Hiểu đúng để không thành người vô cảm
Trong cuốn "Chủ nghĩa Khắc kỷ" (tựa gốc "Stoicism and the Art of Happiness"), Donald Robertson - một trong những cây viết nổi tiếng nhất hiện nay về học thuyết này - đã khảo sát lại tất cả các nguồn sẵn có, từ đó trình bày cặn kẽ, có hệ thống và dễ hiểu về triết học Khắc kỷ.
Tất nhiên, những quan điểm và bài tập tâm lý Khắc kỷ nên được hiểu cẩn trọng trong bức tranh toàn cảnh của học thuyết này. Bởi sự thờ ơ của người Khắc kỷ với điều "không quan trọng", nếu không được hiểu cặn kẽ, chi tiết, và vô tình bị tách rời khỏi hệ thống chằng chịt của nó, thì dễ dẫn đến hiểu sai và áp dụng sai. Chẳng hạn, dù người Khắc kỷ phân chia ranh giới giữa điều có thể và không thể kiểm soát, nhưng họ cũng cho phép bản thân có những cảm xúc tự nhiên, tức thời với mất mát và đau thương.
Tương tự, người Khắc kỷ cũng có tình yêu, tình bằng hữu, lòng bác ái - những điều tưởng chừng thuộc về phạm trù "ngoại tại" với chúng ta vì liên quan đến cuộc đời của người khác. Như Marcus Aurelius đã mô tả về lý tưởng của người Khắc kỷ: "thoát khỏi mọi cảm xúc nhưng vẫn đầy tình thương". Trong cuốn sách của mình, tác giả Robertson cũng nhận định "ước muốn nhân loại đều được hạnh phúc, phồn thịnh chính là cốt lõi của lòng bác ái Khắc kỷ".
Thuyết Khắc kỷ và khả năng trị liệu cảm xúc
Jules Evans, người quen biết của tác giả, đồng thời là một cây viết và nhà nghiên cứu, trong thời gian học đại học đã mắc chứng trầm cảm và rối loạn lo âu ngày càng trầm trọng. Sau đó, ông tham gia nhóm trị liệu bằng liệu pháp CBT, vốn có nguồn gốc từ triết học Khắc kỷ, nhờ đó mà đã vượt qua được chứng hoảng loạn và kiểm soát tốt hơn các vấn đề về cảm xúc.
Tìm hiểu sâu hơn sau trải nghiệm đó, nhà nghiên cứu này nhận ra triết học cổ đại vốn là một hình thức trị liệu tâm lý. Các trục trặc cảm xúc của bản thân, Jules nhìn nhận, trong chừng mực nào đó, xuất phát từ hành động tập trung quá mức vào việc có được sự công nhận và tán thành của người khác hay không, tức chú trọng vào những điều không quan trọng.
Donald Robertson là một nhà tâm lý trị liệu chuyên về Liệu pháp Nhận thức - Hành vi (Cognitive-Behavioural Therapy - CBT) và điều trị các hội chứng lo âu. Ông nghiên cứu sâu sắc về mối quan hệ giữa triết học cổ đại với liệu pháp tâm lý hiện đại, đặc biệt là mối quan hệ giữa chủ nghĩa khắc kỷ và liệu pháp nhận thức - hành vi.
Ông là tác giả của năm cuốn sách về tâm lý và tâm lý trị liệu, bao gồm Build your Resilience (2012) trong loạt sách Teach Yourself, và The Philosophy of Cognitive-Behavioural Therapy: Stoic Philosophy as Rational and Cognitive Psychotherapy. Ông tóm gọn về những mối quan tâm đa dạng của mình: "Tôi luôn khát khao làm sao để ba thứ - trị liệu, triết học và thiền - càng hòa hợp với nhau càng tốt"./.
Trong "Chủ nghĩa Khắc kỷ", sau khi trình bày về những nguyên tắc cốt lõi của học thuyết, Donald Robertson bàn sâu vào 3 phương diện thực hành của thuyết khắc kỷ: kỷ luật khát khao, hành động và phán xét.
Liên hệ chặt chẽ với 3 kỷ luật này là kho bài tâm lý Khắc kỷ rất đa dạng và đặc sắc, như: suy ngẫm về hiện tại; hành động với mệnh đề dự phòng; tiên liệu tai ương và cái chết; chiêm nghiệm vạn vật với "góc nhìn từ trên cao"… Đây chính là các bài tập thực hành hàng ngày để người Khắc kỷ rèn luyện thái độ thờ ơ với những điều "không quan trọng".
Trong cuốn sách, Donald Robertson là một cầu nối cẩn trọng và khiêm nhường, giúp người đọc thời hiện đại hiểu đúng những tinh hoa của học thuyết. Ông không sa đà vào diễn đạt lại những tư tưởng khắc kỷ trong bối cảnh đương đại, nên tác phẩm vẫn giữ được hơi thở lẫn những tư tưởng gốc gác từ cổ đại.
Đồng thời, nhờ những nỗ lực truyền tải của tác giả trong việc diễn giải ý tứ lẫn lựa chọn từ vựng, cuốn sách này gần gũi và không khó hiểu, thậm chí với những người vừa mới làm quen với thuyết khắc kỷ.
"Đây là một cuốn cẩm nang, hy vọng hướng dẫn được cho bạn những cách thức mà chủ nghĩa khắc kỷ đã đưa ra, hoặc chí ít là đóng góp vào 'triết lý sự sống' cho thế giới hiện đại", Robertson cho hay./.