Xuất bản số tích hợp đa nền tảng hướng đi mới của ngành Xuất bản

“

Tóm tắt:

- Ngành Xuất bản chú trọng phát triển văn hóa đọc trên môi trường số.

- Ngành Xuất bản Việt Nam tập trung chuyển đổi số trong toàn ngành, phát triển nền tảng xuất bản và phát hành điện tử, tiếp tục hoàn thiện ứng dụng AI, xây dựng một nền tảng số làm sách cho các nhà xuất bản chú trọng bản quyền số, đào tạo nhân lực số.

Ngành Xuất bản với sứ mệnh truyền bá tri thức và lan tỏa giá trị tinh thần

Trong suốt quá trình lãnh đạo các mạng, Đảng ta luôn xác định xuất bản là bộ phận quan trọng trên mặt trận tư tưởng - văn hóa của Đảng, góp phần tích cực vào nhiệm vụ tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; giữ vai trò to lớn trong việc tích lũy, truyền bá tri thức và lan tỏa các giá trị tinh thần; góp phần nâng cao dân trí, phát triển văn hóa đọc sâu rộng trong cộng đồng.

Nội dung sách ngày càng phong phú, đa dạng về chủ đề; đội ngũ những người làm xuất bản đã và đang phát huy vai trò tiên phong, đổi mới, sáng tạo thực hiện tốt trách nhiệm, sứ mệnh của của mình trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh với các quan điểm sai trái, thù địch… Điều đó đã góp phần tạo nên sức mạnh mềm quốc gia, góp phần xây dựng, phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; thúc đẩy văn hóa đọc trong cộng đồng, bảo đảm “an sinh tinh thần” của người dân.

Đặc biệt, trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0) và công cuộc chuyển đổi số quốc gia, ngành Xuất bản đang tập trung vào chủ đề, đề tài mang hơi thở của cuộc sống và thời đại với nội dung phong phú; phương thức xuất bản trên nền tảng công nghệ số để xuất bản “nhiều phiên bản sách đa nền tảng”; chủ động chuyển đổi số để thích ứng với xu thế xuất bản số; góp phần thực hiện thắng lợi một trong ba đột phá chiến lược của phát triển đất nước mà Đại hội XIII nêu ra là: “Phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao...; khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam, tinh thần đoàn kết, tự hào dân tộc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.

Bên cạnh việc khẳng định và đảm nhiệm tốt nhiệm vụ chính trị, vừa văn hóa, vừa kinh tế, ngành Xuất bản cần chú trọng phát triển văn hóa đọc trên môi trường số. Đồng thời, ngành thư viện cũng cần tạo lập thêm các mô hình sinh hoạt nghề nghiệp như: Câu lạc bộ biên tập viên, câu lạc bộ những người làm sách trẻ, câu lạc bộ phát hành sách, câu lạc bộ văn hóa đọc; tích cực tham gia các hoạt động phát triển văn hóa đọc do các bộ, ngành, địa phương tổ chức.

Mặt khác, ngành Xuất bản và ngành thư viện cần chủ động, tích cực phối hợp với các địa phương để xây dựng các phố sách, đường sách tại các khu dân cư, đồng thời vận động hội viên tham gia các hoạt động phố sách, đường sách tại địa phương nhằm lan tỏa văn hóa đọc sâu rộng trong cộng đồng.

Chuyển đổi số ngành Xuất bản để đưa sách tới hàng triệu người đọc

Thực tiễn cho thấy, hoạt động xuất bản là một trong những hoạt động chịu tác động nhiều nhất, lớn nhất từ sự bùng nổ của khoa học, công nghệ trong cuộc CMCN 4.0 trên phạm vi toàn cầu và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Các công nghệ mới nhất của CMCN 4.0 đều được ứng dụng đầu tiên là vào ngành Xuất bản. Đặc biệt là công nghệ số không chỉ được ứng dụng, mà còn làm thay đổi căn bản cách sáng tạo ra sản phẩm, cách sản xuất, phương tiện truyền tải và phân phối của ngành Xuất bản. Bởi vậy, ngành Xuất bản cần làm ra nhiều phiên bản của sách phù hợp với mỗi loại nền tảng trong thời gian tới.

“

Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng: “Quyển
sách vẫn là quyển sách, nhưng vô vạn hình tướng. Vô vạn hình tướng là cách để sách đến được hàng triệu người. Một quyển sách in có thể tiếp cận chỉ hàng ngàn, chục ngàn, trăm ngàn người nhưng hình tướng ngắn gọn và đa nền tảng của nó có thể tới được hàng triệu người và nhiều hơn thế nữa, vì thế mà giá trị của nó cũng tăng lên”.

Ở Việt Nam hiện có 57 nhà xuất bản, xuất bản trên 450 triệu
bản sách/năm, đưa mức bình quân sách/đầu người đạt 6 bản sách/người/năm.

Hiện nay, số lượng nhà xuất bản đủ điều kiện thực hiện xuất
bản phẩm điện tử tuy đạt và vượt mục tiêu (mục tiêu 15 - 20%) nhưng so với yêu cầu chiếm tỷ lệ còn thấp so với tổng số nhà xuất bản (19/57 nhà xuất bản, chiếm 33%).

