Xây dựng và đo lường chỉ tiêu đầu ra cho mọi chính sách

Đây là nhấn mạnh của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng tại buổi làm việc với Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia (TĐC) ngày 28/3/2025.

Tạp chí TT&TT trân trọng giới thiệu toàn văn nội dung phát biểu của Bộ trưởng tại buổi làm việc.

Triết lý về Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng

Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng (TĐC) liên quan tới quan điểm về phát triển, quản trị và đổi mới của một quốc gia. Dựa vào quan điểm phát triển, quản trị và đổi mới của Đảng và Nhà nước mà làm Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng.

Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng phải làm cho các tổ chức, doanh nghiệp thấy đây là đòn bẩy nâng cao năng lực cạnh tranh, tạo uy tín cho họ thay vì chỉ là chi phí tuân thủ.

Tiêu chuẩn là dẫn đường: Là phương tiện dẫn dắt, dẫn đường doanh nghiệp, dẫn đường quốc gia. Tiêu chuẩn không chỉ là khuôn khổ kỹ thuật, mà phải đóng vai trò định hướng phát triển công nghệ, sản phẩm, thị trường.

Quốc gia muốn phát triển tới đâu thì dùng tiêu chuẩn để dẫn quốc gia tới đó. Quy chuẩn là sàn, cần dựa trên thực tiễn Việt Nam để ban hành. Tiêu chuẩn là đỉnh, là cái phải tiến tới, cần dựa vào tiêu chuẩn quốc tế để ban hành. Quản lý lĩnh vực này thì phải vừa nhìn gần, vừa nhìn xa.

Đo lường để phục vụ cho đánh giá, ra quyết định, để chứng minh: Vì người châu Á chưa trọng số liệu, cảm tính nhiều, nên Nhà nước phải có vai trò lớn trong giai đoạn đầu về đo lường. Phải xây dựng được văn hoá ra quyết định dựa trên dữ liệu, đo lường để ra quyết định, để cải tiến, đo là để cho mình ra quyết định đúng, cải tiến nâng cao chất lượng sản phẩm/dịch vụ của mình, không phải cho Nhà nước, không phải chi phí tuân thủ, mà nó giống như hoạt động nghiên cứu phát triển.

Xây dựng hệ sinh thái đo lường đáng tin cậy, dễ dàng tiếp cận, phục vụ mọi cấp ra quyết định, từ người dân, doanh nghiệp tới Nhà nước, mà Nhà nước phải là đầu tiên. Quy định mọi chính sách công đều phải có chỉ số đầu ra và công cụ đo lường. Hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận dễ dàng với dịch vụ đo lường - thử nghiệm - đánh giá đạt chuẩn quốc tế, với chi phí hợp lý.

Chất lượng tạo niềm tin: Chất lượng bao gồm đánh giá và thực thi quản lý chất lượng. Chất lượng là uy tín, là danh dự và tự hào (nhấn mạnh vào văn hoá trọng danh dự của người Việt Nam), là yếu tố cạnh tranh số 1, là sinh tồn của doanh nghiệp, là sự phát triển bền vững, là bảo vệ người tiêu dùng, cân bằng giữa tự nguyện và bắt buộc, xây dựng chất lượng phải từ khâu đầu tiên hình thành ra sản phẩm.

Tư tưởng cốt lõi về Tiêu chuẩn hóa

Tiêu chuẩn là nền tảng kỹ thuật cho các hoạt động kinh tế - xã hội, là một bộ phận của hệ thống thể chế quốc gia. Tiêu chuẩn đóng vai trò nền tảng và dẫn dắt trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa, trong hệ thống quản trị quốc gia và năng lực quản trị quốc gia.

Tiêu chuẩn là công cụ quan trọng, động lực thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo (ĐMST) và chuyển đổi số (CĐS). Ngược lại, phát triển KHCN, ĐMST, CĐS cũng sẽ giúp phát triển tiêu chuẩn hóa.

Tiêu chuẩn hỗ trợ và thúc đẩy đổi mới công nghệ cao, phát triển chất lượng cao, hiện đại hoá đất nước, thực hiện khát vọng hoá rồng. Tiêu chuẩn hỗ trợ và thúc đẩy hội nhập.

