Nền tảng TXNG "Make in Viet Nam" iCheck và hành trình giúp bà con nông dân phát triển kinh tế số

Từng 2 lần thất bại với dự án TXNG khi thời điểm chưa “chín muồi” 

TXNG hàng hóa là một trong những giải pháp giúp cho người tiêu dùng biết được rõ về nguồn gốc, xuất xứ cũng như các công đoạn để làm ra sản phẩm. Qua đó, khách hàng sẽ biết được sản phẩm đó được làm, nuôi, trồng… ở đâu, các công đoạn chế biến như thế nào. 

Công nghệ TXNG đã được các nước phát triển áp dụng từ lâu, bởi vì đây cũng chính là thông điệp về chất lượng sản phẩm mà nhà cung cấp muốn gửi tới khách hàng một cách cụ thể nhất. Tại Việt Nam, việc áp dụng công nghệ TXNG thực phẩm đã bắt đầu được quan tâm những năm gần đây, khi mà chuyển đổi số trong nông nghiệp nhận được sự ủng hộ từ phía Chính phủ thông qua quyết định số 100/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về xây dựng cổng TXNG quốc gia, hay quyết định số 749/QĐ-TTg về chuyển đổi số quốc gia và thông tư 2390/BTTTT-THH của Bộ TT&TT về kế hoạch chuyển đổi số. 

Theo ông Nguyễn Văn Chính, Phó Tổng giám đốc Công ty iCheck, Giám đốc Dự án TXNG iCheck trade, TXNG luôn là lĩnh vực được công ty quan tâm và dành nhiều tâm huyết để triển khai trong chiến lược phát triển sản phẩm và dịch vụ của mình. Bởi vì, việc trở thành chuẩn mực minh bạch thông tin và nguồn gốc sản phẩm là sứ mệnh, giá trị cốt lõi của iCheck. 

Bên cạnh đó, công ty cũng nhìn thấy cơ hội kinh doanh đầy tiềm năng trong lĩnh vực nông nghiệp. Trong thời đại công nghệ 4.0 như hiện nay, nhu cầu triển khai số hóa và chuyển đổi số cho sản phẩm nông nghiệp là rất lớn. Đồng thời, do an toàn thực phầm vẫn đang là một vấn đề nhức nhối nên việc minh bạch thông tin sản phẩm thông qua triển khai truy xuất nguồn gốc, còn là nhu cầu cấp thiết của người tiêu dùng và xã hội. “Với vai trò là công ty công nghệ tiên phong trong việc cung cấp các giải pháp số hóa và minh bạch thông tin cho doanh nghiệp, iCheck muốn tham gia và thúc đẩy giải quyết vấn đề về sản xuất và an toàn thực phẩm bằng công nghệ thông qua giải pháp TXNG”, ông Chính nhấn mạnh.

Tuy nhiên, trước khi chính thức bắt đầu lại dự án TXNG vào năm 2021, iCheck đã từng tham gia vào lĩnh vực này 2 lần vào năm 2016 và 2018, nhưng kết quả chưa thực sự được như kì vọng. 

Đến năm 2021, iCheck nhận thấy đây là thời điểm “chín muồi” để một lần nữa quay lại chinh phục lĩnh vực này. “Chúng tôi tin tưởng rằng với những kinh nghiệm đã tích lũy, sự hỗ trợ từ cơ quan nhà nước, iCheck sẽ thành công trong việc tạo dựng một hệ thống cổng thông tin/website giúp các tỉnh, các doanh nghiệp thực hiện TXNG đúng, đủ và hiệu quả theo tiêu chuẩn quốc gia. Từ đó giúp phát triển kinh tế số, thúc đẩy phát triển xã hội và giải quyết vấn đề về an toàn và chất lượng thực phẩm trong thời gian tới”, ông Chính nhận định.

Hơn 3.000 doanh nghiệp với hơn 5.000 hộ sản xuất đang sử dụng giải pháp của iCheck

Nói về những khó khăn khi triển khai TXNG, theo ông Chính, đầu tiên đó là việc đa số người dân, doanh nghiệp vẫn còn mơ hồ về khái niệm TXNG, thậm chí nhiều đơn vị quản lý, cơ quan chức năng cũng chưa nhận thức đúng đắn về công nghệ này. Thậm chí, nhiều đơn vị quản lý, cơ quan chức năng cũng chưa nhận thức đúng đắn thế nào là TXNG khi mà nhiều người vẫn cho rằng dán QR Code trên sản phẩm là TXNG, điều đó chưa hoàn toàn đúng. Bên cạnh đó, hiện cũng chưa có nhiều mô hình công ty công nghệ đầu tư vào TXNG thành công trong nước cũng như quốc tế để iCheck học hỏi.  

