Truyền thông

Vấn đề chính sách và kinh tế báo chí

TS. Nguyễn Minh Phong • 22/09/2024 15:30

Hiện còn nhiều quan niệm đa dạng về kinh tế báo chí, song nổi lên điểm chung, theo nghĩa hẹp, kinh tế báo chí là các hoạt động do cơ quan báo chí tự mình hoặc liên kết thực hiện nhằm mang lại nguồn thu, lợi nhuận đảm bảo cho hoạt động, phát triển của cơ quan báo chí.

“
Tóm tắt:
* Những thách thức chính:
- Chi phí sản xuất và phân phối tăng cao.
- Doanh thu từ quảng cáo và bán báo in giảm.
- Sự cạnh tranh gay gắt với các nền tảng công nghệ lớn như Google, Facebook.
- Khó khăn trong tuyển dụng và giữ chân phóng viên có năng lực.
* Giải pháp và mô hình kinh doanh mới:
- Các mô hình thu phí như bức tường phí cứng, bức tường phí mềm, và bức tường phí hỗn hợp.
- Tận dụng không gian số để cải tiến nội dung và tạo nguồn thu mới.
- Xuất bản các nội dung thu phí hoặc huy động vốn từ cộng đồng.
- Sử dụng mạng xã hội để phát triển kinh tế báo chí, nâng cao tương tác và chia sẻ.
* Khía cạnh chính sách:
- Luật Báo chí 2016 có những quy định về kinh tế báo chí nhưng chưa đầy đủ và cụ thể, gây khó khăn trong việc thực hiện.
- Cần có các quy định và chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế báo chí bền vững, bao gồm tăng đầu tư ngân sách nhà nước, đấu thầu hạn chế, và cơ chế đặt hàng của Nhà nước.
* Triển vọng và định hướng phát triển:
- Coi cơ quan báo chí như một loại hình doanh nghiệp (DN) có điều kiện, ứng dụng công nghệ và xây dựng mạng lưới quảng cáo mới.
- Xây dựng hệ thống thanh toán paywalls tiện lợi và tăng cường tổ chức các hoạt động từ thiện và sự kiện.
- Tăng đầu tư vào đội ngũ phóng viên và bộ phận truyền thông, đảm bảo chất lượng thông tin và tính hấp dẫn của nội dung.

Còn theo nghĩa rộng, kinh tế báo chí bao gồm cả hoạt động đa dạng hóa nguồn thu, tăng thu, cả việc tiết kiệm chi phí và cải thiện năng lực tài chính nội bộ vì sự tồn tại và phát triển lành mạnh, bền vững của cơ quan báo chí.

Nguồn thu trong hoạt động kinh tế báo chí chủ yếu từ việc bán các sản phẩm hàng hóa báo chí, truyền thông và dịch vụ quảng cáo cho công chúng và các đối tượng có liên quan. Một số tờ báo, chí có thể có nguồn thu khác từ đặt hàng và tài trợ trực tiếp khác của nhà nước, tổ chức, cá nhân...

Với sự bùng nổ của công nghệ số, mạng xã hội (MXH) và báo chí điện tử, mô hình kinh doanh báo chí dựa trên nguồn thu quảng cáo và phát hành báo chí truyền thống ngày càng thu hẹp.

Đặc biệt, loại hình báo in truyền thống đối diện với thách thức kép: Mọi chi phí in ấn, giá giấy, giá nguyên vật liệu, giá vận chuyển, phát hành và nhân công... đều tăng, trong khi nguồn thu nhập từ bán báo và quảng cáo trên báo in sụt giảm. Các doanh nghiệp không còn sẵn sàng chi tiền quảng cáo và người đọc báo điện tử hiện có xu hướng cài đặt phần mềm chặn quảng cáo hoặc bỏ qua quảng cáo khi lướt web...

Một số khảo sát toàn cầu cho thấy, 70% - 80% doanh thu quảng cáo trên Internet những năm trở lại đây đều rơi vào túi các “ông lớn” công nghệ, như Google, Facebook, YouTube, TikTok... Kết quả nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Báo chí Reuters (Đại học Oxford, Anh) vào đầu năm 2022 cho thấy, hơn 80% lãnh đạo tòa soạn báo ở nước này lo ngại việc phóng viên bị quá tải; việc tuyển dụng và giữ chân phóng viên có năng lực là vô cùng khó khăn.

