Kinh tế báo chí trong bối cảnh chuyển đổi số: Thử đi tìm lời giải cho bài toán tăng nguồn thu cho báo chí

* Thay đổi trong phương thức quản lý báo chí (ví dụ nhà quản lý có thể dùng phần mềm quét để theo dõi nội dung của hàng loạt các bài báo viết về cùng một sự kiện và phát hiện các vấn đề về bản quyền).

* Thay đổi trong phương thức tác nghiệp của phóng viên, phương thức đưa sản phẩm báo chí tiếp cận công chúng (đa nền tảng).

* Tăng tốc độ sản xuất và đăng tải tin bài, tăng khả năng tiếp cận công chúng.

* Phát triển báo chí robot.

* Chuyển đổi môi trường hoạt động báo chí: hiện nay báo chí hoạt động mạnh trên mạng Internet, mạng xã hội thay vì chỉ tập trung vào những môi trường truyền thống với các phương tiện truyền thống (báo giấy, truyền hình...). Đặc biệt, MXH là môi trường hoạt động mới rất quan trọng của báo chí.

* Thay đổi về nội dung và hình thức tin bài: cá nhân hóa nội dung báo chí, ra đời những hình thức thể hiện mới (so với thời kì trước) như infographic, megastory, podcast, stream...

* Thay đổi về giá trị sản phẩm báo chí: Thông tin, sản phẩm báo chí không chỉ được tiêu thụ phục vụ nhu cầu cập nhật tin tức thời sự trước mắt mà trở thành những nguồn dữ liệu tích lũy có thể được khai thác cho các hoạt động báo chí tương lai (báo chí dữ liệu) hoặc thậm chí khai thác thương mại (nếu được phép và hợp pháp).

Từ những đặc điểm báo chí trong CĐS có thể thấy được một số hướng tạo nguồn thu cho báo chí trong bối cảnh số:

* Quảng cáo.

* Các hoạt động dịch vụ như PR, tổ chức sự kiện...

* Ngân sách nhà nước (tùy thuộc vào từng đơn vị cụ thể).

* Kinh doanh sản phẩm báo chí (như mua bán, trao đổi sản phẩm báo chí truyền thông).

* Hoạt động trên môi trường mạng, đặc biệt là mạng xã hội: Do môi trường hoạt động của báo chí ngày càng mở rộng trên mạng xã hội (qua báo mạng, MXH) nguồn thu của báo chí có thể xuất phát từ MXH.

* Tiết kiệm: Nhờ ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông (CNTT-TT), tổ chức bộ máy khoa học, gọn nhẹ, hiệu quả, cơ quan báo chí có thể giảm một phần chi phí tổ chức hoạt động báo chí, chi phí tiếp cận công chúng trong khi lại có thể mở rộng đối tượng công chúng, tăng số lượng công chúng tiềm năng.

Việc tận dụng nguồn dữ liệu tích lũy để tạo ra các sản phẩm báo chí mới cũng góp phần tạo nguồn thu cho báo chí (ví dụ: nhờ dữ liệu báo chí tích lũy kết hợp cùng với AI mà tòa soạn có thể cho ra nhiều bài báo về lịch sử hay mà ít tốn kém chi phí)

Để tăng khả năng những nguồn thu triển vọng nói trên trở thành thực tế, các cơ quan báo chí có thể tham khảo một số kinh nghiệm từ báo chí thế giới cũng như vận dụng lợi thế và sự phát triển của MXH:

* Các cơ quan báo chí nên quan tâm đến hướng tìm cách khai thác nguồn thu từ MXH. Trên thực tế, MXH có thể trở thành nguồn thu của các hãng tin tức.

Ví dụ: tại Úc, vào năm 2021, chính phủ đã thông qua đạo luật buộc hai “ông lớn công nghệ” là Facebook và Google phải trả tiền cho các hãng tin và tờ báo của Úc khi sản phẩm tin, bài của họ được Facebook và Google sử dụng [1].