Chưa kể đến trên thị trường hiện nay, các giải pháp cung cấp về TXNG khá “loạn” vì thiếu đồng bộ, thiếu kết nối. “Vì vậy, iCheck tập trung vào xây dựng hệ thống theo tiêu chuẩn TXNG quốc gia TCVN đã được công bố. Cùng với các giải pháp công nghệ lõi khác của iCheck, giải pháp TXNG của chúng tôi không chỉ đảm bảo theo tiêu chuẩn TCVN và GS1 mà còn phù hợp với tình hình sản xuất, kinh doanh và vận hành tại thị trường Việt Nam”, ông Chính chia sẻ thêm.

Bên cạnh những khó khăn, iCheck cũng gặp một số thuận lợi nhất định. Đầu tiên là từ sức mạnh thương hiệu, khi mà iCheck đã có sẵn uy tín và định vị đối với thị trường TXNG. Tiếp theo, iCheck cũng sở hữu đội ngũ nhân sự am hiểu về tiêu chuẩn truy xuất, mã số mã vạch và các bài toán liên quan tới sản xuất.  

Yếu tố “thiên thời” cũng tác động không nhỏ, đó là sự ủng hộ của Chính phủ và địa phương, thể hiện bằng các quyết định và thông tư liên quan tới TXNG và chuyển đổi số của Chính phủ cũng như các bộ đầu ngành. Chưa kể đến, dịch COVID-19 cũng có thể coi là “đòn bẩy” để mỗi doanh nghiệp phải thay đổi tư duy, tập trung và ưu tiên vào việc số hóa và chuyển đổi số trong các hoạt động sản xuất kinh doanh. “Điều này cũng giúp đẩy nhanh quá trình số hóa cũng như áp dụng TXNG và các hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp và địa phương”, ông Chính bày tỏ.

Để rồi, sau một thời gian triển khai, dự án TXNG của iCheck đã được triển khai cho các tỉnh như Hà Giang, Bắc Giang, Hậu Giang và Hà Tĩnh. Còn với khách hàng doanh nghiệp, dự án đã thực hiện cho một số tập đoàn lớn như Tập đoàn Dược phẩm Traphaco. Ngoài ra, đến hiện tại, iCheck cũng đang có khoảng hơn 3.000 doanh nghiệp với hơn 5.000 hộ sản xuất đang sử dụng giải pháp. 

Với mỗi tập khách hàng, iCheck lại có những thuận lợi và khó khăn khác nhau khi thực hiện tư vấn, triển khai áp dụng TXNG. Khách hàng là doanh nghiệp lớn có nhận thức tốt, có nhu cầu đầu tư nhưng lại mong muốn hệ thống riêng để dễ dàng quản lý và vận hành. Nhưng một hệ thống như vậy lại cần chi phí lớn và một đội vận hành chuyên biệt nên nhiều trường hợp chi phí đầu tư có thể vượt quá ngân sách cho phép của doanh nghiệp. 

Ông Bùi Văn Hậu, CEO của chuỗi của hàng Sói Biển cho biết việc hợp tác với iCheck nhằm giúp mỗi sản phẩm của người nông dân sẽ được minh bạch thông tin từ khâu gieo trồng, chăm sóc, đóng gói, bao tiêu trên một hệ thống đạt tiêu chuẩn chung của Nhà nước. Điều này không chỉ giúp các nhà cung ứng dễ dàng quản lý sản phẩm thu mua từ các hộ nông dân mà còn giúp người tiêu dùng có một công cụ trực quan để kiểm tra chất lượng sản phẩm, đồng thời góp phần xây dựng giá trị bền vững cho thực phẩm sạch.

Trong khi đó, khách hàng là nông dân, hộ sản xuất nhỏ lẻ thì chỉ cần tài khoản chung, khai báo và viết nhật ký. Việc này dễ triển khai nhưng khó khăn trong việc tập huấn, đào tạo và đảm bảo tính liên tục của việc cập nhật thông tin sản phẩm, viết nhật ký sản xuất. “Vì vậy iCheck đang nâng cấp và điều chỉnh liên tục mô hình sản phẩm để khắc phục những khó khăn và hỗ trợ tốt nhất cho cả hai đối tượng trên”, ông Chính chia sẻ thêm.

Đối với kế hoạch trong thời gian tới, về ngắn hạn, công ty sẽ tiếp tục tập trung tuyên truyền, phổ biến kiến thức để mọi người nhận thức đúng về TXNG và các tiêu chuẩn quốc gia, chuẩn GS1 quốc tế. Đồng thời, thực hiện tư vấn và triển khai số hóa kết hợp với TXNG cho các tỉnh với lĩnh vực nông, lâm, thủy, hải sản và dược phẩm. Tiếp tục hỗ trợ các doanh nghiệp, hộ sản xuất, cơ sở sản xuất ứng dụng và triển khai TXNG trên cổng TXNG của iCheck. “Còn về dài hạn, chúng tôi sẽ ứng dụng các công nghệ như dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo trong việc phân tích và hỗ trợ sản xuất, công nghệ Blockchain trong việc ghi chép nhật kí, minh bạch thông tin, quản lý quá trình vận chuyển, giao dịch. Đồng thời sẽ hỗ trợ chuẩn hóa và cung ứng các dịch vụ hậu cần như bao nhãn, thương hiệu và xuất khẩu thương mại”, ông Chính cho biết thêm.

