Dấu ấn công tác ngoại giao của Việt Nam sau 3 thập kỷ gia nhập ASEAN

Việt Nam và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á - ASEAN sẽ kỷ niệm 30 năm ngày xác lập mối quan hệ vào năm 2025. Nhìn lại hành trình gần 3 thập kỷ, có thể thấy việc trở thành thành viên ASEAN là cầu nối quan trọng để Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu tiến ra thế giới.

Còn với ASEAN, việc Việt Nam trở thành thành viên cũng tạo ra sự thay đổi về chất rất lớn của hiệp hội, để ngày hôm nay, ASEAN đã vươn tầm trở thành một tổ chức khu vực có tầm ảnh hưởng trên thế giới.

Hành trình 3 thập kỷ và những dấu mốc quan trọng

Trong công cuộc đổi mới, quyết định gia nhập ASEAN của Việt Nam được xem là lựa chọn "có tính cân não" chiến lược, góp phần giúp Việt Nam thoát khỏi thế bị bao vây cấm vận, hội nhập với khu vực và quốc tế.

Ông Vũ Khoan, Nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ từng nói rằng: "Trước khi vào ASEAN chúng ta là một nước bị bao vây, cô lập. Tất nhiên khi đó chúng ta đã bình thường hóa quan hệ được với tất cả các nước, kể cả Mỹ, thế nhưng vào ASEAN chúng ta có vị thế mới là một thành viên của tổ chức có uy tín và từ đó ảnh hưởng quan trọng hơn".

Thực tế, kể từ khi chính thức gia nhập ASEAN vào ngày 28/7/1995, đường lối, chính sách đối ngoại của Việt Nam trong ASEAN đã trở thành một bộ phận quan trọng trong chính sách đối ngoại của Việt Nam thời kỳ mới, và được chỉ đạo rõ trong các văn kiện Đại hội Đảng.

Theo đó, Việt Nam tiếp tục “tăng cường quan hệ với các nước láng giềng và các nước trong tổ chức ASEAN”..., “tham gia tích cực các hoạt động thúc đẩy sự hợp tác cùng có lợi trong Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN) và “thúc đẩy quan hệ hợp tác toàn diện và có hiệu quả với các nước ASEAN”.

Với phương châm “tích cực, chủ động và có trách nhiệm”, trong suốt gần 30 năm qua, Việt Nam đã có nhiều đóng góp vì một ASEAN thống nhất, đoàn kết, hòa bình, ổn định, phát triển, có tiếng nói ở khu vực và được các nước lớn công nhận.

Ngay từ khi gia nhập Hiệp hội, Việt Nam đã tích cực thúc đẩy Lào, Myanmar (năm 1997), Campuchia (năm 1999) gia nhập ASEAN. Qua đó, đến năm 1999, toàn bộ 10 quốc gia Đông Nam Á đã thực hiện được giấc mơ một đại gia đình Đông Nam Á, quy tụ sức mạnh tập thể của toàn khu vực, xóa bỏ nghi kỵ, thu hẹp khoảng cách phát triển, nâng cao tinh thần tự chủ của khu vực, thực sự đưa ASEAN trở thành một đại diện khu vực trên trường quốc tế.

Việt Nam cũng đóng vai trò nòng cốt trong việc xác định mục tiêu, phương hướng phát triển và hình thành các quyết sách lớn trong ASEAN, nhất là sau khi Cộng đồng ASEAN được thành lập (năm 2015); cùng với các nước thành viên ASEAN triển khai tầm nhìn cộng đồng rộng lớn, đưa ra các sáng kiến đột phá trên mọi lĩnh vực, với mức độ và phạm vi ngày càng sâu rộng nhằm tăng cường liên kết nội khối và ngoại khối, như thành lập cơ chế Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+) năm 2010, các cơ chế ASEAN+, Tuyên bố Hà Nội về thu hẹp khoảng cách phát triển (năm 2001)...

Qua 3 lần đảm trách vai trò Chủ tịch ASEAN, các nước thành viên cũng như cộng đồng quốc tế đã ghi nhận những dấu ấn nổi bật của Việt Nam.

Năm 2001, trong lần đầu làm Chủ tịch ASEAN, Việt Nam đã thúc đẩy thông qua Tuyên bố Hà Nội về Thu hẹp khoảng cách phát triển, chính thức khởi động triển khai Sáng kiến Hội nhập ASEAN (IAI) hỗ trợ thu hẹp khoảng cách phát triển trong ASEAN.

Trong nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN năm 2010, Việt Nam cùng với các nước ASEAN thông qua quyết định mời Nga, Mỹ tham gia Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS), góp phần khẳng định vai trò chủ đạo của ASEAN trong cấu trúc khu vực.

Đến năm 2020, khi lần thứ ba đảm nhiệm tư cách Chủ tịch ASEAN trong bối cảnh thế giới và khu vực phải đối mặt với những thách thức đến từ đại dịch COVID-19, Việt Nam cùng các nước trong khu vực đưa ra nhiều sáng kiến quan trọng, góp phần ứng phó với đại dịch COVID-19, như Quỹ ASEAN ứng phó đại dịch COVID-19, Kho dự phòng vật tư y tế khẩn cấp ASEAN, Khung phục hồi tổng thể ASEAN...

