Truyền thông

Sách tinh gọn - xuất bản theo cách của Việt Nam

Hiền Anh • 09/11/2024 11:20

Sách tinh gọn là một xu hướng tất yếu của ngành xuất bản, tạo ra sự phong phú cho thị trường sách Việt Nam.

“
Tóm tắt:
-Sách tinh gọn là một xu hướng tất yếu trong ngành xuất bản, mang lại sự phong phú và dễ tiếp cận cho thị trường sách Việt Nam.
- Trong thời đại số hóa và công nghiệp 4.0, văn hóa đọc vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc nâng cao tri thức và phát triển con người.
- Người Việt Nam đọc sách ít hơn so với các nước khác, điều này dẫn đến sự thiếu hụt tri thức và cản trở sự phát triển xã hội.
- Sách tinh gọn tập trung vào những nội dung cốt lõi, dễ tiếp thu, và phù hợp với xu hướng đọc nhanh trong thời đại hiện nay.
- Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TT) cùng các nhà xuất bản đã và đang phát triển mảng sách tinh gọn, bao gồm cả sách giấy và sách điện tử, nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của độc giả.
- Thách thức và giải pháp: Cần giải quyết vấn đề bản quyền, quy trình xuất bản, và thu hút nguồn lực để phát triển loại hình sách này trong bối cảnh hội nhập toàn cầu.
- Sách tinh gọn là một trong những hướng phát triển chính của ngành xuất bản trong thời gian tới, với sự cần thiết hoàn thiện thể chế quản lý và hỗ trợ phát triển thị trường.

Với các lợi thế như: ngắn gọn, cô đọng, dễ đọc, dễ tiếp thu, tiết kiệm thời gian cho bạn đọc đây thực sự là hướng đi tiềm năng trong hoạt động xuất bản. Nếu tất cả các bên cùng quan tâm, nỗ lực phát triển mảnh đất màu mỡ này thì chắc chắn sách tinh gọn sẽ ngày càng phát triển, mang lại những trái ngọt cho ngành xuất bản ở Việt Nam và ngày càng thu hút được đông đảo độc giả quan tâm, ủng hộ.

Sách tinh gọn - hình thức để nắm bắt giá trị cốt lõi nhanh nhất
Ngày nay với sự bùng nổ công nghệ thông tin, con người ngày càng tiếp xúc với các phương tiện truyền thông hiện đại. Văn hóa đọc đã và đang khẳng định vị trí cực kỳ quan trọng trong sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa, đặc biệt là khi đất nước bước vào cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và nền kinh tế tri thức.

Sách tinh gọn - hình thức để nắm bắt giá trị cốt lõi nhanh nhất

Ngày nay với sự bùng nổ công nghệ thông tin, con người ngày càng tiếp xúc với các phương tiện truyền thông hiện đại. Văn hóa đọc đã và đang khẳng định vị trí cực kỳ quan trọng trong sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa, đặc biệt là khi đất nước bước vào cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 và nền kinh tế tri thức.

Lê-nin đã dạy: “Không có sách thì không có tri thức, không có tri thức thì không có chủ nghĩa xã hội”. Đọc sách là một trong những động lực thúc đẩy sự hình thành con người mới, những công dân có hiểu biết, có trí tuệ để có thể thích ứng với sự phát triển của xã hội hiện đại - xã hội dựa trên nền tảng của nền kinh tế tri thức, là phương tiện quan trọng giúp cho con người tiếp cận với thông tin hữu ích nhất cho cuộc sống của mình.

Tuy nhiên, việc đọc sách cũng đang đứng trước nhiều thử thách, khi con người ngày càng bận rộn, mọi người không còn có quá nhiều thời gian cho việc đọc. Ở Việt Nam, văn hóa đọc sách chưa thực sự được quan tâm, tập trung phát triển. Theo thống kê, người Việt đọc trung bình 0,8 cuốn sách/người/năm (tức là chưa được 1 cuốn sách). Tỉ lệ sách bình quân đầu người tại các thư viện công cộng là 0,38 cuốn. Con số này thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực như Singapore: 14 cuốn/năm, Malaysia: 10 cuốn/ năm, Nhật và các nước hàng đầu thế giới như Đức, Pháp, Israel: 20 cuốn/năm... Không ngại chi hàng chục nghìn tỷ đồng cho việc vui chơi, giải trí, nhưng người Việt Nam chỉ dám bỏ ra vài tỷ đồng mua sách.