Theo Hiệp Hội quảng cáo Việt Nam, trong giai đoạn 3 năm 2020-2022, loại hình báo in chỉ thu được chưa đến 30% trong số 17.000 tỷ đồng mà các DN chi cho lĩnh vực truyền thông báo chí.

Trước tình hình doanh thu sụt giảm từ kênh phát hành báo in và kênh quảng cáo trong thời đại kỹ thuật số; đồng thời, chi phí sản xuất, phân phối thông tin ngày càng tăng, các cơ quan báo chí, truyền thông, hãng thông tấn phải tự chủ về vấn đề tài chính đã, đang và sẽ phải tiếp tục tìm kiếm những phương thức cải tiến nội dung và sáng tạo các mô hình kinh doanh báo chí để tạo ra những nguồn thu mới, phù hợp với xu thế của thị trường, duy trì hoạt động và phát triển của mình.

Trong báo cáo “Dự đoán và xu hướng của báo chí, truyền thông và công nghệ 2018” do Viện Nghiên cứu Báo chí Reuters và Đại học Oxford xuất bản có nhắc đến 7 xu hướng báo chí, một trong số đó là xu hướng chuyển dịch mô hình kinh doanh báo chí, từ thu phí quảng cáo sang thu phí người đọc.

Nhiều cơ quan báo chí, truyền thông trên thế giới đã tận dụng thế mạnh của không gian số để cải tiến nội dung, tạo nguồn thu, duy trì hoạt động và phát triển.

Theo đó, các cơ quan báo chí có thể đóng vai trò như DN dịch vụ truyền thông quảng cáo; xuất bản các nội dung có thương hiệu và sản phẩm; làm trung gian thu thập dữ liệu cho chiến dịch marketing của các DN. Quy mô, uy tín, thương hiệu, đối tượng công chúng của cơ quan báo chí là một tiêu chí quan trọng trong các chiến dịch marketing. Ngoài ra, cơ quan báo chí có thể xuất bản các nội dung thu phí hoặc thu phí thành viên; huy động vốn từ cộng đồng để duy trì hoạt động bằng sản xuất nội dung có chất lượng cao, đáng tin cậy; bán lẻ các sản phẩm qua hình thức thương mại điện tử.

Đặc biệt, trong cộng đồng báo chí thế giới đang nổi lên một số mô hình thu phí mới, nhất là mô hình bức tường phí cứng và mô hình bức tường phí mềm, hoặc mô hình hỗn hợp cả hai loại trên:

Mô hình bức tường phí cứng buộc công chúng phải đăng nhập và trả tiền trước khi tiếp cận thông tin sau khi thấy được tiêu đề, phần giới thiệu hoặc một vài đoạn của bài viết.

The Times năm 2010 có 105.000 công chúng trung thành, thu về hơn 60 triệu USD/năm, dù tờ báo đã mất 90% công chúng sau khi áp dụng bức tường phí cứng. The Financial Times cung cấp bốn gói cơ bản: Gói 68 USD/tháng (truy cập không giới hạn vào tất cả nội dung, bao gồm các nghiên cứu và bài viết chuyên sâu); gói 40 USD/tháng (không bỏ lỡ bất kỳ nội dung cơ bản nào); gói phiên bản trực tuyến của báo giấy trị giá 24,75 USD/tháng và gói 4 USD/tháng ưu đãi dành cho sinh viên. Ngoài ra còn có các gói dành cho nhóm, tùy theo nhu cầu và số lượng người đọc.

Mô hình bức tường phí mềm cho phép công chúng được đọc một số lượng tin, bài nhất định, trước khi phải trả tiền để được đọc tiếp. Mô hình này được nhiều cơ quan báo chí ưu tiên áp dụng hơn bức tường phí cứng.

The New York Times đã từng phải dừng dịch vụ thu phí sau 2 năm đầu do thua lỗ và hiện cho phép công chúng đọc 5 tin, bài miễn phí trong vòng một tháng; sau đó, cần đăng ký đọc báo bằng cách chọn Subcribe now (đăng ký ngay bây giờ) với gói cơ bản (truy cập trang NYTimes.com và mọi ứng dụng của The New York Times; đọc báo mọi lúc, mọi nơi; đọc toàn bộ bài của New York Times từ năm 1851) trị giá 2 USD/tuần. Ngoài ra cũng có gói dành riêng cho giới học thuật (academic rates), gói đăng ký theo nhóm có giá tùy theo số người tham gia và những điều chỉnh cho phù hợp với tổ chức.

