Bước ngoặt về việc tham gia của Việt Nam vào xây dựng luật pháp quốc tế

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hồng Thao đảm nhiệm cương vị Đại sứ Việt Nam tại Malaysia từ 2011-2014 và tại Kuwait từ 2014-2017. Ông cũng từng giữ cương vị Phó Chủ nhiệm Ủy ban Biên giới quốc gia, Trưởng đoàn đàm phán các hiệp định biên giới với các nước láng giềng của Việt Nam. Là nhà ngoại giao kỳ cựu của Việt Nam, ông đồng thời là chuyên gia trong lĩnh vực Luật Quốc tế, gồm Luật Biển, Luật Môi trường, Luật Tổ chức, công pháp quốc tế.

Nói cái tên Nguyễn Hồng Thao, phải nhắc đến việc năm 2016, ông trở thành người Việt Nam đầu tiên trúng cử thành viên Ủy ban Luật pháp quốc tế (ILC). Đây là một bước ngoặt quan trọng, góp phần vào nỗ lực khẳng định vị thế quốc tế của Việt Nam trong định hình luật pháp quốc tế, cũng là bước đà để cộng đồng nghiên cứu, thực hành luật quốc tế ở Việt Nam phát triển lớn mạnh hơn nữa, tăng cường cơ hội tham gia đóng góp tại các diễn đàn pháp lý đa phương.

Trong nhiệm kỳ 2017-2022, Đại sứ luôn chủ động phát huy vai trò trong việc thúc đẩy các kết quả nghiên cứu của ILC, tích cực phát biểu và tham gia thảo luận các chủ đề tại Ủy ban. Ông đã có những đóng góp vào các chủ đề truyền thống là mối quan tâm của giới nghiên cứu nói chung, như thừa kế quốc gia, giải quyết tranh chấp quốc tế...

Bên cạnh đó, đại sứ góp phần thể hiện sự quan tâm của các nước đang phát triển đối với những chủ đề mới và phi truyền thống. Ông tham gia sôi nổi trong các phiên thảo luận về chủ đề bảo vệ bầu khí quyển, bảo vệ môi trường trong xung đột vũ trang...

Với vai trò đoàn kết, hòa đồng và đóng góp tích cực cho công việc của Ủy ban nên năm 2018, kỷ niệm 70 năm thành lập ILC, Đại sứ Nguyễn Hồng Thao đã được các đồng nghiệp bầu vào vị trí Phó Chủ tịch thứ hai của Ủy ban, một vị trí không phải ai ở nhiệm kỳ đầu tiên cũng có được.

Tháng 11/2021, Đại sứ tái đắc cử vị trí thành viên ILC nhiệm kỳ 2023-2027, trong cuộc bỏ phiếu tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc khóa 76 ở New York, với 145/191 phiếu bầu, xếp thứ 4 trong số 11 ứng cử viên của khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

Và đến năm 2023 này, Giáo sư Nguyễn Hồng Thao đắc cử vị trí báo cáo viên chính. Đây là vị trí trong thành phần lãnh đạo (Bureau) của Ủy ban - người tổng hợp báo cáo cuối cùng của Uỷ ban trình lên Đại hội đồng Liên Hợp Quốc. Giáo sư Nguyễn Hồng Thao cũng được nhóm châu Á - Thái Bình Dương (gồm 8 ủy viên) tín nhiệm bầu làm trưởng nhóm.

Ủy ban Luật pháp quốc tế (ILC) được thành lập theo nghị quyết số 174 ngày 21/11/1947 của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, có nhiệm vụ thúc đẩy quá trình pháp điển hóa và phát triển tiến bộ pháp luật quốc tế, thông qua việc nghiên cứu, thảo luận và đưa ra khuyến nghị. ILC là nơi sản sinh nhiều điều ước quốc tế có ý nghĩa quan trọng, tiêu biểu là Công ước Viên năm 1969 về Điều ước quốc tế.

Thành viên ILC thường là các giáo sư, nhà ngoại giao, luật gia nổi tiếng, có kinh nghiệm nghiên cứu, giảng dạy và thực hành luật pháp quốc tế.

Là người có kiến thức, lại mạnh về thực tiễn ngoại giao, giải quyết các tranh chấp, nhiều năm là Trưởng đoàn và cố vấn đàm phán chuyên viên về biên giới lãnh thổ, đại diện cho các nước đang phát triển, trên cương vị thành viên ILC, ông Thao luôn tích cực tham dự, chủ động đóng góp vào tất cả các hoạt động của ILC, được đánh giá cao.

