Siêu dữ liệu cá nhân và cách bảo vệ khỏi các trình theo dõi trực tuyến

Siêu dữ liệu là gì?

Siêu dữ liệu là thông tin được tạo ra từ các hoạt động trực tuyến của người dùng. Dù bản thân nó không chứa nội dung dữ liệu chính, nhưng siêu dữ liệu vẫn có thể tiết lộ nhiều thông tin cá nhân hơn chúng ta tưởng. Đây là nguồn tài nguyên quan trọng mà các trình theo dõi trực tuyến, nhà quảng cáo và thậm chí cả tội phạm mạng khai thác để phân tích hành vi người dùng. Do đó, việc hiểu rõ cách siêu dữ liệu được thu thập và bảo vệ nó là rất quan trọng để giữ gìn quyền riêng tư.

Về bản chất, siêu dữ liệu là dữ liệu về dữ liệu. Nó cung cấp ngữ cảnh và thông tin bổ sung cho dữ liệu chính mà người dùng tạo, truy cập hoặc tương tác. Ví dụ, siêu dữ liệu có thể bao gồm: Chẳng hạn, siêu dữ liệu có thể bao gồm: dấu thời gian, vị trí, chi tiết thiết bị,… Mặc dù có vẻ như không quan trọng, nhưng khi được tổng hợp, siêu dữ liệu có thể tiết lộ nhiều thông tin về thói quen và hoạt động của một cá nhân.

Những bên có thể khai thác và hưởng lợi từ siêu dữ liệu

Chúng ta thường thực hiện các biện pháp bảo vệ thông tin nhạy cảm, nhưng ít ai nhận ra rằng siêu dữ liệu cũng có thể tiết lộ nhiều điều về cuộc sống cá nhân của chúng ta. Dưới đây là tổng quan về những bên có thể khai thác và hưởng lợi từ siêu dữ liệu của người dùng:

Trình theo dõi trực tuyến và nhà quảng cáo: Những tổ chức này theo dõi, thu thập và phân tích hành vi trực tuyến của người dùng để xây dựng hồ sơ cá nhân, chủ yếu nhằm cung cấp quảng cáo được cá nhân hóa. Họ sử dụng siêu dữ liệu để dự đoán thói quen, sở thích và nhu cầu của đối tượng mục tiêu.

Tội phạm mạng: Kẻ xấu có thể khai thác siêu dữ liệu để thực hiện các cuộc tấn công lừa đảo (phishing) tinh vi hơn hoặc tìm ra lỗ hổng trong bảo mật cá nhân.

Hiểu rõ siêu dữ liệu bị thu thập ở đâu và bằng cách nào là bước đầu tiên để bảo vệ quyền riêng tư của bản thân.

Vậy siêu dữ liệu được thu thập ở đâu?

Duyệt web và dịch vụ trực tuyến

Khi người dùng truy cập web, các trang web có thể thu thập nhiều loại siêu dữ liệu, bao gồm địa chỉ IP, dấu vân tay thiết bị và hành vi duyệt web. Những dữ liệu này đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng hồ sơ cá nhân của người dùng. Các nhà quảng cáo thường sử dụng cookie, tracking pixel (pixel theo dõi - một hình ảnh nhỏ được nhúng trong HTML và/hoặc JavaScript) để thu thập, phân tích siêu dữ liệu, từ đó hiển thị quảng cáo được cá nhân hóa.

Email và ứng dụng nhắn tin

Email lưu trữ nhiều loại siêu dữ liệu, chẳng hạn như địa chỉ IP của người gửi, thiết bị được sử dụng và dấu thời gian khi email được tạo, gửi, nhận hoặc đọc. Trong các ứng dụng nhắn tin, ngay cả khi nội dung tin nhắn được mã hóa, siêu dữ liệu vẫn có thể tiết lộ thời gian, địa điểm gửi và nhận tin nhắn.

Hình ảnh và tài liệu

Nhiều tệp ảnh và tài liệu người dùng chia sẻ có chứa siêu dữ liệu nhúng. Ví dụ, ảnh kỹ thuật số thường lưu trữ dữ liệu EXIF (Định dạng tệp hình ảnh có thể trao đổi) - là định dạng chuẩn để lưu trữ siêu dữ liệu trong ảnh kỹ thuật số, bao gồm vị trí chụp, kiểu máy ảnh và thời gian chụp. Tương tự, các tệp tài liệu như Word hoặc PDF cũng có thể chứa siêu dữ liệu bao gồm tên tác giả, lịch sử chỉnh sửa và vị trí truy cập tệp.

Dịch vụ đám mây và mạng xã hội

Các dịch vụ đám mây có thể thu thập siêu dữ liệu từ các tệp người dùng tải lên, chẳng hạn như dấu thời gian, kích thước tệp và thông tin chi tiết về thiết bị. Các nền tảng mạng xã hội cũng theo dõi nhiều loại siêu dữ liệu, như vị trí đăng nhập, hoạt động tài khoản và mô hình tương tác với các bài đăng, từ đó xây dựng hồ sơ hành vi của người dùng.