Những sáng kiến này đã góp phần giúp ASEAN đứng vững trước đại dịch COVID-19 và sớm đi vào phục hồi, bảo đảm cho định hướng phát triển của ASEAN.

Cùng với đó, Việt Nam cũng tích cực nâng cao hiệu quả hợp tác với ASEAN trên cả 3 trụ cột, trong đó coi hợp tác chính trị - an ninh là trọng yếu, thường xuyên, hợp tác kinh tế là trung tâm, hợp tác văn hóa - xã hội là nền tảng, mang lại lợi ích thiết thực cho nhân dân, địa phương, doanh nghiệp Việt Nam và các nước.

Trong hợp tác kinh tế, thương mại giữa Việt Nam và ASEAN đã phát triển nhanh chóng cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Trong giai đoạn 2010 - 2020, kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và ASEAN tăng từ 23,8 tỷ USD (năm 2010) lên 70,2 tỷ USD (năm 2020).

Năm 2022, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang ASEAN đạt 33,86 tỷ USD; kim ngạch nhập khẩu đạt 47,28 tỷ USD; thương mại hai chiều của Việt Nam với các nước thành viên ASEAN tăng từ 6 tỷ USD (năm 1996) lên 60 tỷ USD (năm 2022).

Việt Nam - ASEAN: Đồng hành vươn lên trong kỷ nguyên mới

Có thể thấy, những đóng góp nổi bật của Việt Nam trong gần 30 năm qua trong ASEAN cùng những thành tựu đạt được của đất nước trong gần 40 năm đổi mới đã trở thành cơ sở, động lực giúp Việt Nam tiếp tục phát huy vai trò nòng cốt trong ASEAN thời gian tới.

Phát biểu tại Diễn đàn Tương lai ASEAN - một sáng kiến của Việt Nam nhằm tạo ra khuôn khổ đối thoại mới về tương lai phát triển của ASEAN - hồi tháng 4/2024, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã khẳng định: “Việt Nam luôn coi ASEAN là một trong những ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối ngoại, an ninh, kinh tế, quốc phòng, luôn nỗ lực hết mình vì Cộng đồng ASEAN đoàn kết, vững mạnh, có vai trò, vị thế ngày càng cao trong khu vực và trên thế giới”.

Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN 44, 45 với chủ đề “Thúc đẩy Kết nối và Tự cường” diễn ra vào đầu tháng 10/2024, Thủ tướng Phạm Minh Chính tiếp tục nhấn mạnh trong bối cảnh thế giới ngày càng biến động, ASEAN tiếp tục là điểm sáng kinh tế toàn cầu, là cầu nối của đối thoại, hợp tác, và là tâm điểm của các tiến trình hội nhập, liên kết ở khu vực. Các khuôn khổ về kinh tế số, kinh tế biển xanh, kinh tế tuần hoàn… đang từng bước định hình nội hàm hợp tác mới ở khu vực.

Thủ tướng Phạm Minh Chính đề nghị hơn lúc nào hết, ASEAN cần lấy tự cường làm nền tảng để vươn tầm, lấy kết nối làm trọng tâm để bứt phá, và lấy đổi mới sáng tạo làm động lực để tiên phong dẫn dắt.

Đặc biệt, trong bối cảnh ASEAN đang chuẩn bị cho giai đoạn phát triển mới với tư duy mới, tầm nhìn mới, động lực mới và tâm thế mới, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh tự cường và tự chủ chiến lược sẽ là nền tảng để ASEAN vững vàng trước mọi biến động; thúc đẩy kết nối bên trong kết hợp với kết nối bên ngoài, kết nối công - tư, kết nối đa lĩnh vực; đổi mới sáng tạo là sức bật và động lực chính cho ASEAN bắt kịp, tiến cùng và vượt lên với khu vực và thế giới.

Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 44, 45 đã khép lại năm hợp tác ASEAN 2024 đầy ý nghĩa. Năm 2025 sắp tới, ASEAN dự kiến thông qua Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045 cùng bốn kế hoạch chiến lược về chính trị - an ninh, kinh tế, văn hóa - xã hội và kết nối. Đây là bước tiến hứa hẹn thúc đẩy sự đổi mới, sáng tạo và phát triển bền vững không chỉ cho khu vực mà còn cho từng quốc gia thành viên.

Trước năm bản lề của giai đoạn mới này, Việt Nam đang chuẩn bị cho dấu mốc kỷ niệm 30 năm gia nhập ASEAN, đồng thời sẵn sàng đóng góp nhiều hơn nữa và hiệu quả hơn nữa cho tiến trình liên kết, thúc đẩy tâm điểm tăng trưởng và hợp tác khu vực, vì mục tiêu chung là hòa bình, an ninh, ổn định và phát triển bền vững./.