Quốc gia muốn phát triển theo hướng nào thì dùng tiêu chuẩn để dẫn dắt quốc gia theo hướng đó. Bởi vậy, tiêu chuẩn phải toàn diện, bao phủ tất cả 5 lĩnh vực chính trị - kinh tế - văn hóa – xã hội – môi trường, bao phủ tất cả các ngành.

Tiêu chuẩn hoá thì lấy Nhà nước định hướng, thị trường là chủ đạo, doanh nghiệp là trung tâm, xã hội tham gia tích cực.

Chuyển đổi công tác tiêu chuẩn hóa: Từ Nhà nước dẫn dắt sang cân bằng giữa Nhà nước và thị trường, đẩy mạnh xã hội hoá, mở rộng tiêu chuẩn từ công nghiệp là chủ yếu sang toàn bộ nền kinh tế, chuyển từ số lượng sang chất lượng.

Nhằm vào mục tiêu nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy phát triển chất lượng cao, dựa trên KHCN, ĐMST và CĐS, thúc đẩy các mô hình phát triển mới, tăng trưởng kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.

Làm tiêu chuẩn thì đầu tiên là làm tiêu chuẩn cho ngành TĐC.

Chiến lược quốc gia đang tập trung vào đâu, trọng tâm của Đảng, Nhà nước đang tập trung vào đâu, xã hội có vấn đề nổi cộm gì thì tiêu chuẩn hóa tập trung vào đó. Lúc này chủ trương của Đảng đang tập trung vào tăng trưởng 2 con số; tăng trưởng chất lượng cao; tăng trưởng dựa trên KHCN, ĐMST, CĐS; làm chủ các công nghệ chiến lược; phát triển các ngành công nghiệp chiến lược; nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia; nâng cao chất lượng cuộc sống người dân; tinh gọn bộ máy (giảm bộ, giảm tỉnh, giảm xã, bỏ huyện); giải quyết vấn đề của 2 đô thị có độ nén cao là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh; ô nhiễm môi trường; nhà máy điện hạt nhân; năng lượng xanh; nâng cao năng lực quản trị quốc gia; đào tạo nhân lực chất lượng cao.

Làm tiêu chuẩn là để nó đi vào cuộc sống được. Vậy phải đo lường được việc này, TĐC phải coi đây là mục tiêu của tiêu chuẩn hóa.

Tiêu chuẩn hóa là để góp phần phát triển đất nước, góp phần tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng lực cạnh tranh, chất lượng cuộc sống người dân. Vậy, cũng phải đo lường được tác động này.

Xây dựng chỉ tiêu đầu ra cho mọi chính sách và đo lường, công bố công khai là yêu cầu của quản trị quốc gia.

Về mối quan hệ giữa Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng

Tiêu chuẩn là đặt ra yêu cầu. Đo lường là thu thập dữ liệu liên quan đến tiêu chuẩn. Chất lượng là đánh giá sự phù hợp tiêu chuẩn và thực thi việc tuân thủ tiêu chuẩn. Còn một công đoạn nữa là cải tiến chất lượng.

Nếu nhìn theo góc nhìn này thì TĐC là Plan - Do - Check - Act. Plan là làm tiêu chuẩn. Do là tạo ra sản phẩm/dịch vụ. Check là đo lường, đánh giá. Act là quản lý chất lượng (giám sát, xử lý, cải tiến). Khi đó TĐC là một khâu khép kín, liên tục hoàn thiện. Nếu không tư duy theo cách này thì TĐC không bao giờ tốt lên được. TĐC hiện nay đang là các khâu rời rạc.

Về đo lường. Trong 3 khâu trên thì đo lường có lẽ là khâu yếu nhất. Hạ tầng về đo lường, thử nghiệm, kiểm định còn thiếu và yếu, nhất là ở địa phương. Đo lường hiệu quả chính sách là khâu rất yếu, còn sơ sài, mang tính hình thức nên rất thiếu dữ liệu tin cậy. Thiếu hoạt động đánh giá độc lập của bên thứ 3, thiếu niềm tin xã hội vào kết quả đánh giá. Doanh nghiệp ít sử dụng đo lường để đánh giá sản phẩm của mình, mà đánh giá cảm tính, trực quan là nhiều, ít dựa vào số liệu. Đây là đặc điểm văn hoá.