Làm thế nào để giảm thiểu việc lộ siêu dữ liệu?

Hoàn toàn tránh khỏi việc bị theo dõi qua siêu dữ liệu có thể là một điều khó khăn, nhưng người dùng Internet vẫn có thể thực hiện một số biện pháp để giảm thiểu dấu vết trực tuyến của mình. Hãy vô hiệu hóa các tính năng theo dõi không cần thiết, xóa siêu dữ liệu khỏi tệp cá nhân trước khi chia sẻ và sử dụng các công cụ bảo vệ quyền riêng tư. Những biện pháp này sẽ giúp hạn chế nguy cơ bị theo dõi bởi trình theo dõi trực tuyến, nhà quảng cáo và tội phạm mạng.

Vô hiệu hóa cookie của bên thứ ba và dấu vân tay trình duyệt (Fingerprint): Nhiều trang web sử dụng cookie để theo dõi hoạt động trực tuyến của người dùng. Bằng cách tắt cookie của bên thứ ba và dấu vân tay trình duyệt sẽ giúp hạn chế lượng dữ liệu mà các trang web này thu thập.

Sử dụng VPN: VPN (Mạng riêng ảo) có thể ẩn địa chỉ IP của người dùng, khiến các trình theo dõi gặp khó khăn trong việc liên kết hoạt động trực tuyến với danh tính thực.

Sử dụng các trình duyệt khác nhau cho từng loại hoạt động: Việc sử dụng các trình duyệt riêng biệt cho từng loại hoạt động trực tuyến, chẳng hạn như một trình duyệt để mua sắm, một trình duyệt cho mạng xã hội và một trình duyệt khác để nghiên cứu, có thể giúp hạn chế bị theo dõi. Cách này giúp phân tách dữ liệu thu thập được, giảm khả năng các nền tảng kết hợp thông tin để xây dựng hồ sơ người dùng.

Tắt thông báo đã đọc và trạng thái đang nhập tin nhắn: Trong các ứng dụng nhắn tin, hãy tắt các tính năng như thông báo đã đọc và hiển thị trạng thái đang nhập tin nhắn để tránh tiết lộ khi nào đã xem hoặc đang soạn tin nhắn.

Hạn chế chia sẻ thông tin nhạy cảm qua email: Nếu có thể, hãy hạn chế chia sẻ dữ liệu nhạy cảm qua email, vì tiêu đề email có thể chứa siêu dữ liệu tiết lộ thông tin cá nhân của người gửi.

Giới hạn quyền truy cập vào bài đăng và siêu dữ liệu trên mạng xã hội: Điều chỉnh cài đặt quyền riêng tư trên các nền tảng mạng xã hội để giới hạn người có thể xem bài đăng. Hãy lưu ý đến siêu dữ liệu đi kèm với mỗi bài đăng, đặc biệt nếu nó bao gồm vị trí hoặc thông tin cá nhân khác.

Sử dụng dịch vụ lưu trữ đám mây tự quản lý hoặc tập trung vào quyền riêng tư: Thay vì sử dụng các dịch vụ đám mây phổ biến, hãy cân nhắc sử dụng giải pháp đám mây tự quản lý hoặc các dịch vụ tập trung vào quyền riêng tư, có cung cấp mã hóa và bảo vệ dữ liệu.

Sử dụng tài khoản ẩn danh: Đối với các tương tác không quan trọng, hãy sử dụng địa chỉ email dùng một lần hoặc tạo tài khoản ẩn danh để tránh chia sẻ email chính và thông tin cá nhân của mình.

Xóa siêu dữ liệu khỏi ảnh và tài liệu trước khi chia sẻ: Trước khi chia sẻ ảnh hoặc tài liệu trực tuyến, hãy xóa mọi siêu dữ liệu có thể ảnh hưởng đến quyền riêng tư của cá nhân. Đối với ảnh, có thể xóa dữ liệu EXIF khỏi ảnh bằng các công cụ như ExifTool hoặc thông qua cài đặt của trình chỉnh sửa ảnh. Điều này giúp loại bỏ thông tin về vị trí, thiết bị chụp và các dữ liệu riêng tư khác khi chia sẻ ảnh trực tuyến.

Đối với tài liệu, sử dụng tính năng “Kiểm tra tài liệu” (Inspect Document) của Microsoft Word hoặc các công cụ chuyên dụng để xóa siêu dữ liệu ẩn như tên tác giả, lịch sử chỉnh sửa và dấu thời gian.

Bằng cách áp dụng những biện pháp này, người dùng có thể tăng cường bảo vệ quyền riêng tư cá nhân và kiểm soát tốt hơn cách siêu dữ liệu của mình bị theo dõi và thu thập trên môi trường trực tuyến./.