Báo chí trong cuộc chơi dữ liệu

Nguyễn Hoàng Nhật| 19/02/2021 09:40

Trong bối cảnh ngày càng có nhiều ý kiến cho rằng dữ liệu mới là tài nguyên lớn nhất của thế kỷ 21 thì báo chí cũng không thể đứng ngoài cuộc chơi. Tuy nhiên, thu thập dữ liệu để làm gì thì cũng không phải là câu hỏi dễ trả lời đối với những người làm báo thuần túy, nhất là với báo chí Việt Nam.

Trên thực tế, chủ đề dữ liệu trong báo chí (bao gồm cả Báo chí Dữ liệu - Data Journalism) ở Việt Nam cũng đã được "xới xáo" từ nhiều năm trước. Tuy nhiên, nó chưa nhận được sự quan tâm đúng mực ngay cả khi một vài cơ quan báo chí cho ra mắt cái gọi là Tòa soạn thông minh, với những sản phẩm như Chatbot (VietnamPlus) hay Trợ lý ảo ra lệnh bằng giọng nói (Thanh Niên).

Báo chí trong cuộc chơi dữ liệu - Ảnh 1.

Chỉ đến lúc dịch COVID-19 ập tới khiến nhiều cơ quan báo chí bị sụt giảm nguồn thu nghiêm trọng thì nhiều người mới nhận ra rằng càng chậm chân trong cuộc chơi này thì sẽ càng nhận thêm phần thua thiệt về mình.

“Chủ nghĩa thực dân dữ liệu”

Không phải ngẫu nhiên mà các chuyên gia ví von việc khai phá thị trường dữ liệu hiện nay với việc khám phá các mỏ vàng ở tân thế giới cách đây vài thế kỷ. Bởi làn sóng khai thác tài nguyên ở những vùng đất mới đã mở màn cho sự ra đời của chủ nghĩa thực dân. Và giờ tình thế tương tự cũng đang lặp lại, với cái gọi là “chủ nghĩa thực dân dữ liệu” (data colonialism).

Thuật ngữ trên được đưa ra lần đầu trong cuộc hội thảo trực tuyến do Đại học Stanford tổ chức hồi mùa Hè 2020, giữa Giáo sư Nick Couldry (trường Kinh tế London) và chuyên gia Ulises A. Meija, tác giả của cuốn sách bán chạy “The Cost of Connection” (tạm dịch: Cái giá của kết nối). Trong cuộc trò chuyện này, các tác giả bày tỏ quan ngại về cách thức mà chủ nghĩa thực dân dữ liệu “đào sâu và che lấp cách thức tái tạo bất bình đẳng thông qua xử lý thuật toán tự động”, và điều đó “gây ảnh hưởng ở mọi quốc gia trong những thập kỷ tới.”

Nếu đem điều này áp vào thị trường Việt Nam thì không phải là không có lý, khi mà ngày càng có nhiều tiếng nói cảnh báo về việc dữ liệu của người Việt giờ lại do các công ty đa quốc gia nắm giữ chủ yếu. Nhiều người thoải mái chia sẻ tất thông tin cá nhân, từ số hộ chiếu, tài khoản ngân hàng cho tới nhận dạng khuôn mặt, mống mắt, cho Google, Facebook, Apple hay Grab, nhưng lại ngại ngần nếu như cơ quan quản lý nhà nước tiến hành thu thập dữ liệu phục vụ cho chiến lược chuyển đổi số quốc gia, chẳng hạn như sổ hộ khẩu điện tử. Chúng ta làm gì, đi đâu, sở thích thế nào, tiêu tiền ra sao đều dựa trên hệ sinh thái của các nền tảng xuyên biên giới ấy. Điều đó đồng nghĩa với việc tài nguyên quan trọng nhất của Việt Nam giờ đang nằm trong tay các công ty nước ngoài.