Muốn sửa nó thì phải có cách. Ví dụ, các chỉ số đưa ra phải trực quan, gần gũi, dễ cảm nhận, như thời gian chờ khám bệnh trung bình dễ hiểu hơn chất lượng dịch vụ y tế. Tích hợp đo lường vào quy trình, vào trong hành động, để không thể làm tiếp nếu không tiến hành đo lường. Công bố chất lượng thông qua các con số đo lường. Truyền thông đo lường là để làm cho mình tốt lên, không phải cho quản lý nhà nước, không phải chi phí tuân thủ mà là chi phí nghiên cứu và phát triển.

Về chất lượng. Chất lượng thì ngoài đánh giá sự phù hợp, còn một khâu rất quan trọng là thực thi việc tuân thủ các tiêu chuẩn (hoặc quy chuẩn) chất lượng đã được xác lập từ trước. Chất lượng liên quan nhiều đến người tiêu dùng, người dân. Việc bảo vệ người tiêu dùng phải là nội dung quan trọng trong Luật Chất lượng. Phải bảo vệ người tiêu dùng tốt hơn. Doanh nghiệp phải có cơ chế bồi thường rõ ràng nếu có lỗi. Cân nhắc có quỹ bảo vệ người tiêu dùng.

Quản lý chất lượng là kiểm soát chất lượng. Tăng cường giám sát thực thi, kiểm tra chất lượng nghiêm hơn, siết chặt hàng hoá nhập khẩu, hàng trên sàn TMĐT, hàng kém chất lượng, hàng giả, hàng nhái. Nhà nước đầu tư hệ thống giám sát mạnh hơn, đặc biệt đối với các sản phẩm có rủi ro cao như thực phẩm, dược phẩm. Sàn TMĐT phải chịu trách nhiệm về chất lượng sản phẩm bán trên sàn.

Xử lý vi phạm nghiêm minh hơn, nâng cao mức phạt để răn đe (hàng chục tỷ đồng), vi phạm nghiêm trọng là phạt tù. Vi phạm nhiều lần là cấm kinh doanh, bổ sung hình phạt rút giấy phép kinh doanh, công khai danh sách doanh nghiệp vi phạm để bảo vệ người tiêu dùng.

Hỗ trợ doanh nghiệp trong việc tuân thủ chất lượng, nhất là doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp xuất khẩu. Hỗ trợ hoạt động chứng nhận tiêu chuẩn, kiểm định sản phẩm, hướng dẫn, hỗ trợ tài chính, ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư vào hệ thống kiểm soát chất lượng, tài trợ chi phí chứng nhận tiêu chuẩn ISO, JIS cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, khấu trừ thuế cho các chi phí kiểm tra chất lượng.

Chất lượng thì không chỉ là chất lượng sản phẩm, hàng hoá mà còn là chất lượng dịch vụ, chất lượng quản trị quốc gia.

Mục tiêu của tiêu chuẩn

Nâng cao gấp đôi trình độ tiêu chuẩn hoá. Thời gian xây dựng 1 tiêu chuẩn quốc gia giảm xuống dưới 12 tháng. Hài hoà tiêu chuẩn quốc tế thì nhanh hơn nữa.

Tăng mức độ mở của tiêu chuẩn. Tỷ lệ hài hoà tiêu chuẩn quốc tế từ 60% lên 80%.

Mối quan hệ giữa tiêu chuẩn và KHCN, ĐMST, CĐS

Tiêu chuẩn hóa các hoạt động KHCN, ĐMST, CĐS.

Xây dựng tiêu chuẩn trong các lĩnh vực công nghệ chiến lược, công nghệ mới. Tiêu chuẩn hoá trong các lĩnh vực AI, tính toán lượng tử, công nghệ sinh học, IT, công nghệ số, dữ liệu lớn, chuỗi khối, y tế, năng lượng mới, đường sắt cao tốc, năng lượng hạt nhân, robot, xe điện, xe tự lái.

