Nhận diện yếu tố con người trong các mối nguy hiểm và rủi ro của hoạt động hàng không

Yếu tố con người

Ngày 27/11/2023, trong khuôn khổ Dự án hợp tác cải tiến và nâng cao hệ thống giám sát an toàn hàng không, với mục tiêu ngày càng hoàn thiện chương trình và tuân thủ Annex 19, Cục Hàng không Việt Nam phối hợp với Cục Hàng không dân dụng Pháp tổ chức Hội thảo về nhận diện các mối nguy hiểm và rủi ro hàng không.

Tại đây, một trong những rủi ro hàng không được nhận diện là Yếu tố con người (human factor). Đây là khái niệm được dùng để mô tả sự tương tác giữa con người với con người, giữa con người với trang thiết bị, giữa con người với hệ thống/ tổ chức. Yếu tố con người được hiểu là yếu tố sinh lý, tâm lý, nhận thức và hành vi của con người.

Theo Stupakov GP, tai nạn máy bay có ba nhóm nguyên nhân từ yếu tố con người: Nhóm thứ nhất bao gồm các yếu tố xã hội và đặc thù của phi công và giám sát đào tạo lại trong ngành hàng không. Nhóm này gây ra khoảng gần 50% các vụ tai nạn. Nhóm thứ hai bao gồm các thiết bị không ecgônômi (ergonomics) và gây ra 25% các vụ tai nạn máy bay. Nhóm thứ ba bao gồm các yếu tố tâm lý và y tế. Vấn đề y tế ở đây không chỉ là sức khỏe của phi công mà còn là giảm khả năng dự trữ chức năng trong các hoạt động. Nhóm này cũng gây ra khoảng 25% các vụ tai nạn.

Như vậy việc quan tâm hơn nữa đến “yếu tố con người” trong ngành hàng không (đào tạo, đào tạo lại, xây dựng, thu hút nguồn nhân lực đảm bảo chất lượng...); cải thiện điều kiện lao động; tổ chức lao động hợp lý… sẽ là một trong những giải pháp góp phần giảm tỷ lệ tai nạn/ sự cố hàng không.

Tại Hội thảo về Nhận diện các mối nguy hiểm và rủi ro trong hoạt động hàng không, các đại biểu tham dự tích lũy được nhiều kiến thức, kinh nghiệm hơn về đảm bảo an toàn hàng không dân dụng, nhận diện sâu sắc hơn các mối nguy hiểm và rủi ro liên quan đến công tác đảm bảo an toàn hàng không, tập trung vào cốt lõi của hệ thống quản lý là xác định các mối nguy hiểm và quản lý, giảm thiểu rủi ro an toàn hàng không.

Đồng thời hiểu rõ hơn trách nhiệm của tổ chức, cá nhân khi thực hiện nhiệm vụ đảm bảo an toàn hàng không và phòng ngừa những rủi ro, nguy hiểm trong hoạt động đảm bảo an toàn bay.

Liệu phi công mệt mỏi có phải là nguy cơ của tai nạn? Ở Mỹ người ta đã phân tích các dữ liệu yếu tố con người liên quan đến tai nạn và lịch trình bay của phi công cho thấy: Tỷ lệ các vụ tai nạn liên quan đến phi công có lịch trình bay kéo dài là cao hơn so tất cả các phi công có lịch trình bay khác. Các phân tích này gợi ý rằng giới hạn thời gian làm việc của các phi công hàng không dân dụng sẽ làm giảm nguy cơ tai nạn. Điều này có thể sẽ tốn kém và tác động đáng kể đến các hãng hàng không thương mại nhưng bù lại sẽ làm giảm nguy cơ tai nạn hàng không do mệt mỏi của phi công.

Tăng cường công tác đảm bảo an toàn bay

Đồng thời, yêu cầu quán triệt tổ lái tuân thủ các hạn chế, giới hạn về tốc độ, độ cao của phương thức bay tại khu vực các sân bay. Thực hiện nghiêm hướng dẫn của Cục Hàng không Việt Nam về việc nghe, nhắc lại huấn lệnh kiểm soát không lưu, có biện pháp xử lý quyết liệt đối với người lái nếu để xảy ra sự cố mất an toàn hoạt động bay liên quan đến nội dung này.

Đồng thời tuân thủ quy trình khai thác, tránh xảy ra việc hiểu nhầm huấn lệnh, không thực hiện đúng huấn lệnh và cân nhắc quyết định việc cho tàu bay khởi hành tới sân bay đến có điều kiện thời tiết bất lợi.

Mới đây, tại Hội nghị toàn cầu về an toàn và khai thác hàng không năm 2023, các đại biểu đã nhấn mạnh văn hóa an toàn có ảnh hưởng trực tiếp đến thực hiện an toàn. Đại diện Vietnam Airlines cho biết đã xây dựng một nền văn hóa an toàn đến từng đơn vị, đến từng cán bộ nhân viên ở mọi cấp bậc chứ không chỉ được đảm bảo bởi hệ thống giám sát nội bộ, hệ thống quản lý bên ngoài. Vietnam Airlines cho rằng an toàn là nền tảng cốt lõi và là định hướng trong mọi hoạt động của hãng.

Tổng giám đốc Hiệp hội Vận tải hàng không quốc tế IATA Willie Walsh cho biết Hiệp hội có các dữ liệu xem xét, theo dõi về hành vi an toàn và đảm bảo hoạt động và có thể chia sẻ dữ liệu một cách thoải mái cũng như bảo mật thông tin.

IATA thường xuyên đưa tài liệu hướng dẫn xây dựng kịch bản, phương án khai thác chuyến bay hiệu quả, phương án chuẩn bị khẩn nguy khẩn cấp, trong đó tạo văn hóa an toàn là rất quan trọng vì nhiều người vẫn chưa lưu tâm đến an toàn bay. Dữ liệu an toàn cần hợp tác, chia sẻ nhiều hơn để giúp nâng tầm hàng không lên tầm cao mới.

Ông Willie Walsh cũng lưu ý cần sự cân bằng giữa con người và công nghệ trong đảm bảo khai thác, an toàn bay: "Công nghệ mang lại cơ hội cho con người, tự động hóa hỗ trợ an toàn tăng lên. Cần đảm bảo duy trì kỹ năng của con người cũng như lợi ích công nghệ mang đến"./.