Mô hình bức tường phí hỗn hợp là sự kết hợp giữa miễn phí (free) và phí trả thêm (premium), hoạt động dựa trên nguyên lý: Miễn phí các sản phẩm cơ bản để có được nhiều khách hàng, sau đó thu phí các tính năng cao cấp... The Wall Street Journal thu phí gần như toàn bộ nội dung, những bài thu phí có biểu tượng chiếc chìa khóa ở cuối đầu đề, trong khi những bài miễn phí thì không có biểu tượng này. Khi bạn đọc lựa chọn một bài báo có thu phí, bức tường phí sẽ xuất hiện, yêu cầu đăng nhập tài khoản sẵn có, hoặc đăng ký trả tiền để tiếp tục đọc báo.

The Wall Street Journal cung cấp hai gói thuê bao cơ bản: Gói cho phép truy cập mọi nội dung số với ưu đãi 1 USD trong hai tháng đầu và 9,99 USD cho tháng tiếp theo; gói cho phép truy cập mọi nội dung số và nhận báo in chia thành ba gói nhỏ với mức giá 52 USD cho 52 tuần và hơn 10 USD cho mỗi tháng tiếp theo. Ngoài ra tờ báo này cũng có các gói đăng ký cho các nhóm hơn 10 người.

Tờ Bloomberg là hình mẫu cho các cơ quan báo chí đang nỗ lực thích ứng với các thay đổi mạnh mẽ do môi trường số tạo ra bằng cách phục vụ nhất quán và tập trung vào các phân khúc khách hàng của mình, với việc cung cấp các gói thuê bao không giới hạn, có giá khởi điểm là 34,99 USD/tháng hoặc 415 USD/năm, cung cấp quyền xem tất cả các bài viết, video, podcast và phát trực tuyến về các sự kiện, quyền tham gia hoạt động của các nhóm chỉ dành cho những người đăng ký và được nhận thư, tin gửi về email hằng ngày.

Có thể thấy, trong bối cảnh hiện đại, mạng xã hội (MXH) là lựa chọn tất yếu của sự phát triển kinh tế báo chí hiện đại - cả trong lý thuyết và thực tiễn. Với khả năng đưa tin, chia sẻ, thu hút, tìm kiếm thông tin nhanh chóng, MXH có lợi thế hơn báo chí truyền thống và đang tạo ra một không gian phát triển mới, khiến báo chí truyền thống phải thay đổi để giữ chân độc giả và cũng tạo ra cơ hội để báo chí thay đổi cách thức kinh doanh và quảng cáo linh hoạt, đẩy mạnh khai thác tiềm năng của quảng cáo trực tuyến, quảng cáo đa phương tiện và cả quảng cáo chạy trên các nền tảng di động.

Pageview (số lượt xem) của mỗi tin, bài báo điện tử một thời từng được coi là thước đo đánh giá hiệu quả truyền thông, song hiện nay, nhiều tòa soạn chú trọng hơn đến chỉ số tương tác qua MXH, bao gồm cả số lần “like” (thích), “comments” (các bình luận) hay số lần được “share” (chia sẻ). Điều đó cho thấy, số lượng truy cập từ MXH ngày càng trở nên quan trọng, là thước đo về nguồn thu của cơ quan báo chí điện tử. Trong thực tế, một tin, bài đăng trên báo điện tử không chỉ nhắm đến độc giả đích, mà còn hướng đến bạn bè của nhóm độc giả đó. Chỉ có như vậy, các tác phẩm báo chí mới dễ dàng được chia sẻ và tiếp tục được lan truyền trên môi trường truyền thông Internet.

Thực tế cũng cho thấy, mức độ thành công của hình thức thu phí công chúng tùy thuộc chủ yếu vào khả năng tạo lập và củng cố niềm tin và sự trung thành của công chúng với uy tín, chất lượng các sản phẩm, tác phẩm báo chí áp dụng hình thức này. Lượng người truy cập, lượt thích và chia sẻ là các tiêu chí quan trọng của hình thức thu phí công chúng. Khi vận hành mô hình thu phí công chúng, tòa soạn phải lấy sự tham gia của những công chúng trung thành làm nền tảng, chứ không đơn thuần chỉ là lượt tiếp cận. Bởi lẽ, lượng truy cập từ Facebook “dẫn link”, đưa độc giả đến báo điện tử đang giảm xuống, kéo theo sụt giảm doanh thu quảng cáo từ MXH.

