Thông tin cơ sở là một kênh thông tin thiết yếu phục vụ người dân ở cơ sở, với đặc trưng khác biệt với thông tin trên báo chí là thông tin ngắn gọn, súc tích, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ vận dụng thực hiện. Nội dung thông tin cơ sở bao gồm tuyên truyền, phổ biến đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; thông tin chỉ đạo, điều hành của cấp ủy, chính quyền cơ sở; thông tin cảnh báo về phòng, chống tội phạm, dịch bệnh, thiên tai, cứu hộ, cứu nạn... trên địa bàn; phổ biến các kiến thức cần thiết về khoa học, kỹ thuật, công nghệ phục vụ đời sống sinh hoạt, lao động, sản xuất, kinh doanh của người dân.
Với những phương tiện đặc thù thông tin cơ sở có tính gần gũi, mang tính thuyết phục cao vì được thực hiện bởi chính những người của địa phương, nói tiếng nói của địa phương, phạm vi nội dung thông tin được cung cấp hẹp hơn, chỉ bao gồm các thông tin thiết yếu liên quan trực tiếp đến đời sống người dân sinh sống ở địa phương đó, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội và đặc trưng tiếp nhận thông tin của người dân địa phương. Qua đó cấp ủy, chính quyền cơ sở có thể nắm bắt được tâm tư, nguyện vọng của người dân, từ đó có những chủ trương, biện pháp giải quyết kịp thời, phù hợp với thực tiễn ở cơ sở, đáp ứng được nguyện vọng chính đáng của người dân.
Ngày nay, trước sự phát triển mạnh mẽ, nhanh chóng của các phương thức thông tin hiện đại (truyền hình, Internet, mạng xã hội…) người dân có nhiều cơ hội tiếp cận thông tin hơn so với trước. Song hệ thống thông tin cơ sở nói chung đặc biệt là hệ thống đài truyền thanh cơ sở nói riêng vẫn giữ vai trò quan trọng, có những lợi thế nhất định so với các phương tiện truyền thông khác. Điều này được thể hiện rõ nhất qua các đợt truyền thông cao điểm thực hiện các nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và của từng địa phương. Đặc biệt là trong công tác phòng, chống dịch bệnh COVID-19 trong thời gian vừa qua.
Đài truyền thanh cơ sở truyền thống bộc lộ nhiều bất cập
Hệ thống truyền thanh cơ sở hiện vẫn chủ yếu sử dụng 02 phương thức truyền thanh là truyền thanh hữu tuyến (truyền thanh có dây) và truyền thanh vô tuyến (truyền thanh không dây).
Bên cạnh những ưu điểm như: dễ vận hành, phù hợp với năng lực trình độ của cán bộ địa phương; giá trị đầu tư ban đầu thấp, kinh phí sửa chữa vận hành nhỏ (đối với truyền thanh có dây); có thể lắp đặt cụm thu ở bất cứ điểm nào trong phạm vi phủ sóng, phát triển hệ thống loa không cần phải tăng công suất máy phát trong phạm vi phủ sóng của máy hiện tại (đối với truyền thanh không dây) thì cũng còn tồn tại rất nhiều những nhược điểm như: hệ thống truyền thanh có dây âm thanh phát không đồng nhất (âm thanh phát ra ở những điểm đầu gần máy phát thì quá to gây khó chịu cho người nghe, trong khi đó âm thanh phát ra ở các điểm phát cuối thì quá nhỏ làm cho người nghe không nghe rõ tuyên truyền nội dung gì) và không đồng bộ (độ trễ và sự suy hao của tín hiệu điện lan truyền trên dây dẫn); hệ thống đường dây được lắp đặt cùng với hệ thống điện, điện thoại dễ gây chập chạm, đồng thời gây mất mĩ quan…
Hệ thống truyền thanh không dây chịu ảnh hưởng rất lớn vào vấn đề thời tiết do chịu tác động trực tiếp của mưa, nắng thất thường. Đồng thời rất nhạy cảm với sét nên chỉ cần bị nhiễu sét ở một điểm nào đó có thể gây hỏng hàng loạt các cụm thu và máy phát. Khi vận hành có thể gây ra tình trạng can nhiễu ảnh hưởng đến việc tiếp âm của đài cấp trên và gây nhiễu đối với một số kênh phát thanh, truyền hình khi có tần số trùng với đài phát thanh cơ sở…
Mô hình đài truyền thanh hữu tuyến.