Điều này cũng gợi ý rằng MXH nói riêng và mạng Internet nói chung là nơi các thương vụ quốc tế có thể hình thành, việc tăng cường hợp tác quốc tế trong kinh doanh các sản phẩm báo chí truyền thông có thể đem lại những nguồn lợi đáng kể cho các cơ quan báo chí. Tuy nhiên, nguồn thu này cũng không phải là luôn luôn dễ dàng, bởi điều dễ hiểu là khi ra biển lớn thì có thể gặp sóng to, cuộc đấu tranh vì lợi ích thương mại với các “ông lớn” trong lĩnh vực truyền thông quốc tế có thể gay gắt và đầy thách thức [2].

Để tăng nguồn thu từ MXH, báo chí nên nghiên cứu, tham khảo cách làm của các ngôi sao MXH hiện nay, các kênh MXH thành công đã nổi tiếng trong nước và trên thế giới. Tuy nhiên, do chức năng, mục đích hoạt động khác nhau nên báo chí chỉ nên tham khảo một cách có chọn lọc các ngôi sao MXH, không nên bắt chước rập khuôn, đặc biệt tránh xa các scandal, các sự cố phát ngôn có thể gây ảnh hưởng đến uy tín của cơ quan báo chí.

* MXH là môi trường cạnh tranh gay gắt, do đó, để tồn tại và phát triển, tăng doanh thu trên môi trường MXH, các cơ quan báo chí cần nâng cao chất lượng sản phẩm báo chí và đa dạng hóa sản phẩm báo chí cũng như kênh phân phối sản phẩm:

Trong bối cảnh chuyển đổi số, MXH bùng nổ dẫn đến sự cạnh tranh rất lớn về tốc độ đưa tin và lượng thông tin. Do đó, báo chí không chỉ nên tập trung chạy đua với MXH về tốc độ và số lượng tin, mà sản phẩm báo chí nên hướng về chiều sâu và sự chính xác, tính chân thực, bởi đây là điều công chúng cần nhưng không phải tất cả MXH luôn đáp ứng được đầy đủ.

Điều báo chí nên làm là báo chí vừa cập nhật thông tin, vừa xác thực thông tin, cung cấp những diễn giải, phân tích sự kiện, vấn đề. Bên cạnh đó, báo chí cần phát triển mạnh những hình thức sản phẩm phù hợp với các MXH và các nền tảng khác nhau, ví dụ như dạng video ngắn đang rất được ưa chuộng hiện nay (ngắn nhưng cần hay, cô đọng và súc tích).

Nên xem xét đến việc xây dựng thương hiệu báo chí, bên cạnh thương hiệu chung của tờ báo còn cần có những thương hiệu cá nhân của nhà báo - đó là những nhà báo nổi tiếng trên MXH, những nhà báo có thương hiệu, có sức hút, có lượng follow (theo dõi) lớn trên mạng để tạo uy tín và đồng thời cũng có khả năng trở thành nguồn thu tài chính cho tờ báo.

Góc nhìn từ phía lãnh đạo cơ quan báo chí

Bà Phạm Thị Mỹ Hạnh - Phó Giám đốc Đài Phát thanh Truyền hình (PTTH) Đà Nẵng

Trong bối cảnh hiện nay, việc duy trì và tăng nguồn thu đối với các cơ quan báo chí, trong đó có các đài PTTH địa phương là nhiệm vụ khó khăn, đòi hỏi phải triển khai nhiều giải pháp quyết liệt. Đối với Đài PTTH Đà Nẵng, bên cạnh việc nâng cao chất lượng và đa dạng hóa các chương trình đặt hàng định kỳ, Đài cũng đầu tư sản xuất thêm các chương trình gameshow giải trí hấp dẫn để thu hut quảng cáo, tạo thêm nguồn thu; đồng thời đẩy mạnh việc xã hội hóa, phối hợp sản xuất chương trình để đa dạng nguồn tư liệu phát sóng.