Kinh tế báo chí - Tiếp cận từ góc độ chính sách

Hiện nay, cả nước 127 cơ quan báo, 670 cơ quan tạp chí; trong đó, có 327 tạp chí lý luận chính trị và khoa học, 72 tạp chí văn học nghệ thuật; 6 cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện quan trọng (Báo Nhân Dân, Báo Quân đội nhân dân, Báo Công an nhân dân, Thông tấn xã Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam). Tổng nhân sự lĩnh vực báo chí: 42.400 người, trong đó báo in và điện tử 24.000 người.

Những thách thức và kết quả phát triển kinh tế báo chí liên quan trực tiếp và gián tiếp tới chuyện “cơm, áo, gạo, tiền” hàng ngày của từng cá nhân và tập thể trong cộng đồng báo chí nước nhà, nhất là các cơ quan báo chí phải đối diện với cơ chế tự chủ tài chính, sự tồn tại hay không tồn tại tùy thuộc gần như hoàn toàn vào khả năng phản ứng thị trường nhanh nhạy và hiệu quả hay không...

Theo khảo sát của Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TT) với 159 cơ quan báo chí, trong vòng 2 năm qua, doanh thu của các cơ quan này đều giảm, với doanh thu của các đài phát thanh và truyền hình giảm 10% so với năm 2020. Theo kết quả khảo sát khác của Hội Nhà báo Việt Nam năm 2022, trong số 63 báo Đảng địa phương được hỏi, có tới 91% có nguồn thu từ quảng cáo; 78% có nguồn thu từ phát hành; chỉ 9% có nguồn thu từ tổ chức sự kiện và 7% báo có nguồn thu từ nội dung số. Như vậy, mặc dù có nhiều kỳ vọng về thu nhập từ việc thu phí nội dung báo điện tử, nhưng việc này vẫn cần thời gian và cách thức phù hợp để cải thiện nguồn thu này...

(Nguồn: Số liệu phát triển ngành năm 2022 của Bộ TT&TT)

Trên thực tế, không ít các tòa soạn báo chí đang thực hiện cơ chế tự chủ tài chính đã giao khoán định mức kinh tế truyền thông bắt buộc cho các phóng viên và cơ quan chuyên môn trực thuộc. Áp lực về việc làm, thu nhập khiến người cầm bút dễ sa ngã, coi nhẹ chất lượng bài viết hơn mục tiêu có “hợp đồng kinh tế”.

Thực tế ghi nhận ngày càng nhiều trường hợp nhà báo và cơ quan báo chí vi phạm đạo đức nghề nghiệp, lợi dụng tư cách người làm báo, nhân danh viết bài chống tiêu cực hoặc PR cho DN để dọa dẫm, sách nhiễu cơ quan, tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp ở mức độ ngày càng nghiêm trọng hơn nhằm vòi tiền, đòi quảng cáo hoặc hợp đồng truyền thông, trục lợi cá nhân, lợi ích nhóm... Theo thống kê, chỉ từ năm 2017 đến năm 2022, Bộ TT&TT tiến hành 65 cuộc thanh tra, 48 cuộc kiểm tra đã ban hành 306 quyết định xử phạt vi phạm hành chính với tổng số tiền 8 tỷ 618 triệu đồng...

Áp lực trong hoạt động kinh tế báo chí còn đến từ Luật Báo chí và các quy định pháp lý liên quan kinh tế báo chí chưa đầy đủ, kịp thời và chặt chẽ, chưa tạo thuận lợi cho hoạt động kinh tế báo chí lành mạnh.

Hiện nay, chi đầu tư phát triển báo chí ở Việt Nam chiếm dưới 0,3% tổng chi đầu tư ngân sách nhà nước. Không nhiều cơ quan chủ quản bố trí ngân sách, nguồn lực để đặt hàng hoặc hỗ trợ cơ quan báo chí thực hiện các nhiệm vụ chính trị, thông tin, tuyên truyền. Thậm chí, không ít cơ quan chủ quản còn buộc cơ quan báo chí phải đóng góp “ngược”, bổ sung kinh phí cho hoạt động của cơ quan chủ quản, khiến gia tăng gánh nặng kinh tế báo chí đối với cơ quan báo chí.

Luật Báo chí 2016 đã có những quy định tạo hành lang pháp lý cho việc phát triển kinh tế báo, cụ thể tại Điều 21 “Loại hình hoạt động và nguồn thu của cơ quan báo chí”; Điều 37 “Liên kết trong hoạt động báo chí”. Tuy nhiên, các quy định này vẫn chưa đầy đủ, chưa cụ thể, dẫn đến việc các cơ quan báo chí lúng túng trong hoạt động kinh tế báo chí; mặt khác, tạo điều kiện cho một số cơ quan báo chí, một số nhà báo lợi dụng để vi phạm.

