Hội chợ sách London 2024: Niềm tin, đổi mới và tự do xuất bản

Mối quan hệ đầy biến động giữa ngành xuất bản và công cụ sáng tạo mới - AI

Thế giới chứng kiến AI thúc đẩy đột phá trong mọi lĩnh vực, từ y tế đến tài chính, giao thông vận tải và giải trí. Với khả năng tự học, xử lý dữ liệu khổng lồ và đưa ra quyết định phức tạp, AI đang định hình tương lai của chúng ta, hứa hẹn một thế giới với khả năng và hiệu quả chưa từng có.

Điểm đến của AI còn nằm ở phía trước, nhưng con đường đã đi cho đến nay đã chỉ ra một hành trình ngoạn mục của trí óc sáng tạo và sự khao khát không ngừng để khám phá ranh giới của tri thức.

Karine Gonçalves Pansa, Chủ tịch Hiệp hội các nhà xuất bản (NXB) quốc tế (IPA), người Brazil, cho biết: “Chúng tôi không hiểu hậu quả của AI liên quan đến bản quyền khi được yêu cầu nêu tên các vấn đề quan trọng nhất mà ngành xuất bản phải đối mặt hiện nay. Chúng tôi có thể nói rất dễ dàng rằng nội dung của chúng tôi đang được AI sử dụng mà không được phép và không có giấy phép".

Tại Hội chợ Sách London năm nay diễn ra vào ngày 12 - 13/3, tâm điểm hướng tới mối quan hệ đầy biến động giữa ngành xuất bản và công cụ sáng tạo trí tuệ mới, đặc biệt là các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM). Điển hình như hội thảo "Khám phá thế giới xuất bản không ngừng phát triển: Các xu hướng, thách thức và cơ hội toàn cầu", nơi các chuyên gia hàng đầu đến từ Hiệp hội các NXB quốc tế (IPA ), Liên đoàn các NXB châu Âu (FEP), Hiệp hội các NXB Mỹ (AAP) và Hiệp hội NXB châu Phi (APN) đã tập trung để phân tích và làm rõ những vấn đề cấp bách nhất mà ngành xuất bản phải đối mặt trong bối cảnh công nghệ đang thay đổi chóng mặt hiện nay.

Mới đây nhất, châu Âu đang tiên phong trong cuộc đấu trí AI và bản quyền, theo Chủ tịch Liên đoàn các NXB châu Âu (FEP) Ricardo Franco Levi. Ngay sau khi thông qua Đạo luật AI vào ngày 13/3, Levi đã tuyên bố rằng lục địa này đang đảm bảo "mọi người dùng và nhà sản xuất AI sẽ tuân thủ Chỉ thị Bản quyền Châu Âu", một luật cải cách bản quyền gây tranh cãi nhưng sâu rộng được thông qua vào năm 2019.

Chủ tịch Levi nhấn mạnh: "Bất kể AI được đào tạo ở đâu, các quy định về bản quyền của châu Âu sẽ được áp dụng cho tất cả mọi người. Hơn nữa, phải minh bạch các nguồn đào tạo AI. Tôi tin rằng châu Âu sẽ định hình tiêu chuẩn cho ngành xuất bản trên toàn cầu”.

Tuy nhiên, Chủ tịch Levi thừa nhận: "Luật mới này sẽ được thực thi chính xác như thế nào “sẽ là một câu hỏi”.

Cuộc đấu tranh không ngừng nghỉ bảo vệ bản quyền trong xuất bản

Trong bối cảnh đầy biến động của ngành xuất bản, khi người nắm quyền sắp nhậm chức, Youngsuk "YS" Chi - chủ tịch hội đồng quản trị AAP (Chủ tịch nhiệm kỳ tới của Hiệp hội các NXB Mỹ), đã cảnh báo rằng sự tấn công không ngừng nghỉ vào ngành công nghiệp này, từ tác giả đến người đại diện, biên tập viên đến độc giả, không chỉ là một vấn đề về sinh kế mà còn nằm sâu sắc hơn trong chính gốc rễ của xã hội.

Ông không ngại lên án những công ty công nghệ lớn đe dọa phá hủy cả giá trị kinh tế và sự toàn vẹn sáng tạo của ngành xuất bản và kêu gọi sự đấu tranh không ngừng để duy trì "một khuôn khổ bảo vệ sự sáng tạo thông qua bản quyền và sự đổi mới", đảm bảo rằng ngành xuất bản không bị chôn vùi dưới những lời hứa suông mà không có cam kết giá trị thực sự.

Trong thời đại công nghệ, khi mô hình AI tiên tiến, mạng xã hội (MXH) và Internet tiếp tục mở rộng, ông Youngsuk "YS" Chi đã nêu bật một sự thật đáng ngạc nhiên: xuất bản cung cấp thứ mà những nền tảng hiện đại này không thể mang lại - niềm tin.