Khi được hỏi về sự khác biệt của iCheck so với những giải pháp TXNG khác trên thị trường, ông Chính cho rằng, công ty luôn tập trung phát triển sản phẩm đi thẳng vào vấn đề lõi là giúp số hóa, phát triển kinh tế số thông qua việc minh bạch thông tin với người dùng, nhằm gia tăng uy tín về thương hiệu, giúp cơ quan quản lý kiểm soát được chất lượng cũng như hàng hóa phân phối ra thị trường. Tuy nhiên, do thị trường TNXG đang trong giai đoạn phát triển, việc càng có càng nhiều đơn vị tham gia sẽ càng thúc đẩy thị trường. “Vì vậy, thay vì lo ngại cạnh tranh hay so sánh hơn kém với các công ty khác, iCheck khuyến khích nhiều đơn vị tham gia, vì mỗi sản phẩm sẽ có những cách làm khác nhau và giúp thúc đẩy nhanh hơn nữa quá trình số hóa và truy xuất nguồn gốc ở Việt Nam”, ông Chính nói.

Sản xuất manh mún, ngại thay đổi là những rào cản lớn nhất khi áp dụng TNXG 

Mặc dù việc TXNG thực phẩm rất quan trọng để đánh giá sản phẩm có đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng hay không, nhưng có một thực tế là chỉ có các chuỗi thực phẩm sạch, siêu thị, sàn TMĐT là để ý đến vấn đề này, còn lại phần lớn, nhất là các chợ truyền thống thì câu chuyện này vẫn còn được bỏ ngỏ. Để giải quyết vấn đề này, theo Phó Tổng giám đốc iCheck cần phải có quá trình phát triển và thời gian để thay đổi nhận thức của mọi người, khi mà ở Việt Nam, các chợ truyền thống và thói quen mua hàng “người quen đầu ngõ” vẫn chiếm vai trò chủ đạo. Điều này càng thể hiện rõ ràng hơn khi ông Chính đi thực tế và tổ chức gần 20 hội nghị về số hóa và truy xuất nguồn gốc ở gần 20 tỉnh thành trên cả nước. “Tại những khu vực vùng sâu vùng xa như huyện Yên Minh (tỉnh Hà Giang), chúng tôi thấy để phát triển số hóa và thay đổi nhận thức của người sản xuất, đặc biệt là các bà con nông dân thì cần cả một con đường dài phía trước”, ông Chính nhận định. 

Tuy nhiên, với sự phát triển chung của xã hội cũng như vai trò nhận thức và các phương thức mua bán mới được phát triển, ông Chính cho rằng việc này dần dần sẽ thay đổi. Người tiêu dùng sẽ yêu cầu tiêu chuẩn cao hơn đối với sản phẩm họ đang sử dụng hàng ngày cho bản thân và gia đình. 

Về những rào cản cho việc áp dụng công nghệ TXNG, ông Chính cho rằng, đó là việc sản xuất manh mún, ngại thay đổi thói quen, ngại làm thêm việc, hạn chế về nhận thức khi thấy nó chưa thực sự cần thiết… 

Còn việc họ không quen ứng dụng CNTT chỉ là vấn đề nhỏ vì mọi người đều đã sử dụng smartphone, Zalo hay Facebook thành thạo. Tương tự, giá cả cũng không phải là một vấn đề quá lớn khi những hộ nông dân thấy được hiệu quả mà TXNG đem lại. Để dẫn chứng, ông Chính đã kể lại kỉ niệm đáng nhớ khi triển khai TXNG cho hộ trồng bưởi Phúc Trạch ở tỉnh Hà Tĩnh. Một chủ hộ sản xuất đã rất băn khoăn và chưa tin tưởng vào số hóa và TXNG, khi mà chi phí mỗi quả buổi đã tăng lên 200 đồng vì phát sinh chi phí in tem phân phối ra thị trường. Để chứng minh hiệu quả, iCheck đã hỗ trợ toàn bộ chi phí in tem để thí điểm triển khai. Kết quả cho thấy vụ bưởi đó, thay vì bán 25.000 đồng/quả, hộ sản xuất đó đã xuất được vào hệ thống Vinmart với giá bán 35.000 đồng/quả khi có tem TXNG và minh bạch toàn bộ quá trình chăm sóc, thu hoạch, phân phối thông qua hệ thống của iCheck. 