Cùng với việc duy trì và thu hut thêm những nguồn thu truyền thống từ quảng cáo, thông tin - thông báo hoặc các hợp đồng hợp tác truyền thông với đối tác trong và ngoài thành phố, Đài cũng ưu tiên mở rộng sản xuất các sản phẩm trên các nền tảng số (YouTube, Facebook, Zalo), xem đây là một kênh quan trọng để khai thác nguồn thu.

Sự thay đổi từ phong cách làm báo truyền thống sang làm báo theo phong cách số không chỉ hàm chứa khó khăn mà cũng ẩn trong đó nhiều cơ hội mới. Những thành tựu công nghệ truyền thông tiên tiến nhất nếu được khéo vận dụng sẽ mở ra những khả năng mới, tạo ra phương thức làm báo mới, tăng tốc độ sản xuất sản phẩm báo chí và tăng khả năng tiếp cận cũng như kết nối với độc giả/công chúng.

Với sự chuyển đổi của môi trường báo chí từ truyền thống sang môi trường số, người làm báo cũng cần chuyển hướng tìm kiếm lợi nhuận lên môi trường mạng, nghiên cứu tìm hiểu, tham khảo những phương thức tạo lợi nhuận của MXH và vận dụng một cách hợp lý cho báo chí. Báo chí nên vận dụng những ưu điểm truyền thống của mình để biến thành lợi thế cạnh tranh trên MXH, thu về lợi ích kinh tế, ví dụ như xem xét xây dựng những thương hiệu nhà báo nổi tiếng trên MXH có khả năng thu hút và giữ chân công chúng trung thành bằng kiến thức, uy tín, tài năng và đạo đức nghề.

Việc ứng dụng PR, thương hiệu không chỉ dành cho nội bộ những người làm báo mà có thể được phát triển thành dịch vụ, tạo nguồn thu cho báo chí. Tuy nhiên, việc này cần được thực hiện một cách phù hợp với những quy chuẩn đạo đức nghề báo và không đe dọa làm lu mờ hoặc ảnh hưởng đến những giá trị truyền thống của báo chí như cung cấp thông tin đúng sự thật, tôn trọng danh dự của cá nhân, tổ chức, bảo vệ quyền riêng tư, đảm bảo tính nhân văn....

Để tăng nguồn thu trong bối cảnh CĐS, một yêu cầu đặt ra đối với các cơ quan báo chí còn là không ngừng nâng cao chất lượng sản phẩm báo chí, tạo chiều sâu cho các sản phẩm báo chí, đáp ứng nhu cầu của công chúng không chỉ về nắm bắt thông tin kịp thời mà còn hiểu được vấn đề, có được cái nhìn sâu sắc, toàn diện, đúng đắn về thế giới chúng ta đang sống để từ đó có sự lựa chọn hành động phù hợp.

Báo chí nên là một chỗ dựa về tri thức, tinh thần cho công chúng, là nơi công chúng tìm đến để thỏa mãn nhu cầu chính đáng về thông tin, tri thức, nơi họ được hướng dẫn về mặt tư tưởng bởi những thủ lĩnh thông tin đáng tin cậy, thông thái, có lương tâm, đạo đức và luôn cập nhật thời cuộc.

Bên cạnh đó, cần đa dạng hóa hình thức thể hiện sản phẩm, kênh truyền tải sản phẩm, kết nối với công chúng, mở rộng mạng lưới cộng tác viên cung cấp thông tin, chú trọng nghiên cứu nhu cầu công chúng, thực hiện marketing nội dung... Tất cả những điều này giúp thu hút và giữ chân công chúng, từ đó tạo điều kiện cho việc tạo nguồn thu cho báo chí trong bối cảnh đẩy mạnh CĐS như là một xu hướng tất yếu của thời đại.

“

[1]. Xem Phương Nguyễn (2021), Thành Luân (2021)
[2]. Ví dụ, xem Nicholls (2024) về quyết định của Facebook sẽ ngừng chi trả cho báo chí Úc.