Cùng với đó, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ đã tác động không nhỏ đến hoạt động của hệ thống truyền thanh cơ sở đặc biệt là tại những thành phố lớn nơi mật độ dân cư đông, người dân có điều kiện tiếp cận nhiều kênh thông tin thì hoạt động của hệ thống truyền thanh cơ sở không còn đảm bảo hiệu quả tối ưu. Còn tại các khu vực nông thôn, miền núi hệ thống truyền thanh cơ sở dù đã được trang bị tương đối đầy đủ nhưng cũng còn tồn tại nhiều vấn đề như độ phủ sóng không đồng đều đặc biệt là ở những vùng có dân cư phân bổ phân tán, cách xa trạm phát trung tâm. Một số địa phương ở vùng núi, vùng cao do địa hình phức tạp, mưa bão, lũ, điện lưới không ổn định… gây hỏng hóc, ảnh hưởng đến chất lượng tín hiệu âm thanh.
Mô hình truyền thanh vô tuyến.
Đài truyền thanh ứng dụng CNTT và VT - hiệu quả nhưng triển khai còn khiêm tốn
Thực hiện chủ trương “Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ hiện đại về viễn thông, truyền thông đa phương tiện để tổ chức công tác thông tin cơ sở” nêu trong Chỉ thị số 07-CT/TW ngày 05/9/2016 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về đẩy mạnh công tác thông tin cơ sở trong tình hình mới và Quyết định số 1479/QĐ-TTg ngày 08/11/2018 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển thông tin quốc gia đến năm 2025, tầm nhìn đến 2030 cụ thể: “Tăng cường sử dụng CNTT, dịch vụ viễn thông, Internet để đổi mới cách thức thông tin, tuyên truyền ở cơ sở; Đầu tư, phát triển hệ thống truyền thanh ở các xã để tuyên truyền, phổ biến thông tin thiết yếu đến người dân”.
Trong gian đoạn 2018 - 2019, một số doanh nghiệp như Tổng Công ty viễn thông Mobifone, Tổng Công ty giải pháp doanh nghiệp Viettel và một số đơn vị doanh nghiệp khác đã tiến hành nghiên cứu và triển khai thử nghiệm lắp đặt đài truyền thanh ứng dụng CNTT-VT tại một số địa phương như Bắc Ninh, Hưng Yên, Thái Bình, Đắk Lắc, Quảng Nam, Đà Nẵng, Quảng Trị, Tiền Giang, An Giang, Kiên Giang, Tây Ninh, Đồng Tháp, Yên Bái, Vĩnh Long, Lai Châu và Hà Tĩnh...
Kết quả thử nghiệm đã cho thấy nhiều ưu điểm như: chất lượng âm thanh rõ ràng tốt hơn hẳn hệ thống truyền thanh FM: âm thanh trong, không bị tạp âm, bảo đảm tốt khả năng chế độ truyền thanh 4 cấp; Về mặt mĩ quan: các cụm thu sóng phát thanh gọn, nhẹ dễ lắp đặt, không cần xây dựng cột ăng ten cồng kềnh, giảm thiểu tình trạng mất an toàn do cột ăng ten xuống cấp theo thời gian, không có dây truyền thanh;
Về mặt kỹ thuật, công nghệ: không cần có máy phát sóng, quản lý, vận hành tập trung thông qua website quản trị đơn giản, dễ sử dụng, tiết kiệm thời gian và nhân lực, bảo đảm tốt việc phát các thông báo đột xuất, hệ thống đặc biệt phù hợp với địa bàn, khu dân cư không thể đầu tư hệ thống truyền thanh có dây hoặc địa bàn vùng sâu, vùng xa không bắt được sóng FM, an toàn về mặt thông tin...; Về mặt kinh tế: kinh phí đầu tư thấp hơn kinh phí đầu tư một đài truyền thanh không dây phát sóng FM.
Trên cơ sở báo cáo đánh giá của các địa phương và kết quả thử nghiệm thực tế, Cục Thông tin cơ sở - Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TT) đã phối hợp với các đơn vị, doanh nghiệp đưa ra khuyến nghị danh mục thiết bị cơ bản và yêu cầu kỹ thuật của đài truyền thanh cơ sở ứng dụng CNTT-VT để các địa phương có định hướng trong việc đầu tư thiết lập mới đài truyền thanh cơ sở theo hướng hiện đại, thích hợp với các chương trình quản lý và cung cấp nội dung thông tin.
Tiếp tục việc hiện đại hóa hệ thống truyền thanh cơ sở và triển khai thực hiện Chỉ thị số 01/CT-BTTTT ngày 03/01/2020 của Bộ trưởng Bộ TT&TT về định hướng phát triển ngành TT&TT năm 2020; trong đó có nhiệm vụ: Xây dựng mô hình điểm đài truyền thanh cơ sở ứng dụng CNTT-VT để nhân rộng trong toàn quốc, hiện thực hóa công nghệ truyền thanh mới thay thế truyền thanh có dây/truyền thanh FM. Cục Thông tin cơ sở - Bộ TT&TT đã ban hành kế hoạch xây dựng mô hình điểm đài truyền thanh cơ sở ứng dụng CNTT-VT.