Điều tương tự xảy ra ở lĩnh vực truyền thông. Tại một sự kiện do Bộ Thông tin và Truyền thông tổ chức cuối năm 2019, một công ty công nghệ kiêm agency lớn ở trong nước đã công khai kêu gọi các cơ quan báo chí hợp tác với đơn vị này, thay vì sử dụng nền tảng quảng cáo của Google và Facebook. Nhưng đấy là việc làm khó khăn, bởi giờ các báo đều phải đứng trên vai người khổng lồ. Ngắt kết nối khỏi Google và Facebook cũng đồng nghĩa với việc mất người đọc. Đơn vị nội kia hứa hẹn giá thành quảng cáo tốt hơn, song việc các doanh nghiệp có tin tưởng nền tảng ấy hay không lại là một chuyện khác. Bởi ngân sách quảng cáo của nhiều doanh nghiệp vẫn đổ dồn vào các nền tảng xuyên biên giới, vốn có thế mạnh về tệp dữ liệu người dùng.

Tại hội thảo “Chuyển đổi số và các mô hình kiếm tiền mới cho báo chí” do Bộ Thông tin và Truyền thông tổ chức ở Quảng Ninh tháng 8/2020, ông Lê Quốc Minh, Phó Tổng giám đốc Thông tấn xã Việt Nam đã phát biểu rằng “Google và Facebook cho chúng ta traffic (lưu lượng người đọc), nhưng chúng ta không biết chính xác độc giả của mình là ai.”

Thực ra, những công cụ thống kê dữ liệu miễn phí mà Google cung cấp cho các cơ quan báo chí, cụ thể là Google Analytics cũng cho phép các báo nắm được đặc tính người dùng, như độ tuổi, giới tính, truy cập từ đâu, bằng trình duyệt nào... Nhưng xây dựng chiến lược phát triển cũng như kiếm tiền dựa trên các thông số đó cũng không phải là nhiệm vụ dễ dàng.

Tổng Biên tập của một tờ báo điện tử thuộc hàng tốp đầu từng tâm sự với người viết rằng, cách đây 3-4 năm, riêng doanh thu từ quảng cáo Google (adsense) của đơn vị này đã đạt tới vài ngàn USD mỗi tháng. Song con số ấy cứ giảm dần đều trong những năm gần đây, đến mức “phát nản.” Đó là chưa kể việc phụ thuộc vào quảng cáo dạng programmatic (tự động lập trình dựa trên hành vi người dùng) như vậy dẫn tới nhiều hệ lụy khó lường, khi trang báo tràn ngập những mẩu quảng cáo “rác”. Hệ lụy của việc đứng trên vai người khổng lồ nằm ở chỗ đó.

Một chuyên gia công nghệ tỏ ra bi quan khi tâm sự với người viết rằng, các công ty công nghệ ở Việt Nam khó có thể triển khai các công cụ trí tuệ nhân tạo phục vụ cho báo chí một cách suôn sẻ, không chỉ bởi khoảng cách về trình độ, mà còn bởi chúng ta không có đủ dữ liệu để huấn luyện các con bot. Trong khi đó, các tài liệu mới nhất về mô hình tòa soạn ở Mỹ và Bắc Âu đều cho thấy, tại các cuộc họp giao ban đầu tuần tại những cơ quan báo chí lớn, bên cạnh các phóng viên, biên tập viên, chuyên viên quảng cáo đã xuất hiện nhân vật mới: chuyên viên phân tích dữ liệu.

Muộn còn hơn không

Nhưng chính những lý do kể trên lại càng thúc đẩy nhiều cơ quan báo chí chủ động trong cuộc chơi “thu thập thông tin người dùng”, khái niệm thay cho thuật ngữ nhạy cảm “thu thập dữ liệu”. Các dự án “Tòa soạn thông minh” của nhiều đơn vị báo chí tiên phong ở Việt Nam đều đề cao yếu tố thu thập dữ liệu nhằm phục vụ độc giả một cách tốt hơn.

Cụ thể, từ thông tin của bạn đọc mà tòa soạn thu thập được, các công cụ sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ tiến hành phân tích đối tượng người dùng, tương tự như cái cách mà Google Analytics vẫn tiến hành. Lợi ích đầu tiên mà các báo có thể xây dựng tệp độc giả trung thành, giúp độc giả cá nhân hóa trang tin.

