Xuất khẩu nông - thủy sản sang Trung Quốc: Xây dựng chiến lược bền vững hơn

Thị trường quan trọng của nông - thủy sản Việt Nam

Theo Bộ Công Thương, Trung Quốc giữ vị trí đối tác thương mại lớn nhất, là thị trường xuất khẩu nông - thủy sản lớn hàng đầu của Việt Nam. Thực hiện cam kết trong Hiệp định thương mại tự do ASEAN - Trung Quốc, đến nay, Trung Quốc đã giảm thuế cho hơn 8.000 mặt hàng nhập khẩu từ Việt Nam, trong đó có nông sản, trái cây tươi, mở ra nhiều cơ hội để các doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường rộng lớn này.

Với dân số hơn 1,4 tỷ người, chiếm 18,7% tổng dân số toàn thế giới, nhu cầu nhập khẩu các sản phẩm nông, thủy sản của thị trường Trung Quốc phục vụ nhu cầu tiêu dùng nội địa cũng như sản xuất chế biến hàng xuất khẩu rất lớn và đa dạng, phong phú. 32 tỉnh, thành phố của Trung Quốc đều có nhu cầu khác nhau đối với từng loại sản phẩm cụ thể. Mỗi địa phương với dân số lớn có thể coi là 1 thị trường riêng lẻ như Sơn Đông (90,5 triệu người), Hà Nam (90,4 triệu người), Quảng Đông (104,3 triệu người), Tứ Xuyên (80,4 triệu người), Hà Bắc (71,8 triệu người), Giang Tô (75,6 triệu người), Hồ Nam (65,6 triệu người)...

Hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa, trong đó có xuất nhập khẩu nông sản giữa Việt Nam và Trung Quốc có thêm thuận lợi khi hai nước cùng tham gia ký kết Hiệp định ACFTA có hiệu lực từ năm 2010. Thị trường nước này bình quân chiếm khoảng 28% tổng kim ngạch xuất khẩu ra thế giới của nhóm hàng nông sản ở nước ta, với tốc độ tăng trưởng xuất khẩu đạt khoảng 8,9%/năm trong giai đoạn 2015 - 2020.

Năm 2021, trong bối cảnh thương mại toàn cầu chịu tác động mạnh của dịch COVID-19, kim ngạch xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc vẫn tăng trưởng tích cực, trong đó xuất khẩu rau quả chiếm tới 56% tổng xuất khẩu rau quả của cả nước.

Tuy nhiên, Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương khuyến cáo, với đà tăng trưởng của kinh tế và cùng với đó là thu nhập dân cư, Trung Quốc không còn là thị trường dễ tính, có gì mua nấy mà đã có sự chọn lọc sản phẩm chất lượng.

Cụ thể, theo Lệnh 248, Lệnh 249 về "Quy định về đăng ký và quản lý doanh nghiệp sản xuất thực phẩm nhập khẩu" và "Biện pháp quản lý an toàn thực phẩm xuất nhập khẩu", ngay từ đầu năm 2022, toàn bộ doanh nghiệp nước ngoài xuất khẩu thực phẩm sang thị trường Trung Quốc phải đăng ký với Hải quan Trung Quốc. Doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm về an toàn thực phẩm ngay cả khi sản phẩm đã xuất khẩu sang Trung Quốc. Trung Quốc cũng ban hành tiêu chuẩn mới GB 2763-2021 quy định 10.092 mức giới hạn dung lượng tối đa với 564 loại thuốc bảo vệ thực vật, trong danh mục 376 thực phẩm. Ðể tăng cường giám sát các sản phẩm nông sản nhập khẩu, tiêu chuẩn này cũng thiết lập 1.742 giới hạn dung lượng cho 87 loại thuốc bảo vệ thực vật chưa được đăng ký sử dụng ở Trung Quốc.

Hiện nay, nông sản nhập khẩu vào Trung Quốc phải nằm trong danh mục được Trung Quốc cho phép nhập khẩu, hay nói cách khác là đồng ý mở cửa thị trường. Theo đó, với từng loại trái cây, Cơ quan kiểm nghiệm kiểm dịch trực thuộc Tổng cục Hải quan Trung Quốc sẽ tiến hành đánh giá rủi ro về vệ sinh dịch tễ, sau đó mới quyết định cho phép nhập khẩu vào nước này.