Sách là những tác phẩm trí tuệ của con người được tổng kết, đúc rút qua thời gian và sự phát triển của nhân loại. Việc lười đọc, ít đọc sách dẫn đến sự thiếu hụt tri thức cho mọi tầng lớp. Việc dành quá ít thời gian cho việc đọc đã khiến họ không có chiều sâu tri thức, lười vận động, thiếu kỹ năng tìm tòi, đây là một hiểm họa cản trở sự phát triển của xã hội. Lười đọc, lười nghiên cứu, ngại đổi mới dẫn đến kém năng lực chuyên môn, khả năng lý luận hạn chế, không đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ trong thời đại mới.

Để tạo ra văn hóa đọc, trước tiên mỗi người phải tự mình trả lời thỏa đáng các câu hỏi: Đọc cái gì, đọc như thế nào và đọc để làm gì? Đây là yếu tố vô cùng quan trọng trong bước tiến hình thành nhân cách và kiến thức. Yếu tố thứ hai không kém phần quan trọng là sự hỗ trợ của các giải pháp công nghệ.

Theo thực tế, sách in vẫn phổ biến đối với người tiêu dùng nhưng cũng có rất nhiều người đang tìm đọc sách dưới dạng kĩ thuật số. Trên thế giới, thị trường sách tinh gọn đã hình thành từ nhiều năm trước và đang có xu hướng phát triển mạnh và đem lại doanh thu đáng kể cho ngành Xuất bản. Tuy nhiên, ở Việt Nam, thị trường sách tinh gọn còn khá mới mẻ.

Với lối viết đơn giản, dễ hiểu, chỉ tập trung vào những vấn đề cốt lõi mà tác giả muốn truyền đạt trong cuốn sách, sách tóm tắt hay sách tinh gọn đã trở thành hình thức sách tiếp cận gần gũi với người đọc. Cùng với xu thế đọc sách muốn nắm bắt giá trị cốt lõi nhanh nhất như hiện nay, đây đang là một hình thức tiếp cận dễ dàng, thoải mái, thú vị và không gây cảm giác nhàm chán cho người đọc, qua đó giúp tiếp thu thông tin, tri thức một cách dễ dàng và thuận tiện nhất.

Vậy làm thế nào để xuất bản và phát triển được sách tinh gọn, làm thế nào để “tri thức” đến với độc giả một cách nhanh và hữu ích nhất, làm thế nào để thúc đẩy thị trường sách và ngành xuất bản sách phát triển là điều mà vị tư lệnh ngành - Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TT) Nguyễn Mạnh Hùng luôn trăn trở: “Sách bây giờ có vô vàn hình tướng, cần phải xem các biến thể của sách để đưa vào quản lý. Đồng thời cần xác định xem xu thế nào là xu thế đúng (nghiên cứu sâu cả trong nước và quốc tế để tìm ra định hướng đúng để thúc đẩy xuất bản sách và văn hóa đọc Việt Nam”.

Và Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, trong thời đại có nhiều thông tin thì cái ngắn lên ngôi, nếu một cuốn sách có phiên bản tóm tắt thì có thể tiếp cận người đọc dễ dàng hơn, nhanh hơn. Bằng những việc làm thiết thực, thời gian qua Bộ trưởng đã chỉ đạo những kế hoạch, chương trình hành động cụ thể để phát triển mảng sách này, bởi Bộ trưởng cho rằng đây là phương cách mới cho ngành xuất bản sách theo cách riêng của Việt Nam.

“Hãy nghĩ ngược lại và làm khác đi. Những khó khăn và thách thức lớn, kéo dài thì thường chỉ được giải quyết khi nghĩ khác đi. Trong không ít trường hợp thì nghĩ nhỏ sẽ không làm được nhưng nghĩ lớn thì lại có thể làm được, vì nghĩ lớn thì mới thay đổi cách làm, thay đổi cách tiếp cận. Bởi vậy, rất có thể đổi mới đầu tiên của ngành xuất bản là nghĩ lớn hơn” - Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đã nhấn mạnh.

Mới đây nhất, cuốn sách tinh gọn về chuyển đổi số đã ra mắt bạn đọc, đã gây được tiếng vang không chỉ về nội dung cuốn sách mà còn từ những câu chuyện thể hiện tinh thần “dám nghĩ, dám làm” của vị tư lệnh ngành TT&TT.

Cụ thể, theo đề nghị của Bộ TT&TT, được sự đồng thuận của tác giả David L. Rogers, Học viện Quản lý PACE phối hợp với Nhà xuất bản (NXB) TT&TT đã tổ chức xuất bản cuốn sách nhằm cung cấp một phiên bản tinh gọn từ 2 cuốn sách giá trị về chuyển đổi số (CĐS) “The Digital Transformation playbook” và “Digital Transformation Roadmap” của David L. Rogers. Cuốn sách phù hợp cho cả 2 đối tượng độc giả là những người quan tâm đến CĐS ở tầm chiến lược và những người thực thi CĐS.