"Những người chúng tôi làm việc trong lĩnh vực xuất bản, chúng tôi không chỉ cung cấp thông tin mà còn nuôi dưỡng lòng tin vào dữ liệu mà mọi người tiếp cận. Giá trị ấy không được đánh giá đúng bởi những người chỉ quan tâm đến số lượng hơn chất lượng", ông Youngsuk "YS" Chi tuyên bố.

Ông nhấn mạnh rằng trong nhiều thế kỷ, thách thức nằm ở việc tiếp cận thông tin. Nhưng hiện nay, "chúng ta có quyền truy cập quá lớn. Trong quá trình đó, chúng ta đã bỏ qua mất rằng thứ chúng ta muốn tiếp cận là sự thật đáng tin cậy". Vì vậy, chúng ta đã ngộ nhận rằng mọi thứ chúng tôi tiếp cận đều đáng tin - cho đến khi chúng ta bị phản bội", ông Chi kết luận.

Trong thế giới sự tin cậy đang bị lung lay, Gonçalves Pansa. Chủ tịch Hiệp hội các NXB quốc tế (IPA), (người Brazil) đã vẽ nên một bức tranh đầy ẩn ý giữa các NXB sách và các gã khổng lồ công nghệ tạo ra những công cụ AI tiên tiến.

Cô khẳng định: "Chúng tôi, với tư cách là những người làm nghề xuất bản, đã đánh mất niềm tin vào bản thân mình và thường ngần ngại chia sẻ về nghề nghiệp của mình. Chúng ta cần trân trọng vô vàn những nội dung mình tạo ra”.

Trong thế giới ngập tràn công nghệ, người ta không khỏi đặt câu hỏi về vai trò của niềm tin trong xuất bản. Theo Lawrence Njagi, Chủ tịch của Hiệp hội NXB châu Phi (APN), "niềm tin là một mối quan tâm lớn đối với doanh nghiệp ngày nay. Với sự gia tăng của các nền tảng xuất bản tự do, các tác giả không còn bị ràng buộc bởi những tiêu chuẩn chất lượng truyền thống. Điều này dẫn đến một vùng đất đầy rẫy những nội dung được chỉnh sửa kém, có thể làm xói mòn uy tín của ngành xuất bản".

Nhận thấy sự nguy kịch của vấn đề, APN đang tiếp cận AI một cách thận trọng. Họ tin rằng AI có khả năng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng, lọc nội dung không đáng tin cậy và hỗ trợ các tác giả trong quá trình xuất bản.

Njagi nhấn mạnh: "Chúng tôi không có vấn đề gì với những tác giả tự xuất bản, nhưng chúng tôi tin rằng trách nhiệm của chúng tôi là hỗ trợ họ tạo ra nội dung chất lượng, đáng tin cậy đáp ứng các tiêu chuẩn của độc giả."

Chủ tịch Liên đoàn các NXB châu Âu (FEP) Ricardo Franco Levi lưu ý rằng các nhà xuất bản hiện "đúng, theo tôi, đang ở thế phòng thủ" trước các công nghệ mới, nhưng nhấn mạnh rằng, bất chấp những thách thức, "chúng ta phải nhìn về phía trước" và đón nhận sự đổi mới. Tuy nhiên, ông nói thêm, “chúng ta đừng quên mỗi người chúng ta ở đây có một vấn đề quan trọng khác, đó là quyền tự do xuất bản".

Như Gonçalves Pansa cảnh báo, "bản quyền và quyền tự do xuất bản là hơi thở của chính sự xuất bản. Chúng là nền tảng cho sự tồn tại của tiếng nói". Khi thế giới vật lộn với những thế lực bóp nghẹt tiếng nói, lời kêu gọi của họ trở nên quan trọng hơn bao giờ hết: tiếng nói phản kháng, tiếng nói tự do, tiếng nói của nhân loại phải được bảo vệ.

Trong thế giới sách rộng lớn, chúng ta thoải mái nói về xuất bản như một khối thống nhất. Nhưng hãy cùng nhìn lại, thưa quý vị! Giống như một bức tranh ghép, xuất bản thực chất được tạo thành từ ba mảnh ghép riêng biệt: giáo dục, chuyên nghiệp và thương mại. Mỗi mảnh đều đóng một vai trò độc đáo, tỏa sáng theo những cách riêng biệt.

Dẫu vậy, xuyên suốt tất cả các nhánh của xuất bản, có một sợi chỉ đỏ kết nối: đam mê công khai. Xuất bản, tiếng Latin là "publicare", có bản chất là chia sẻ, mang đến tri thức và lời kể cho mọi người. Chúng ta, bất kể nhắm đến đối tượng nào, phương pháp nào hay nền tảng nào, đều chung một niềm tin mãnh liệt vào sức mạnh của việc phổ biến./.