Báo điện tử được ví như cỗ máy xay khổng lồ, không giới hạn về số lượng tin bài. Một cơ quan báo chí lớn có thể phát tới hơn 200 đơn vị thông tin mỗi ngày. Số lượng tin bài đó không thể hiển thị đầy đủ trên trang chủ. Vì thế, nhờ việc phân tích người dùng, các báo sẽ tiến hành phân loại độc giả, giúp họ cá nhân hóa trang tin theo sở thích, hoặc tuyển chọn thông tin cho độc giả thông qua hình thức Thư tòa soạn (Newsletter) hay Tuyển chọn của Ban biên tập (Editors Picks).

Chẳng hạn, một bạn đọc nam giới trung tuổi, quan tâm đến các vấn đề chính trị - xã hội, công nghệ và thể thao sẽ không bị làm phiền bởi các thông tin liên quan tới làm đẹp, mỹ phẩm và ngược lại. Trên diễn đàn nghiệp vụ báo chí Vietnamjournalism, một người dùng bình luận “Nếu khi nào các tin giải trí không xuất hiện mỗi khi tôi truy cập vào một trang báo bất kỳ, thì có nghĩa là AI đã được sử dụng đúng lúc đúng chỗ.”

Lối thoát cho tương lai

Tuy vậy, nếu chỉ dừng lại ở mức “phục vụ độc giả tốt hơn” thì cuộc chơi dữ liệu sẽ không phải là lối thoát cho báo chí trong giai đoạn khủng hoảng doanh thu. Cái đích lớn nhất của việc thu thập dữ liệu chính là quảng cáo trúng đích, hay nói chung nhất là kinh doanh dữ liệu.

Ngay từ năm 2018, ấn bản “Sáng tạo báo chí” do Mạng lưới truyền thông quốc tế FIPP phát hành (TTXVN mua bản quyền và dịch sang tiếng Việt) đã nói đến mô hình môi giới dữ liệu (data broker). Đến ấn bản 2021, các tác giả đã nói rõ hơn về mô hình này: “Đây là nơi là dữ liệu chính chủ đóng vai trò rất quan trọng. Thay vì tốn kém chi phí để phát triển các chiến lược nhằm lập ra các vị trí quảng cáo hoàn toàn mới, các cơ quan báo chí có thể tận dụng những gì họ đang có - dữ liệu hành vi, khách hàng đăng ký dài hạn và dữ liệu xã hội đa dạng, vốn hầu hết đang bị bỏ xót rất lãng phí. Khi được sử dụng phù hợp, dữ liệu chính chủ này có thể giúp cơ quan báo chí tăng doanh thu trực tiếp và gián tiếp. Nó giúp họ không phải làm việc vất vả nữa mà làm việc thông minh hơn.”

Chuyên gia Prescott Shibles, Phó Chủ tịch cao cấp phụ trách dữ liệu của công ty Quảng cáo Randall-Reilly phát biểu tại diễn đàn Connectiv Executive Summit rằng “dữ liệu nhắm trúng đích sẽ sớm có giá trị hơn vị trí quảng cáo.” Lấy ví dụ, nếu một hãng sữa tung ra sản phẩm nước uống làm đẹp da cho phụ nữ, họ sẽ hài lòng nếu sản phẩm đó được tiếp thị đến đúng đối tượng là quý bà trung tuổi hơn là mẫu quảng cáo xuất hiện giữa hai hiệp của một trận bóng đá. Nên nếu các cơ quan báo chí phân lập được từng tệp đối tượng khách hàng, họ sẽ có thể lên kế hoạch truyền thông trúng đích cho hãng sữa kể trên. Và đương nhiên, trước khi làm được điều đó thì họ phải thu thập được thông tin của bạn đọc và tiến hành phân tích dữ liệu dựa trên các công cụ sử dụng AI.

Một ví dụ khác, tại Hội nghị Báo chí châu Á 2016, nhiều người tỏ ra bỡ ngỡ khi nghe Tổng Biên tập tờ Nhật báo Quảng Châu (Trung Quốc) nói về mô hình kinh doanh bán thông tin của bạn đọc cho các công ty bán hàng trực tuyến. Đến giờ, khi thương mại điện tử ngày càng phát triển mạnh mẽ, nhiều người mới nhận thấy dường như toán tự động”, và điều đó “gây ảnh hưởng ở mọi quốc gia trong những thập kỷ tới.”

