn) thuộc phường Tân Lợi, TP. Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk), là buôn làng của đồng bào Ê Đê lập từ năm 1956. Buôn thuộc địa phận của làng Ma Rin, phường Tân Lợi. Khi thành lập, buôn nằm ở thượng nguồn của 6 con suối nổi tiếng là Ea Dinh, Ea Dung, Ea Pui, Ea Giang, Ea Nuôl và Thun M’Nung. Theo tiếng Ê Đê, từ “Ako” trong tên gọi của buôn có ý nghĩa là đầu nguồn, “Dhong” nghĩa là suối.

Cả buôn có 289 hộ dân với hơn 1.220 nhân khẩu, trong đó có 64 hộ là người dân tộc Ê Đê. Để bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số (DTTS) gắn với phát triển du lịch theo Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, người dân Buôn Ako Dhông đã tìm ra cách phát triển du lịch cộng đồng hài hòa giữa bảo tồn, phát triển và truyền bá mạnh mẽ.

Ako Dhông hiện còn 33 căn nhà dài, nhiều hộ vẫn giữ được bộ chiêng quý; giữ nghề dệt thổ cẩm, nghề đan lát, biết ủ rượu cần và chế biến các món ăn truyền thống của đồng bào Ê Đê...

Có lẽ từ những tiềm năng và thế mạnh này mà buôn Ako Dhông được TP Buôn Ma Thuột và tỉnh Đắk Lắk chọn đầu tư xây dựng điểm về mô hình phát triển du lịch cộng đồng.

Năm 2016, Thành ủy Buôn Ma Thuột ban hành Nghị quyết về “Bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số TP. Buôn Ma Thuột, giai đoạn 2016 - 2020 và định hướng đến năm 2030”, ngay sau đó công tác bảo tồn văn hóa đồng bào dân tộc Ê Đê tại buôn Ako Dhông gắn với phát triển du lịch cộng đồng đã được triển khai.

Phường Tân Lợi đã lập hồ sơ đề nghị hỗ trợ kinh phí bảo tồn, giữ gìn và phục dựng hai ngôi nhà dài; tổ chức phục dựng lễ chúc sức khỏe cho người lớn tuổi và lễ kết nghĩa anh em ở buôn Ako Dhông; mở hai lớp đánh chiêng và múa xoang cho thanh niên trong buôn Ako Dhông. Buôn Ako Dhông còn xây dựng hương ước và đã được UBND TP. Buôn Ma Thuột ban hành quyết định công nhận vào năm 2021. Đây là bản quy ước cộng đồng được nhân dân trong buôn xây dựng và thực hiện cùng với việc thực hiện nghĩa vụ công dân ở địa phương.

Trong quá trình đó, tỉnh Đắk Lắk đã hỗ trợ buôn Ako Dhông 1 tỷ đồng xây dựng các công trình: Bãi giữ xe, nhà vệ sinh công cộng, biển chỉ dẫn địa lý; hỗ trợ phát triển nghề ủ rượu cần truyền thống; thành lập Ban Quản lý du lịch cộng đồng và mở các lớp tập huấn về du lịch cộng đồng cho người dân trong buôn.

Cho đến năm 2023, buôn Ako Dhông đã chính thức được công nhận là buôn du lịch cộng đồng của tỉnh.

Theo bà Nguyễn Thuỵ Phương Hiếu - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk, toàn tỉnh có 16 buôn được quy hoạch, đầu tư, phát triển du lịch cộng đồng, bằng nhiều nguồn khác nhau như Nghị quyết số 08/2021/NQ-HĐND ngày 13/8/2021 về hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng tại các thôn, buôn đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn, giai đoạn 2021-2025; Dự án 6 Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, giai đoạn 2021 - 2030 (Chương trình 1719)...