Nói về cuốn sách tinh gọn này, Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, cuốn sách được thực hiện kỳ công và thế giới chưa ai làm. Bộ trưởng đã làm việc với tác giả để thuyết phục tác giả “ưu ái” cô đọng 2 cuốn sách từ 800 trang thành một cuốn sách 200 trang cỡ nhỏ dành cho bạn đọc Việt Nam.

Qua việc xuất bản cuốn sách tinh gọn có thể nói là lần đầu tiên trên thế giới, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng chia sẻ thông điệp Việt Nam nên làm những việc mà thế giới chưa làm và tham gia vào dẫn đầu (leading) một số lĩnh vực.

Các NXB Việt Nam chú trọng xuất bản sách tinh gọn

Trong năm qua, một số nhà xuất bản đã chú trọng phát triển mảng sách tinh gọn, sách tóm tắt với nội dung cô đọng, xúc tích, bảo đảm tính khoa học. NXB Chính trị quốc gia Sự thật với bộ sách thường thức chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh được tinh gọn từ những bộ sách kinh điển được đông đảo bạn đọc đón nhận, đạt hiệu quả cao trong công tác tuyên truyền, góp phần quan trọng vào việc xây dựng nền tảng tư tưởng của Đảng. Nổi bật với 06 đầu sách tinh gọn (có dung lượng từ 28 đến 92 trang) được tinh gọn từ các tác phẩm chính trị lớn như: “Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của nhà nước” của Ph. Ăngghen (tinh gọn còn 52 trang); “Bút ký triết học” của V.I. Lênin (tinh gọn còn 76 trang) hoặc những tác phẩm lý luận cách mạng tiêu biểu có nội dung ngắn gọn súc tích như: Lịch sử nước ta của Chủ tịch Hồ Chí Minh (28 trang); Đề cương Văn hóa Việt Nam, Văn kiện tư liệu Đảng Cộng sản Việt Nam (32 trang)...

NXB TT&TT là một trong các NXB đi tiên phong việc tham xuất bản sách tinh gọn, với trên dưới 20 đầu sách; đặc biệt bộ sách “Vang vọng lời nước non”, tuyển chọn những câu trích mang giá trị giáo dục và ý nghĩa nhân văn sâu sắc, tuyển chọn trong bộ sách Hồ Chí Minh toàn tập lần thứ ba.

Ngoài ra, mảng tinh gọn về khoa học kỹ thuật như: Giản yếu về chuyển đổi số, An toàn thông tin khi sử dụng mạng xã hội, Một số giải pháp đảm bảo an toàn cho học sinh khi sử dụng Internet, Sổ tay phòng chống mã độc và tấn công mạng cho người... cũng được Nhà xuất bản dành nhiều tâm huyết tổ chức phát hành theo cả hai phiên bản sách giấy và sách điện tử, được đông đảo bạn đọc đón nhận.

Đặc biệt, NXB TT&TT xuất bản cuốn sách “Ngành Thông tin và Truyền thông: Tầm nhìn, sứ mệnh và khát vọng” của đồng chí Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng với nội dung gồm 276 trích dẫn tiêu biểu, tinh gọn được chắt lọc từ 284 bài phát biểu, chỉ đạo của Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng từ năm 2018 đến nay về các lĩnh vực: viễn thông, công nghệ thông tin, báo chí truyền thông, đào tạo...

NXB Nông nghiệp Việt Nam xuất bản 12 đầu sách ngắn (dung lượng 40 trang) như: Kỹ thuật trồng cây Chanh leo; Kỹ thuật trồng cây Mắc ca... nằm trong tủ sách “1001 cách cách làm ăn” mang tính cầm tay chỉ việc giúp người nông dân tiếp cận các phương thức và kỹ thuật sản xuất đạt hiệu quả cao. NXB Khoa học và Công nghệ xuất bản các sách ngắn giới thiệu về các khu địa chất đặc thù của Việt Nam với những thông tin ngắn gọn, dễ hiểu phục vụ cho loại hình du lịch sinh thái và du lịch checking đang rất phổ biến hiện nay như: Khám phá Phja Oắc - Vùng núi của những đổi thay; Cẩm nang du lịch Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Non Nước Cao Bằng...