Bên cạnh những cơ hội, ngành Xuất bản Việt Nam đang phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức đan xen trong công cuộc chuyển đổi số, nhất là khi mô hình và hoạt động xuất bản nước ta còn nhiều bất cập; cơ sở vật chất, năng lực tài chính còn nhiều hạn chế; nền tảng hạ tầng kỹ thuật của ngành Xuất bản còn lạc hậu, phần lớn đội ngũ nhân lực chưa tiếp cận được với những vận động mạnh mẽ về công nghệ, kỹ thuật, nguồn thông tin khổng lồ hiện nay…

Năm 2023, ngành Xuất bản thế giới tiếp tục chứng kiến quá trình chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ theo các xu hướng: Chuyển sang nội dung số; chuyển đổi kênh phân phối từ trực tiếp sang trực tuyến; tăng khả năng tương tác thông qua các xuất bản phẩm điện tử đa phương tiện; nâng cao khả năng phân tích dữ liệu về độc giả; phát triển các nền tảng xuất bản cho phục vụ nhu cầu xuất bản cá nhân; toàn cầu hóa xuất bản…

Cùng với xu thế chung của xuất bản thế giới, để xây dựng ngành Xuất bản thành một ngành kinh tế - công nghệ phát triển toàn diện, vững chắc trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay cần triển khai các giải pháp trọng tâm sau:

Một là, triển khai Chiến lược chuyển đổi số ngành Xuất bản, ứng dụng công nghệ số để số hóa dữ liệu, tạo dữ liệu lớn (big data) của các nhà xuất bản, đơn vị làm công tác xuất bản, phát hành sách; chuyển đổi số quy trình làm việc để làm ra các xuất bản phẩm đáp ứng nhu cầu đọc đa dạng của xã hội.

Hai là, phát triển nền tảng xuất bản và phát hành điện tử dùng chung nhằm giải bài toán chi phí đầu tư và chi phí khấu hao (vượt quá khả năng của nhiều nhà xuất bản hiện nay) đẩy nhanh tiến trình mở rộng xuất bản điện tử trong toàn ngành. Giải pháp này giúp tăng nhanh số lượng nhà xuất bản được cấp phép hoạt động xuất bản điện tử.

Ba là, tiếp tục hoàn thiện ứng dụng AI (trí tuệ nhân tạo) trong công tác biên tập nội dung sách và ứng dụng chuyển sách từ chữ sang sách nói (audiobook) với các giọng đọc khác nhau, phù hợp với mọi đối tượng ở các vùng miền (text to speech), làm phong phú thêm các sản phẩm của ngành Xuất bản. Do đó, xây dựng một nền tảng số làm sách cho các nhà xuất bản, cung cấp các công cụ tự động và thông minh cho người làm sách từ khâu sáng tác, biên tập, sản xuất, giới thiệu, truyền thông và phân phối đa nền tảng, làm ra nhiều phiên bản đa hình tướng của sách, rồi đến thu thập phản hồi của người đọc, tương tác với người đọc, rồi người đọc cũng tham gia vào các công đoạn của sách, phân tích dữ liệu để phục vụ riêng từng khách hàng theo hướng đối tượng, phân tích dữ liệu để phát hiện xu thế.

Bốn là, xây dựng cơ chế hợp tác giữa các bên liên quan gồm Nhà nước (cơ quan chủ quản nhà xuất bản), nhà xuất bản, nhà công nghệ; nhà phát hành trực tuyến; phát triển nền tảng tổ chức hội sách, triển lãm sách trực tuyến thu hút đông đảo bạn đọc ở trong và ngoài nước.

Năm là, ngành Xuất bản chuyển đổi số và đưa sách lên môi trường số thì có vấn đề bản quyền số. Đây là trách nhiệm của quản lý nhà nước, của Bộ TT&TT, do vậy cần xây dựng thể chế số cho ngành Xuất bản là ưu tiên hàng đầu trong giai đoạn hiện nay.

Sáu là, chú trọng đào tạo nguồn nhân lực số cho ngành Xuất bản, thường xuyên bồi dưỡng nâng cao nhận tức, kỹ năng chuyển đổi số cho đội ngũ biên tập, bảo đảm tối ưu hóa hoạt động sản xuất và phân phối nội dung, hình thành giá trị, mô hình kinh doanh mới. Ngoài ra, các cơ sở đào tạo báo chí, xuất bản cần cải tiến nội dung chương trình đào tạo, đưa nội dung đào tạo chuyển đổi số báo chí trở thành nội dung bắt buộc, liên tục cập nhật kiến thức mới, liên thông với các chuyên gia công nghệ để bảo đảm nhân lực xuất bản có chất lượng cao phục vụ sự thay đổi mạnh mẽ về phương thức, cách thức làm xuất bản trên không gian số…

Bảy là, trên cơ sở nhận thức văn hóa đọc là giải pháp căn bản, chuyển đổi số là giải pháp đột phá, ngành Xuất bản và ngành văn hóa cần chủ động triển khai các giải pháp để đưa Ngày sách và văn hóa đọc Việt Nam 21-4 hằng năm và Giải thưởng Sách Quốc gia lan tỏa, trở thành sự kiện văn hóa nổi bật, không chỉ trong lĩnh vực xuất bản mà trong các hoạt động văn hóa; không chỉ ở trong nước mà cho kiều bào và bạn bè quốc tế; phối hợp với các cơ quan liên quan nghiên cứu xây dựng đề án về truyền thông sách Quốc gia, góp phần định hướng cho văn hóa đọc của xã hội, đồng thời biểu dương, tôn vinh những tác phẩm và tác giả có đóng góp xuất sắc trong sự nghiệp xuất bản và văn hóa đọc nước nhà./.

(Bài viết đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 12 tháng 12/2023)