Nâng cao chất lượng tiêu chuẩn thông qua đổi mới công nghệ làm tiêu chuẩn. Tăng chi KHCN cho nghiên cứu tiêu chuẩn, coi tiêu chuẩn như một bộ phận của KHCN, ĐMST, CĐS. Tăng đầu tư công nghệ cho công tác tiêu chuẩn. Xây dựng các nền tảng số dùng chung cho công tác tiêu chuẩn.

Hoàn thiện cơ chế chuyển đổi kết quả KHCN thành tiêu chuẩn. Hoàn thiện cơ chế đánh giá và hỗ trợ của Nhà nước trong quá trình chuyển đổi kết quả KHCN thành tiêu chuẩn, thúc đẩy tiêu chuẩn hoá đối với các lĩnh vực như quản lý công nghệ, dịch vụ đánh giá kết quả KHCN. Tiêu chuẩn là một bộ phận của KHCN, ĐMST, CĐS.

Tiêu chuẩn hóa một số ngành ưu tiên

1) Ngành công nghiệp. Tiêu chuẩn hóa để củng cố nền tảng phát triển các ngành công nghiệp. Xây dựng tiêu chuẩn linh kiện, quy trình sản xuất, vật liệu nền tảng và công nghệ nền. Nghiên cứu và ứng dụng các tiêu chuẩn cơ bản và phổ biến. Tiêu chuẩn hóa để tối ưu hoá và nâng cấp ngành công nghiệp. Dẫn dắt sự phát triển nhanh chóng và lành mạnh của sản phẩm mới, mô hình kinh doanh mới và ngành nghề mới. Tăng cường tính ổn định của chuỗi cung ứng và năng lực cạnh tranh tổng thể của các ngành công nghiệp. Thúc đẩy nâng cao chất lượng và hiệu quả cơ sở hạ tầng mới. Tiêu chuẩn hóa cơ sở hạ tầng mới.

2) Phát triển số. Tiên chuẩn về Dịch vụ chứng thư số, về làng số, xã số, trung tâm điều hành thông minh, giao thông thông minh, đô thị thông minh, thành phố thông minh. Tiêu chuẩn về dữ liệu.

3) ĐMST. Tiêu chuẩn về đổi mới công nghệ. Tiêu chuẩn về mở rộng đường biên công nghệ. Tiêu chuẩn về ĐMST. Tiêu chuẩn về vườn ươm. Tiêu chuẩn về quỹ đổi mới công nghệ, quỹ đầu tư mạo hiểm.

4) KHCN. Tiêu chuẩn về tổ chức KHCN. Tiêu chuẩn về các hoạt động KHCN.

5) Phát triển xanh. Xây dựng tiêu chuẩn về trung hoà carbon. Tiêu chuẩn về bảo vệ môi trường và hệ sinh thái. Thúc đẩy sử dụng tài nguyên thiên nhiên tiết kiệm và hiệu quả. Củng cố nền tảng tiêu chuẩn hóa cho sản xuất xanh. Tăng cường vai trò định hướng của tiêu chuẩn hóa trong tiêu dùng xanh.

6) Tiêu chuẩn hoá xây dựng nông thôn, thành thị và xã hội. Thúc đẩy xây dựng tiêu chuẩn trong phát triển nông thôn. Thúc đẩy xây dựng tiêu chuẩn đô thị hoá kiểu mới. Thúc đẩy tiêu chuẩn trong quản lý hành chính và quản trị xã hội. Tăng cường tiêu chuẩn về an toàn công cộng. Thúc đẩy xây dựng tiêu chuẩn dịch vụ công cơ bản. Nâng cao tiêu chuẩn đảm bảo chất lượng cuộc sống.

7) Quản trị quốc gia. Xây dựng tiêu chuẩn về quản trị quốc gia, tiêu chuẩn về xây dựng chính sách.

Đổi mới hoạt động tiêu chuẩn hoá

Cơ cấu tối ưu. Tối ưu hoá cơ cấu giữa Nhà nước và thị trường, giữa bắt buộc và tự nguyện, giữa ngành và địa phương. Sự công nhận lẫn nhau giữa tiêu chuẩn của Nhà nước và của thị trường. Ủy ban TĐC phải ra được cơ cấu này cho từng giai đoạn. Cơ cấu mà đúng thì đó là sự phát triển bền vững. Làm quản lý thì phải định hướng đúng cơ cấu ngành mình.