Trong thời gian qua, Cục Thông tin cơ sở đã phối hợp với quỹ Thiện Tâm thuộc Tập đoàn Vingroup đầu tư lắp đặt 100 đài truyền thanh cơ sở tại các xã khó khăn ở miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo chưa có đài truyền thanh. Cùng với đó, một số địa phương cũng đã chủ động huy động các nguồn lực xã hội để thực hiện đầu tư nâng cấp, chuyển đổi công nghệ từ đài truyền thanh không dây, có dây sang đài truyền thanh ứng dụng CNTT-VT.
Đánh giá bước đầu cho thấy, truyền thanh ứng dụng CNTT-VT là một giải pháp công nghệ mới, hiện đại có nhiều ưu điểm hơn so với truyền thanh có dây, truyền thanh FM như: khắc phục được các lỗi thường xảy ra với các hệ thống tiếp sóng FM hay bị nhiễu, sóng không ổn định do thời tiết; ứng dụng công nghệ số để sản xuất, lưu trữ và quản lý chương trình phát thanh (kiểm duyệt chương trình từ xa; quản lý lịch phát tự động...); sử dụng trí tuệ nhân tạo trong chuyển đổi bản tin giấy sang giọng nói...
Mô hình truyền dẫn của hệ thống truyền thanh ứng dụng công nghệ thông tin – viễn thông.
Đài truyền thanh ứng dụng CNTT-VT đã cho thấy tính tiện lợi, hiệu quả, tuy nhiên việc triển khai nhân rộng vẫn còn hạn chế và gặp nhiều khó khăn.
Thực trạng hệ thống truyền thanh cơ sở.
Theo số liệu báo cáo của Cục Thông tin cơ sở, Bộ TT&TT tính đến 20/11/2021 cả nước có: 9.792 đài truyền thanh cấp xã (trên tổng số 10.599 xã, phường, thị trấn), trong đó có: 628 đài truyền thanh ứng dụng CNTT-VT, 9.376 đài truyền thanh không dây, 2.642 đài truyền thanh có dây; 146 đài truyền thanh cả có dây, không dây.
Những rào cản chính cho việc nhân rộng Đài truyền thanh ứng dụng CNTT-VT là: Tại một số địa phương do địa hình đồi núi chia cắt, các hộ dân sinh sống phân tán nên mức độ phủ sóng còn chưa hết. Bên cạnh đó, để tiếp tục nhân rộng mô hình này thì các địa phương còn gặp nhiều khó khăn, hạn chế về mặt kinh phí. Do chưa huy động được các nguồn lực tài chính hợp pháp để triển khai thực hiện ngoài nguồn lực từ ngân sách nhà nước.
Bàn luận và kiến nghị
Có thể thấy rằng, việc chuyển đổi công nghệ từ phương thức truyền thanh truyền thống sang phương thức truyền thanh mới ứng dụng CNTT-VT. Đây là một xu hướng tất yếu trong xu thế chuyển đổi số, hiện đại hóa để đưa thông tin thiết yếu tiếp cận đến người dân được nhanh nhất, đầy đủ nhất, chính xác nhất, góp phần quan trọng thực hiện sứ mệnh của ngành TT&TT là tạo niềm tin của người dân, sự đồng thuận xã hội, khát vọng phát triển đất nước Việt Nam hùng cường, phồn vinh và hạnh phúc.
Do đó, để tiếp tục thực hiện hiện đại hóa hệ thống đài truyền thanh cơ sở góp phần thực hiện mục tiêu “Phát triển mạng lưới thông tin cơ sở hiện đại, đồng bộ và thống nhất từ Trung ương, cấp tỉnh, cấp huyện đến xã, phường, thị trấn trong một hệ sinh thái thông tin đa ngành, đa lĩnh vực, tương tác và phản ánh nhanh nhạy trước những tác động của đời sống kinh tế - xã hội, thiên tai, dịch bệnh, thảm họa môi trường, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ đất nước” [1].
Trong thời gian tới, các địa cần tập trung nguồn lực thuộc các Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, ngân sách địa phương và các nguồn lực xã hội hóa để tổ chức chuyển đổi số đài truyền thanh xã, phường, thị trấn. Cùng với đó, các doanh nghiệp viễn thông cũng cần tiếp tục đẩy mạnh việc phủ sóng viễn thông đặc biệt là ở những khu vực miền núi, vùng có địa hình gặp nhiều khó khăn. Để góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của công tác thông tin, tuyên truyền ở cơ sở trong thời gian tới./.
Tài liệu tham khảo:
[1]. Chiến lược phát triển lĩnh vực thông tin cơ sở giai đoạn 2021-2025 ban hành kèm theo Quyết định số 1381/QĐ-BTTTT ngày 07/9/2021 của Bộ trưởng Bộ TT&TT./.
(Bài đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 12 tháng 12/2021)