Hiện nay, việc phát triển du lịch cộng đồng ở Đắk Lắk được triển khai theo nhiều hướng, ví dụ chính quyền địa phương tuyên truyền, vận động bà con tham gia phát triển du lịch cộng đồng, hỗ trợ sản phẩm nông nghiệp nông thôn đạt chuẩn OCOP 3 sao, OCOP 4 sao để phục vụ du khách; Hiệp hội Du lịch tỉnh Đắk Lắk kết nối đưa các đoàn du khách đến với các buôn du lịch cộng đồng…

Hơi thở độc đáo giữa Ban Mê

Nhắc đến buôn Ako Dhông - buôn Cô Thôn, là nhắc đến một buôn làng giữa phố - một hơi thở cổ xưa độc đáo ngay giữa Ban Mê. Đến với nơi đây, du khách sẽ cảm nhận được sự yên bình, mộc mạc, đúng chất những buôn làng Tây Nguyên truyền thống.

Một cảm giác thật sự Tây Nguyên được bắt đầu ngay từ khi rẽ vào con đường đầu thôn, với những cái biển chỉ dẫn, với đường làng rộng và sạch đẹp. Và ngay lập tức là những ngôi nhà dài Ê Đê hiện ra, với những cầu thang gỗ màu đen đậm dấu ấn thời gian, với bếp lửa và với cả mùi cafe thơm ngây ngất.

Bình quân mỗi tháng, buôn Ako Dhông đón khoảng 500 - 1.000 khách du lịch tham quan, tìm hiểu về văn hóa truyền thống của đồng bào Ê Đê.

Từ khi được công nhận là buôn du lịch cộng đồng đến nay, gần như cả buôn tham gia vào làm kinh doanh du lịch. Trong đó, phần lớn nhà dài đều trở thành nhà hàng phục vụ nhu cầu ẩm thực gắn với tìm hiểu văn hóa truyền thống của đồng bào Ê Đê, như diễn tấu cồng chiêng, múa xoang...

“

Ngày 18/10/2024, tỉnh Đắk Lắk tổ chức Lễ công bố buôn Tơng Jŭ, xã Ea Kao, TP. Buôn Ma Thuột, trở thành điểm đến du lịch cộng đồng. Như vậy hiện Đắk Lắk có 4 buôn du lịch cộng đồng là Ako Dhông và Tơng Jŭ ở thành phố Buôn Ma Thuột; Trí ở xã Krông Na, huyện Buôn Đôn và Kuốp ở xã Dray Sáp, huyện Krông Ana. Các buôn làng du lịch cộng đồng ở Đắk Lắk đang góp phần tạo thêm sản phẩm du lịch đặc sắc, riêng có, thu hút du khách đến tham quan, trải nghiệm.

Một buổi tối ở trong gian bếp giữa căn nhà dài của đồng bào người Ê Đê ở buôn Ako Dhông, chúng tôi đã có một bữa tối vô cùng ấn tượng với gà nướng, cơm lam, canh rêu đá, cà đắng om…

Hoàn toàn chìm đắm trong không gian yên tĩnh, không tiếng hò hét mời nhau uống rượu, chỉ có bếp lửa bập bùng. Như lạc vào một thế giới khác cho đến khi rời buôn, chỉ vài bước chân lại đã ra đến phố, mới thấy cái cảm giác thú vị lạ lùng của việc ở giữa một buôn làng ngay giữa phố.

Thậm chí nếu không cầu kỳ ăn uống, ở buôn Ako Dhông còn có những gia đình phục vụ cơm một cách rất bình dân, nhưng món ăn thì vẫn là đặc sản của người Ê Đê. Như gia đình chị H'Minh Byă, chủ một hàng cơm luôn luôn đông khách ở buôn Ako Dhông.

Ví dụ thực đơn hàng cơm của chị H’Minh có hàng chục món ăn truyền thống của người Ê Đê như: lá mì xào, gỏi mít non, đậu đũa giã, canh cà đắng, cà đắng giã lá é, món vếch bò (được chế biến từ ruột non của bò, gan, đuôi…), bắp chuối giã đậu phộng (lạc), canh bột lá yao, thịt heo nướng, gà nướng, cơm lam... để phục vụ người dân và du khách.

Chị H'Minh chia sẻ, chị mong muốn du khách đến với Akô Dhông có thể thưởng thức các món ăn của đồng bào Ê Đê và lan tỏa ẩm thực vùng miền./.