Vì vậy, đại diện iCheck cho rằng, để đẩy nhanh việc áp dụng công nghệ TXNG thì cần có sự vào cuộc của tất cả các bên từ cơ quan quản lý, nhà sản xuất, nhà phân phối và các đơn vị cung cấp giải pháp công nghệ. Cụ thể, cơ quan quản lý cần đưa ra các quy định bắt buộc về an toàn thực phẩm với truy xuất nguồn gốc; triển khai chương trình hỗ trợ người sản xuất trong việc áp dụng triển khai số hóa và truy xuất nguồn gốc vào quá trình sản xuất của mình; tuyên truyền phổ biến để người dân hiểu được vai trò của việc tiêu thụ và sử dụng các sản phẩm có truy xuất nguồn gốc rõ ràng. 

Người sản xuất và nhà phân phối phải nhận thức đầy đủ tầm quan trọng việc sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, ưu thế về mặt thương mại, uy tín thương hiệu khi sản xuất và phân phối các sản phẩm có truy xuất nguồn gốc. Người tiêu dùng nhận thức được đầy đủ vai trò việc sử dụng sản phẩm có nguồn gốc xuất xứ để bảo vệ quyền lợi cũng như sức khỏe của mình. 

Cuối cùng, các đơn vị cung cấp giải pháp thay vì phát triển theo kiểu tự phát, không theo tiêu chuẩn và chưa đi vào lõi của vấn đề, thì cần tập trung vào các bài toán thực tế, đảm bảo đúng tiêu chuẩn, dễ triển khai và giảm giá thành giúp đẩy nhanh việc phát triển quá trình số hóa và TXNG.

Cần hỗ trợ chuyển đổi số các sản phẩm đặc sản có vùng chỉ dẫn địa lý 

Đánh giá về quá trình chuyển đổi số cho lĩnh vực nông nghiệp hiện nay, ông Chính cho rằng, đã nhận được sự ủng hộ và quan tâm của các cơ quan chức năng, nhà sản xuất và cả người tiêu dùng. Việc này cần thiết thậm chí là cấp thiết nhưng rất khó để đánh giá hiện nay đã đủ “thiên thời, địa lợi, nhân hòa” cho việc chuyển đổi số cho lĩnh vực nông nghiệp. Thay vào đó, doanh nghiệp, hộ nông dân, doanh nghiệp, cơ quan quản lý… cần tập trung làm thật tốt các giá trị cốt lõi, đi thẳng và giải quyết vấn đề một cách triệt để, không dừng lại ở việc màu mè, hô hào chuyển đổi số theo kiểu phong trào. 

Về rào cản lớn nhất cho chuyển đổi số nông nghiệp, theo ông Chính, nó đến từ nhận thức, vì quá trình này thực chất là chuyển đổi con người, lãnh đạo. Để làm được điều này hiệu quả, Nhà nước cần ban hành các chính sách, các thông tư, các tiêu chuẩn cụ thể trong việc hướng dẫn các tỉnh, các doanh nghiệp và các đơn vị cung cấp giải pháp trong việc thực hiện theo tiêu chuẩn, tránh tình trạng mỗi địa phương hiểu một kiểu, mỗi đơn vị triển khai một cách. 

Doanh nghiệp cần có nhận thức rõ về tầm quan trọng trong việc chuyển đổi số và tác động to lớn đối của việc chuyển đổi số vào hoạt động sản xuất của mình. Đồng thời, cần nhận thức đầy đủ để thực hiện đúng, đủ từng giai đoạn phù hợp với doanh nghiệp của mình, tránh tình trạng phong trào, làm không tới, làm không đúng.  

Đối với hộ nông dân và người tiêu dùng thì cần nâng cao nhận thức, được chỉ dẫn cụ thể để họ biết cách làm, cách bảo vệ quyền lợi của mình thông qua việc tuyên truyền và các quy định, quy chuẩn của nhà nước. 

Về kiến nghị đối với cơ quan nhà nước, ông Chính khẳng định, nên có ngân sách hỗ trợ cho các tỉnh, các hộ sản xuất nông nghiệp để họ có cơ hội tiếp cận với công cụ chuyển đổi số tốt hơn như thông qua các đề án đào tạo tập huấn để thay đổi nhận thức. Các chương trình dự án nên tập trung hỗ trợ cho các sản phẩm đặc sản có vùng chỉ dẫn địa lý, các sản phẩm đạt tiêu chuẩn cấp tỉnh, cấp khu vực hay cấp quốc gia. “Vì đó là đầu tàu, mũi nhọn giúp cả đoàn tàu chuyển đổi số nông nghiệp cùng chuyển động và chạy về phía trước”, ông Chính lý giải./.

(Bài đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 11/tháng 11/2021)