Về mảng sách điện tử, các công ty công nghệ đã chú trọng xuất bản sách tóm tắt và đã thu hút được rất nhiều bạn đọc, nổi bật là công ty Waka - bắt đầu phát triển sách tinh gọn từ tháng 6/2022, cung cấp 600 tựa sách điện tử tóm tắt và hơn 1.000 sách nói tóm tắt, trung bình mỗi tựa sách tinh gọn của đơn vị này có hơn 492 người nghe. Một số tác phẩm sách tinh gọn thu hút nhất có thể kể đến Đừng bao giờ đi ăn một mình, Kinh tế học hài hước, Lược sử tôn giáo... đều vượt 1.000 lượt nghe.

Còn Voiz FM hiện có khoảng 50 tựa sách tinh gọn ở đủ thể loại. Những bản sách này được miễn phí toàn bộ cho người dùng để quảng bá cho nội dung gốc, tóm lược những bản sách nói 6-10 tiếng xuống còn 20 - 45 phút...

Hướng đi tiềm năng cho hoạt động xuất bản

Có 6 tiêu chí chính tạo nên sự thành công của sách tinh gọn: dung lượng ngắn, cô đọng, đa dạng hình thức, nhanh tiếp cận và rẻ. Chủ trương phát triển sách tinh gọn là xu hướng mới, là thị trường tiềm năng, không mâu thuẫn với thị trường sách in. Đây là xu hướng phát triển của ngành Xuất bản và của thị trường kinh doanh sách trong xu thế phát triển, hội nhập. Tuy nhiên, có thể đễ dàng nhận thấy những tồn tại hạn chế như:

Sách tinh gọn xuất hiện khá phổ biến, trở thành một xu hướng tất yếu đáp ứng nhu cầu đọc trong thời đại số, nhưng vấn đề bản quyền sách tinh gọn vẫn chưa được giải quyết một cách phù hợp; cơ sở khoa học và cơ sở pháp lý về sách tinh gọn cần được quy định cụ thể.

Số lượng sách tinh gọn được tổng hợp báo cáo hiện nay chưa phản ánh đúng nhu cầu của thị trường, chủ yếu do nhu cầu đặt hàng, quảng cáo, demo, tiếp thị sách của một số đơn vị như Voiz FM... nhằm mục đích bán hàng. Bởi vì:

Sách tinh gọn là một hướng đi mới, có nhiều vấn đề phát sinh về quy trình thực hiện và bảo vệ bản quyền tác phẩm gốc, do đó các đơn vị chưa tập trung nguồn lực đầu tư cho loại hình xuất bản này.

Hiện nay, ngoài các nhà xuất bản, doanh nghiệp phát hành thực hiện xuất bản, phát hành sách điện tử theo quy định pháp luật, đã xuất hiện khoảng 100 nền tảng cung cấp sách tóm tắt (không đăng ký hoạt động phát hành theo qui định Luật Xuất bản), trong đó nền tảng có số lượng người tham gia lớn như: NNT Studio, Wattpad, Ibookreader, Teabook, http://tramdoc. vn/tom-tat-sach; Chiasemoi.com; Sách Tóm Tắt; Podcast on Spotifyhttps://open.Spotify.com; https://ungdungdocnhanh.com...

Sách tinh gọn là hướng đi mới, nằm trong xu thế xuất bản toàn cầu, là một trong những hướng phát triển được ưu tiên của ngành Xuất bản trong thời gian tới. Vì vậy, cần hoàn thiện thể chế, công tác quản lý để thu hút được các nguồn lực để đầu tư phát triển loại hình sách này.

Đồng thời, cần triển khai đồng bộ giải pháp ngăn chặn các trang vi phạm bản quyền; thành lập Trung tâm bản quyền trực thuộc Hội Xuất bản Việt Nam; phối hợp chặt chẽ giữa Trung tâm này và Hiệp hội quyền sao chép (VIETRO) để bảo vệ bản quyền sách tinh gọn.

Bên cạnh đó, cần hỗ trợ quảng bá phát triển thị trường sách nói. Nghiên cứu xây dựng và tổ chức thực hiện Đề án “ứng dụng công nghệ thông tin, phát triển văn hóa đọc trên các phương tiện giao thông công cộng”, trong đó tập trung phát triển các loại hình sách tinh gọn...

Ngoài ra, cần khuyến khích, hỗ trợ các nhà xuất bản, doanh nghiệp phát hành hợp tác, liên kết chủ động xuất bản sách gốc kèm bản tinh gọn theo các loại hình khác nhau phù hợp với nhu cầu sử dụng của bạn đọc trong xu hướng phát triển./.

(Bài viết đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 8 tháng 8/2024)