AI trong Báo chí: Đối mặt “Cái chết của Internet” và lộ trình chuyển đổi chiến lược của các tòa soạn Việt Nam

Chủ đề này tập trung vào hai khía cạnh: những hệ lụy khó tránh khỏi của AI đối với an ninh thông tin, và lộ trình chuyển đổi số chiến lược cho các tòa soạn trong bối cảnh mới.

AI ngày nay không còn là khái niệm viễn tưởng. Nó hiện diện như một thanh gươm hai lưỡi: vừa mang lại tiềm năng chuyển đổi sâu rộng quy trình sản xuất, phân phối và cá nhân hóa nội dung, vừa tiềm ẩn những nguy cơ lớn về an ninh thông tin, uy tín thương hiệu, và giá trị sự thật.

Disinformation và nguy cơ “Cái chết của Internet

Gartner đã chỉ ra rằng “An ninh chống thông tin sai lệch (Disinformation Security)” là một trong 10 xu hướng công nghệ chiến lược năm 2025, phản ánh mức độ nghiêm trọng của vấn đề. Theo khảo sát của các tổ chức quốc tế, cuộc chiến chống tin giả đã chuyển từ nhiệm vụ kỹ thuật sang một trụ cột an ninh chiến lược.

Khái niệm “Cái chết của Internet” (Dead Internet Theory) do Kaitlyn Tiffany (phóng viên báo The Atlantic) đã nêu bật viễn cảnh phần lớn nội dung trên mạng không còn do con người tạo ra, mà do AI và bot chi phối. Dự báo đến năm 2026, 90% nội dung Internet sẽ là tự động hóa bởi AI. Khi đó, người dùng thật dần mất phương hướng, chết chìm giữa biển thông tin thật giả lẫn lộn, giao tiếp với bot và người nhập nhằng, từ đó niềm tin vào không gian số bị bào mòn, rút cạn.

Phân biệt giữa Misinformation (thông tin sai lệch do nhầm lẫn) và Disinformation (thông tin sai lệch có chủ đích, thao túng) là điều không thể bỏ qua. Nếu “Misinformation” có thể chỉ là những bức ảnh tạo bởi AI lan truyền như một trò đùa, thì “Disinformation” là các chiến dịch quy mô lớn, có động cơ, chủ đích, hướng đối tượng, thao túng, tác động tiêu cực đến mọi mặt của đời sồng chính trị, kinh tế, xã hội, có thể được tiến hành bởi cá nhân, tổ chức, hay thậm chí bởi một quốc gia.

Tại Việt Nam, hàng loạt sự kiện giả mạo thương hiệu báo chí, mạo danh tổ chức uy tín để kêu gọi từ thiện hoặc thao túng dư luận trên mạng xã hội đã xuất hiện ngày càng tinh vi. Tác động tiêu cực không chỉ dừng lại ở thiệt hại kinh tế mà còn đe dọa trực tiếp uy tín và vai trò định hướng của báo chí chính thống.

Trong bối cảnh đó, các giải pháp phát hiện và phòng thủ trước Disinformation, như Cyabra - một giải pháp đa nền tảng, đa dạng thức phân tích thông tin sai lệch trên các mạng xã hội, nhận diện tài khoản bot, đã chứng minh tính hiệu quả qua các trường hợp điển hình (case study) ở Đài Loan, Mỹ, Nhật, Indonesia… và nhiều quốc gia khác.

Điểm mạnh của Cyabra là khả năng phân biệt tài khoản thật - giả, xác định nguồn phát tán tin giả, phát hiện nội dung bị can thiệp bởi AI. Những thành công thực tiễn này cho thấy việc trang bị công cụ bảo vệ không còn là tùy chọn mà đã trở thành yêu cầu cấp thiết.

An ninh nội dung số và bảo vệ tài sản báo chí

Song song với an ninh thông tin (Disinformation security) là vấn đề an ninh nội dung (content security) và bản quyền. Theo thống kê của MUSO, chỉ riêng năm 2022 đã có hơn 215 tỷ lượt truy cập các trang vi phạm bản quyền, gây thất thoát hơn 28 tỷ USD trên toàn cầu. Generative AI, trong nhiều trường hợp, đã góp phần làm phức tạp thêm vấn đề - điển hình là các vụ kiện lớn liên quan tới vi phạm bản quyền hình ảnh và nhân vật.

Một thực tế đáng lo ngại là đầu tư cho an ninh nội dung đang có xu hướng giảm trên phạm vi toàn cầu. Điều này bắt nguồn từ các nguyên nhân như khó đo lường hiệu quả đầu tư (ROI), xung đột lợi ích giữa chủ sở hữu nội dung và nền tảng phân phối, và tâm lý ưu tiên trải nghiệm người dùng hơn bảo mật. Hệ quả là doanh thu từ nội dung hợp pháp bị thu hẹp, thương hiệu báo chí đối diện rủi ro, và chi phí vận hành ngày càng tăng.

Giải pháp đề xuất không chỉ là ứng dụng các công nghệ AI Powered watermarking, Multi-DRM mà còn cần chuyển đổi tư duy: xem đầu tư bảo vệ nội dung là giải pháp tạo giá trị, chứ không phải chi phí bắt buộc.

Khung năng lực VAICP - lộ trình phù hợp thực tiễn Việt Nam

Một điểm mấu chốt của tham luận này là việc xác lập lộ trình chuyển đổi số dựa trên đánh giá năng lực thực tế của tòa soạn. Sau khi nghiên cứu và tham khảo nhiều mô hình quốc tế, tôi nhận thấy mô hình VAICP do ông Đào Trung Thành, chuyên gia tư vấn chiến lược CNTT, Phó viện trưởng Viện công nghệ Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII) đề xuất có tính thực tiễn cao, đặc biệt phù hợp với hoàn cảnh các tòa soạn Việt Nam.