Đơn cử, theo Khoản 1 Điều 21 Luật Báo chí 2016: “Cơ quan báo chí hoạt động theo loại hình đơn vị sự nghiệp có thu. Tạp chí khoa học hoạt động phù hợp với loại hình của cơ quan chủ quản”. Do vậy, các cơ quan báo chí phải thực hiện đúng các quy định về kinh tế, tài chính như các đơn vị sự nghiệp khác, như mức thuế thu nhập doanh nghiệp từ 10-20%, trong khi vẫn phải thực hiện chức năng thông tin tuyên truyền theo nhiệm vụ chính trị. Hơn nữa, vì Luật Báo chí chưa quy định loại hình của các tạp chí khoa học của các tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, viện nghiên cứu (không thuộc cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội), mà chỉ quy định chung chung “hoạt động phù hợp với loại hình của cơ quan chủ quản”, dẫn đến khó khăn cho các tạp chí trong việc phát triển kinh tế báo chí. Nếu coi các tạp chí này là DN thì các tạp chí sẽ thực hiện theo các quy định của pháp luật kinh tế, và có thể, sẽ có những mâu thuẫn đối với quy định của Luật Báo chí.

Bởi vậy, thực tế đòi hỏi cần rà soát, điều chỉnh và nâng cấp các quy định về kinh tế báo chí thành một chương riêng trong Luật Báo chí để phù hợp sự phát triển thực tiễn báo chí trong nước và thế giới, cũng như hỗ trợ các cơ quan báo chí tổ chức các hoạt động kinh tế báo chí một cách lành mạnh, góp phần tạo môi trường báo chí xanh và sạch, bền vững hơn.

Về triển vọng, cần coi cơ quan báo chí là một loại hình DN có điều kiện để phát huy sự chủ động và sáng tạo, nhanh nhạy với sự thay đổi của thị trường truyền thông cả trong nước và quốc tế, coi trọng ứng dụng công nghệ để sớm trở thành một nền tảng kết nối và xuất bản nội dung trên nhiều mạng xã hội và nền tảng truyền thông khác nhau...

Các cơ quan báo chí cần quan tâm xây dựng một mạng lưới quảng cáo mới và tăng diện tích quảng cáo trên báo chí điện tử bán trực tiếp cho các nhà quảng cáo, tránh bị phụ thuộc vào truyền thông xã hội và giảm thiểu rủi ro vi phạm pháp luật; chú ý xây dựng hệ thống thanh toán paywalls tiện lợi để tính tiền người sử dụng nội dung thông tin. Đồng thời, tăng cường tổ chức sự kiện, các hoạt động từ thiện, vì cộng đồng làm tăng uy tín và thương hiệu của các cơ quan báo chí; có chính sách, xây dựng đội ngũ chăm sóc khách hàng hiệu quả, nhất là những người đọc trả phí trên báo điện tử.

Khi tự chủ về mặt tài chính, cơ quan báo chí cần có quyền đặt ra quy chế tài chính cho chi tiêu nội bộ, xây dựng định mức, đơn giá có sự thống nhất từ cơ quan chủ quản, cơ quan liên quan để bảo đảm chi trả đúng người, đúng việc, theo chất lượng. Sự hỗ trợ về đặt hàng, hỗ trợ thuế và các chính sách liên quan từ nhà nước là cần thiết để báo chí giữ gìn được hình ảnh, tôn chỉ mục đích, không thả mình chạy theo những thị hiếu tầm thường hay lợi ích vật chất, xây dựng văn hóa báo chí lành mạnh với các nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp để định hướng tốt hơn cho tất cả các hoạt động báo chí, trong đó có kinh tế báo chí.

Đồng thời, thực tiễn cũng đòi hỏi cần có quy định chính sách tăng đầu tư NSNN cho báo chí và tạo sự “sòng phẳng” mối quan hệ giữa cơ quan báo chí với cơ quan chủ quản và cao hơn là nhà nước với tư cách là khách hàng và người đặt hàng lớn của báo chí. Theo đó, cần bổ sung và cụ thể hóa cơ chế Nhà nước đặt hàng cơ quan báo chí trong nhiệm vụ thông tin, tuyên truyền chung, cũng như trong ngành và theo chủ đề, chính sách mục tiêu do Nhà nước định ra, với tinh thần chủ đạo của Luật NSNN: Cấp trên giao nhiệm vụ cho cấp dưới cần kèm theo giao ngân sách và khả năng tài chính để thực hiện nhiệm vụ đó.