Thúc đẩy doanh nghiệp làm tiêu chuẩn. Thúc đẩy doanh nghiệp làm, dạy họ làm. Tối ưu hoá quy trình làm. Ban hành tiêu chuẩn về làm tiêu chuẩn trong doanh nghiệp.

Tích hợp tiêu chuẩn vào đo lường và chất lượng. Tích hợp tiêu chuẩn vào cơ sở hạ tầng chất lượng quốc gia, đo lường quốc gia.

Tăng cường ứng dụng các tiêu chuẩn vào cuộc sống hàng ngày. Áp dụng tiêu chuẩn trong mua sắm. Tiêu chuẩn hoá các hợp đồng, các điều khoản mẫu.

CĐS toàn bộ hoạt động tiêu chuẩn hóa. CĐS để nhanh hơn, thông minh hơn, chất lượng hơn, công khai, minh bạch hơn, giám sát tốt hơn và để giảm tải cho cán bộ, nhân viên.

Tích hợp tiêu chuẩn vào các lĩnh vực của Bộ. Tiêu chuẩn trong nghiên cứu khoa học, trong phát triển công nghệ, trong đổi mới công nghệ, trong khởi nghiệp sáng tạo, trong hoạt động các quỹ, trong bảo vệ sở hữu trí tuệ, trong hoạt động bưu chính, viễn thông, trong CĐS, trong công nghiệp công nghệ số...

Xây dựng các nền tảng phát triển tiêu chuẩn hóa

Nâng cao năng lực hỗ trợ kỹ thuật cho tiêu chuẩn hóa như: Phòng thí nghiệm quốc gia, thư viện tiêu chuẩn.

Phát triển mạnh mẽ ngành dịch vụ tiêu chuẩn hóa: Tiêu chuẩn, đo lường, chứng nhận và kiểm nghiệm. Tiêu chuẩn là cầm cân nảy mực, do vậy, phải coi đây là ngành dịch vụ đặc biệt, khi phát triển kinh doanh trong lĩnh vực này phải rất chú ý vấn đề chuẩn mực, đạo đức nghề nghiệp. Tăng cường đào tạo của Nhà nước cho ngành dịch vụ này. Tăng cường xây dựng đội ngũ nhân lực chất lượng cao, nhân tài trong lĩnh vực tiêu chuẩn hóa. Muốn vậy, phải biến ngành dịch vụ này thành ngành dịch vụ chất lượng cao.

Tạo môi trường xã hội thuận lợi cho tiêu chuẩn hóa. Hưởng ứng mạnh mẽ Ngày Tiêu chuẩn Thế giới, coi đây là Ngày Tiêu chuẩn quốc gia. Truyền thông, xây dựng văn hoá TĐC.

Hoàn thiện các chính sách hỗ trợ của Nhà nước. Hỗ trợ tài chính, nhân lực và khen thưởng. Lấy ngân sách nhà nước làm định hướng, nhưng khuyến khích xã hội hoá. TĐC là một bộ phận của KHCN, ĐMST, CĐS, vì nó thúc đẩy lĩnh vực này, vậy sẽ lấy ngân sách cho TĐC từ ngân sách KHCN, ĐMST, CĐS.

Hoàn thiện hệ thống đo lường, đánh giá hiệu quả đầu ra, thống kê, khảo sát hoạt động tiêu chuẩn hóa

Công tác đo lường, đánh giá. Muốn quản lý được thì phải đo lường, đánh giá được. Phải có số liệu về lĩnh vực tiêu chuẩn. Trong tháng 4/2025, phải ban hành bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động tiêu chuẩn hóa. Tiến hành đo lường, đánh giá và công khai kết quả.

Xây dựng cơ sở dữ liệu về tiêu chuẩn.

Các quy định về online: Kết nối online, báo cáo online phải được luật hoá. Dùng AI để phân tích, đánh giá, cảnh báo.

Ngân sách cho khảo sát. Hoạt động khảo sát ít được quan tâm, nay phải coi là hoạt động thường xuyên, có ngân sách thường xuyên, hàng năm cho công tác khảo sát./.