Cần nhiều nỗ lực hơn để "gỡ" khó xuất khẩu nông sản

Chính phủ Trung Quốc ngày càng siết chặt những quy định quản lý nhập khẩu hàng hóa và chủ trương tiến hành thương mại chất lượng cao; đồng thời không ngừng hoàn thiện các cơ chế, chính sách quản lý về tiêu chuẩn chất lượng, kiểm nghiệm kiểm dịch, an toàn vệ sinh thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, đăng ký doanh nghiệp xuất nhập khẩu, kiểm tra vùng trồng, nhà máy... đối với hàng hóa nói chung, hàng hóa nhập khẩu nói riêng.

Trong khi đó, các hộ sản xuất, doanh nghiệp Việt Nam chưa kịp thay đổi và thích nghi với những điều chỉnh mới của Trung Quốc, chất lượng chưa đồng đều, công tác bảo quản sau thu hoạch còn nhiều bất cập, dẫn đến chưa đáp ứng tốt các quy định của Trung Quốc về điều kiện xuất khẩu, vệ sinh an toàn thực phẩm.

Chính sách về xuất nhập khẩu của Trung Quốc là nhất quán chứ không thất thường, gây khó dễ như nhiều doanh nghiệp Việt Nam quan niệm. Do đó, các cơ quan quản lý và chính quyền địa phương cần xây dựng chiến lược phát triển ngành, thương hiệu cụ thể. Bên cạnh đó, tăng cường quản lý, giám sát chất lượng cũng như tháo gỡ các rào cản kỹ thuật để thúc đẩy kim ngạch xuất khẩu.

Để cung cấp thông tin chính thống đến với doanh nghiệp có hoạt động giao thương với thị trường này, bên cạnh việc thường xuyên có những khuyến cáo, Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương đã xây dựng và phát hành Cẩm nang Hướng dẫn xuất khẩu rau quả chính ngạch sang thị trường Trung Quốc.Cuốn Cẩm nang này là một hợp phần trong Đề án của Chính phủ về thúc đẩy, chuyển đổi hoạt động xuất khẩu qua biên giới sang hình thức chính ngạch.

Cẩm nang cung cấp các thông tin cần thiết để hỗ trợ các đối tượng nêu trên chuyển đổi hoạt động sản xuất, xuất khẩu qua biên giới chuyển sang hình thức chính ngạch, khắc phục những yếu điểm còn tồn tại, tạo ra động lực nâng cao chất lượng hàng hóa, đáp ứng đầy đủ các yêu cầu, tiêu chuẩn kỹ thuật không chỉ của thị trường Trung Quốc mà còn của các thị trường khác trên thế giới, góp phần đa dạng hóa thị trường, đảm bảo hoạt động xuất khẩu nông sản phát triển bền vững.

Nhận định rõ những khó khăn, thách thức từ thị trường nhập khẩu Trung Quốc trong năm 2022 và những năm tiếp theo, Bộ Công Thương sẽ phối hợp với các bộ, ngành liên quan hoàn thiện hệ thống hạ tầng thương mại, tăng khả năng kết nối phục vụ lưu thông hàng hóa cho sản xuất, xuất khẩu, giảm chi phí logistics.

Song song với đó, Bộ Công Thương cũng phối hợp với các tỉnh biên giới trong việc triển khai phương án nâng cao hiệu quả và điều tiết tốt tốc độ thông quan hàng hóa xuất, nhập khẩu tại khu vực cửa khẩu biên giới phía Bắc, đặc biệt là đối với mặt hàng nông sản có tính chất thời vụ. Về vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, Bộ đã chỉ đạo cơ quan chuyên môn tiếp tục phối hợp với Bộ NN&PTNT thúc đẩy ký kết các nghị định thư về kiểm dịch thực vật giữa hai bên đối với mặt hàng nông sản Việt Nam.

Đặc biệt, các doanh nghiệp cần chuyển mạnh xuất khẩu tiểu ngạch sang chính ngạch. Bởi việc giao thương có các hợp đồng thương mại mua bán giữa hai bên là giải pháp hữu hiệu trong giai đoạn hiện nay, để tránh các rủi ro khi phụ thuộc vào hình thức buôn bán mang tính trao đổi của cư dân biên giới.

Đề cập về giải pháp lâu dài, PGS.TS Phạm Tất Thắng, Chuyên gia cao cấp Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách công thương (Bộ Công Thương) cho rằng, doanh nghiệp cần tập trung giải quyết hai vấn đề cốt lõi là chất lượng và an toàn thực phẩm, đặc biệt là truy xuất nguồn gốc và chứng nhận chất lượng. Cùng với đó là đẩy nhanh tiến độ đàm phán mở rộng danh sách các mặt hàng được xuất khẩu chính ngạch. Mặt khác, cần tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng xây dựng vùng chuyên canh tập trung, có quy mô, chất lượng đồng đều và đạt chuẩn phục vụ xuất khẩu./.