Việc tham gia ILC cho ông cơ hội để đưa các thực tiễn Việt Nam vào các báo cáo của ILC về các vấn đề luật pháp như Bảo vệ môi trường trong xung đột vũ trang, Tội ác chống lại loài người, Áp dụng tạm thời điều ước quốc tế, Kế thừa quốc gia về trách nhiệm pháp lý quốc tế...

Năm 2021, đánh giá về việc Giáo sư Nguyễn Hồng Thao tiếp tục đắc cử thêm một nhiệm kỳ là thành viên ILC, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn cho rằng đó là việc có ý nghĩa quan trọng, khẳng định việc Việt Nam chủ động đóng góp vào xây dựng luật pháp quốc tế.

Vẻ đẹp lấp lánh của luật pháp gắn với tình yêu biển cả và nghĩa vụ với Tổ quốc

Chia sẻ về lý do quyết định chọn và gắn bó với lĩnh vực pháp lý, ông Thao cho hay, như bao thanh niên khác thời chống Mỹ, ông sinh ra trong thời chiến nên ước mong duy nhất là đi bộ đội góp phần vào cuộc kháng chiến giành độc lập.

“Trong quá trình tham gia quân đội, tôi trưởng thành từ Lữ đoàn 125 vận tải quân sự Trường Sa với truyền thống Đoàn tàu không số. Tình yêu biển cả và nghĩa vụ công dân bảo vệ Tổ quốc giúp tôi hiểu rằng đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển đảo và các quyền tài phán trên biển của đất nước rất cần đến lĩnh vực pháp lý nhất là khi chúng ta tuân thủ Hiến chương LHQ không sử dụng vũ lực để giải quyết các tranh chấp quốc tế”, ông Thao nói.

Chính vì vậy, khi có cơ hội học tập ở Pháp, ông đã quyết định gắn bó với luật quốc tế. Ông đã bảo vệ luận án tiến sỹ về luật biển tại ĐH Paris I Pantheon – Sorbone và tự hào là người có tác phẩm duy nhất đến nay về các vấn đề của Luật Biển Việt Nam được giải thưởng quốc tế. “Tôi có cơ hội cùng đồng nghiệp vận dụng Luật Quốc tế để giải quyết các tranh chấp của Việt Nam, không chỉ trên biển mà còn trên đất liền, trên vùng trời, trong hoạt động thương mại, môi trường, y tế, quyền con người… Có lẽ chính cuộc sống chọn nghề cho tôi và tôi có quyết tâm gắn bó, đồng cam cộng khổ với nghề để vươn tới các mục tiêu”, ông nhấn mạnh.

Ông chia sẻ phương châm làm việc rất đơn giản: “Say mê, sáng tạo và tự tin trong công việc của bạn rồi cuộc đời sẽ trả công bạn bằng cơ hội và may mắn”. Với phương châm như vậy, khi được giao bất cứ nhiệm vụ gì, ông đều cố gắng hoàn thành. “Tôi tự đặt cho mình các đích tiến lên để đi đến mục tiêu cao nhất. Không kiêu ngạo, không nản chí, chỉ có các tiêu chí và vẻ đẹp lấp lánh của luật pháp, của công lý vẫy gọi. Trong lĩnh vực pháp luật, chỉ có sự phấn đấu, sáng tạo, hợp tác tốt với các đồng nghiệp, với bạn bè quốc tế, trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau và vì một trật tự quốc tế dựa trên luật lệ mới có thể đưa chúng ta đến những thành công không ngờ đến nhất”, ông Thao nói.

Tại ILC, ông Thao đã tham gia vào nhiều chủ đề mới nảy sinh, được sự quan tâm của cộng đồng quốc tế, đánh dấu sự phát triển mới của Luật Quốc tế là ảnh hưởng của nước biển dâng và vai trò của luật quốc tế trong phòng chống đại dịch. Ông đã có báo cáo về tình hình thực thi và quan điểm của các nước trong khu vực Tây – Thái Bình Dương với ảnh hưởng của nước biển dâng lên hệ thống đường cơ sở dùng để tính chiều rộng lãnh hải và các vùng biển cũng như các ranh giới phân định biển đã ký.

Báo cáo này đã được ghi nhận trong Báo cáo của nhóm nghiên cứu về “Nước biển dâng liên quan đến luật quốc tế” và được đánh giá cao. Báo cáo góp phần thể hiện quan điểm của các nước đang phát triển, trong đó có các quốc gia đảo nhỏ và các nước có châu thổ thấp như Việt Nam, Bangladesh về khả năng công nhận và đông cứng các đường cơ sở và ranh giới biển đã được thỏa thuận phù hợp với UNCLOS bất kể các tác động của nước biển dâng.