Mô hình VAICP bao gồm 5 trụ cột:

Vision & Strategy (Tầm nhìn & Chiến lược): Cam kết từ lãnh đạo, định hướng dài hạn.

Assets (Nguồn lực): Đội ngũ nhân sự, văn hóa tổ chức, năng lực số.

Implementation (Triển khai): Hệ thống tổ chức, quản trị dự án, phân bổ nguồn lực.

Core Technology (Công nghệ lõi): Hạ tầng kỹ thuật, công cụ AI, bảo mật thông tin.

Process (Quy trình): Chuẩn hóa quy trình sản xuất, kiểm duyệt, kiểm soát rủi ro.

Việc tự đánh giá theo VAICP giúp các cơ quan báo chí xác định rõ vị trí của mình, nhận diện điểm mạnh, điểm yếu, và lựa chọn lộ trình chuyển đổi phù hợp, tránh rơi vào trạng thái “làm cho có” hoặc đầu tư dàn trải không hiệu quả.

Để nhận diện được mức độ sẵn sàng của tổ chức mình, có thể tham khảo nền tảng đánh giá VSTAR tại Đánh giá mức độ sẵn sàng AI - vstar.ai.vn, một nền tảng được phát triển, phù hợp hóa với bối cảnh Việt Nam, bởi các chuyên gia về CĐS và AI dựa trên tham khảo các khuôn khổ đánh giá quốc tế.

Tổ chức triển khai – từ ý tưởng đến hành động thực chất

Sau khi đánh giá hiện trạng, giai đoạn tiếp theo là tổ chức thực thi chuyển đổi số một cách đồng bộ và chuyên nghiệp. Các mô hình như AI-VIO (AI Visionary, AI Implementor, AI Operator) và vòng lặp CRAFT (Clear Picture, Realistic Design, AI-ify & Automate, Feedback & Improve, Team Rollout) là những phương pháp đã được kiểm nghiệm thực tiễn, giúp tòa soạn định vị vai trò, phối hợp hiệu quả giữa các nhóm chức năng và tạo cơ chế cải tiến liên tục.

Kết luận và khuyến nghị hành động

Kỷ nguyên AI đặt ra những thách thức sống còn nhưng cũng mở ra cơ hội mới cho báo chí Việt Nam. Cuộc chiến với Disinformation và bảo vệ tài sản số đòi hỏi sự chủ động, quyết liệt cả về công nghệ lẫn quản trị chiến lược.

Khuyến nghị hành động bao gồm:

Thứ nhất, ưu tiên trang bị các giải pháp công nghệ hiện đại để bảo vệ an ninh thông tin và nội dung số.

Thứ hai, chuyển đổi tư duy đầu tư - coi bảo mật, bản quyền là yếu tố tạo giá trị lâu dài.

Thứ ba, ứng dụng các mô hình đánh giá và triển khai phù hợp như VAICP, kết hợp nội lực với sự hợp tác chuyên gia, hướng tới chuẩn hóa quy trình và đổi mới liên tục.

Cuộc đua trong kỷ nguyên AI không phải nước rút, mà là marathon. Tòa soạn nào có chiến lược bài bản, lộ trình triển khai hợp lý và năng lực đổi mới liên tục sẽ giữ vững vai trò “ngọn đuốc soi đường” cho sự thật, giữ vững niềm tin công chúng giữa thế giới số nhiều biến động.

“

Tài liệu tham khảo:
[1] DIBIZ và Đ. T. Thành, VSTAR - Đánh giá mức độ sẵn sàng AI. [Trực tuyến]. Truy cập tại: https://vstar.ai.vn/. [Truy cập: 2025].
[2 Đ. T. Thành, “Khung năng lực về AI tiên phong (Visionary AI Capabilities Pyramid),” Báo cáo nội bộ, 2025.
[3] Đ. T. Thắng, "Hệ lụy tất yếu và giải pháp, mô hình triển khai AI nhằm đảm bảo an ninh thông tin trong truyền thông đa phương tiện," trình bày tại Diễn đàn Báo chí toàn quốc, 2025.
[4] C. Duffy and B. Fung, "Elon Musk commissioned this bot analysis in his fight with Twitter. Now it shows what he could face if he takes over the platform," CNN Business, 10. Okt. 2022. [Trực tuyến]. Truy cập tại: https://www.cnn.com/2022/10/10/tech/elon-musk-cyabra-twitter-bots/index.html.
[5] Cyabra, Social Threat Intelligence. [Trực tuyến]. Truy cập tại: https://cyabra.vn/. [Truy cập: 2025].
[6] European Commission, "Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: Tackling online disinformation: a European Approach," COM(2018) 236 final, Apr. 2018.
[7] Gartner, Inc., "Gartner Top 10 Strategic Technology Trends for 2025," 2024. [Trực tuyến]. Truy cập tại: https://www.gartner.com/en/articles/gartner-top-10-strategic-technology-trends-for-2025.
[8] K. Tiffany, "Where Did the ‘Dead-Internet Theory’ Come From?," The Atlantic, 31. Aug. 2021. [Trực tuyến]. Truy cập tại: https://www.theatlantic.com/technology/archive/2021/08/dead-internet-theory-wrong-but-feels-true/619937/.
[9] MUSO, Global Piracy Data & Trends Report 2022. London, UK: MUSO, 2023.
[10] Omdia, "Content Security for Video Report - 2024," Informa Tech, 2024.
[11] The AI Exchange, "The CRAFT Framework for AI Implementation," Tài liệu nội bộ, 2025.
[12] UNESCO, Journalism, 'Fake News' & Disinformation: Handbook for Journalism Education and Training. Paris, France: UNESCO, 2018./.