Thậm chí, có thể tổ chức đấu thầu hạn chế trong thực hiện các hợp đồng thông tin, tuyên truyền trên báo chí theo chủ đề phù hợp, nhằm tăng cạnh tranh nâng cao hiệu quả chi tài chính và tránh tình trạng độc quyền không cần thiết giữa các cơ quan báo chí; ví dụ, tuyên truyền về kinh tế xanh, về các mô hình kinh tế mới và chuyển đổi cơ cấu, cách thức quản lý kinh tế trong các ngành, lĩnh vực, địa phương...

Đồng thời, các cơ quan chức năng sớm thiết kế một “bộ đo” với các tiêu chí cụ thể, minh bạch để đánh giá cơ quan báo chí nào làm tốt, đơn vị nào làm chưa tốt nhiệm vụ tuyên truyền dạng này, làm căn cứ phân bổ nguồn ngân sách hiệu quả hơn, không để báo chí chạy theo lợi ích vật chất, lợi ích kinh tế và những nhu cầu của thị trường và độc giả ảnh hưởng tiêu cực đến tôn chỉ mục đích của các cơ quan báo chí.

Ở khía cạnh khác, việc quy định hiện hành không cho phép các cơ quan báo chí của Đảng tiết kiệm diện tích làm việc để cho thuê lại một phần bất động sản đang quản lý, sử dụng cũng tạo điểm nghẽn trong việc khai thác hiệu quả cả về tài chính và về xã hội đối với các tài sản này; đồng thời, trực tiếp và gián tiếp cắt giảm mạnh nguồn thu ổn định quan trọng trong hoạt động kinh tế báo chí của nhiều cơ quan báo chí, nhất là các báo chính trị.

Chiến lược phát triển kinh tế báo chí trong tương lai sẽ tùy thuộc quyết định vào thực tiễn phát triển công nghệ, nhu cầu thông tin và cạnh tranh thị trường, song đóng vai trò quan trọng không kém đó là các chính sách hỗ trợ phát triển báo chí vĩ mô và vi mô, trước mắt và lâu dài; chất lượng thông tin báo chí; cũng như khả năng đa dạng hóa sản phẩm và “bán hàng” trực tiếp đến từng tài khoản độc giả (thu phí từ độc giả), khai thác tốt nguồn thu quảng cáo từ hợp tác với các nền tảng MXH. Các cơ quan báo chí cần coi trọng đầu tư đội ngũ phóng viên trình độ cao, bộ phận truyền thông và quảng cáo chuyên nghiệp, đáp ứng chuẩn mực chuyên ngành, đảm bảo tính chất đáng tin cậy và hấp dẫn của nội dung thông tin,nền tảng sự phát triển bền vững của cơ quan báo chí truyền thông trong thời đại số và trí tuệ nhân tạo...

“
Tài liệu tham khảo:
1. https://baochinhphu.vn/lam-gi-de-go-kho-cho-bai-toan-
kinh-te-bao-chi-hien-nay-102230224175721482.htm;
2. https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/van_hoa_xa_
hoi/-/2018/825305/mot-so-mo-hinh-kinh-te-bao-chi-tren-
the-gioi-va-goi-mo-cho-hoat-dong-kinh-te-bao-chi-o-viet-
nam-hien-nay.aspx;
3. Tham luận Hội nghị phát hành đọc mua tạp chí Đảng do Báo
Nhân Dân, Tạp chí Cộng sản, Tổng công ty Bưu điện Việt Nam
tổ chức 10/4/2023
4. Thị trường Quảng cáo Việt Nam Media Landscape 2022
5. Xu hướng Maketing 2023 6. Digital 2022 Việt Nam;
7. Sterling, Greg.: “Almost 70% of digital ad spending going
to Google, Facebook, Amazon, says analyst firm”, Martech,
ngày 17-6-2019, https://martech.org/almost-70-of-digital-
ad-spending-going-to-google-facebook-amazon-says-
analyst-firm/ (12) Brown, David.: “Google and Facebook take
80%ofalldigitaladspendinCanada:CMCRP”,TheMessage,
ngày 27-2-2021, https://the-message.ca/2021/01/27/google-
and-facebook-take-80-of-all-digital-ad-spend-in-canada-
cmcrp/