Nhưng muộn còn hơn không. Với báo chí Việt Nam, không còn đường lùi nữa rồi.

(Bài đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 1 tháng 1/2021)

Nổi bật Tạp chí Thông tin & Truyền thông

Việt Nam - Hàn Quốc thúc đẩy hợp tác ICT lên cấp độ mới

Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng và Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Hàn Quốc tại Việt Nam Choi Young Sam thống nhất, hai nước tiếp tục thúc đẩy hợp tác sâu sắc trong lĩnh vực ICT nhất là về xây dựng chiến lược, hợp tác công nghiệp bán dẫn, đào tạo nhân lực số và kết nối doanh nghiệp (DN).
Bia Trúc Bạch một kiệt tác, một di sản dẫn lối tinh hoa

Từ Hoa Bia Saaz quý tộc vùng Zatec một kinh nghiệm bậc thầy tạo ra hương vị tinh túy bậc nhất đẳng cấp vượt thời gian, trải nghiệm đỉnh cao hoàn mỹ. Bia Trúc Bạch một kiệt tác, một di sản dẫn lối tinh hoa.
Các cường quốc bán dẫn châu Á có thể phát triển mạnh trong kỷ nguyên AI

Ngành công nghiệp bán dẫn là một trong những ngành chiến lược nhất của nền kinh tế thế giới. Cùng với những lợi thế sẵn có, để tiếp tục khai thác tiềm năng sản xuất chất bán dẫn, các chính phủ châu Á cần tiếp tục đưa ra các chính sách thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, đầu tư hơn nữa cho nghiên cứu và phát triển cũng như phát triển nguồn nhân lực.
Mini App của Bà Rịa - Vũng Tàu thu hút 18.000 người dùng sau 12 ngày triển khai trên Zalo

Sau 12 ngày triển khai mini app trên Zalo, BR-VT Smart của tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu ghi nhận gần 18.000 người dùng mới và 22.000 lượt truy cập. Đây là thành tích ấn tượng đối với một mini app mới trên nền tảng Zalo.
Chỉ 45% tổ chức sử dụng MFA để bảo vệ khỏi gian lận

Theo Ping Identity, một công ty phần mềm của Mỹ, hầu hết các doanh nghiệp (DN) gặp khó khăn trong việc xác minh danh tính và lo ngại về khả năng bảo vệ khỏi các cuộc tấn công liên quan đến AI. Mặc dù đã có sẵn các giải pháp bảo vệ mạnh mẽ hơn nhưng nhiều tổ chức vẫn chưa tận dụng hết lợi thế.

Đừng bỏ lỡ

VNPost “nói thêm” về chất lượng dịch vụ bưu chính 2023

Nếu tách riêng thì với bưu gửi là sản phẩm thương mại điện tử, VNPost đạt tỷ lệ trên 96% sản lượng đáp ứng thời gian toàn trình cam kết, đại diện doanh nghiệp (DN) này cho biết.
Samsung dự kiến đầu tư thêm khoảng 1 tỷ USD mỗi năm tại Việt Nam

Thông tin này do ông Park Hark Kyu, Tổng Giám đốc phụ trách tài chính Tập đoàn Samsung cho biết tại cuộc gặp Thủ tướng Phạm Minh Chính, chiều 9/5.
Bộ TT&TT công bố chất lượng dịch vụ bưu chính của 10 doanh nghiệp

Theo đánh giá của Bộ TT&TT, trong năm 2023, theo dữ liệu thu thập đối với 10 doanh nghiệp (DN) bưu chính được lựa chọn, tỷ lệ bưu gửi đáp ứng thời gian toàn trình cam kết (%) đạt mức cao, trong đó 9 DN đạt tỷ lệ trên 90%.
Vì sao ngoài tài chính – ngân hàng, các lĩnh vực khác chưa mặn mà ứng dụng AI?

Theo đại diện FPT Smart Cloud, rào cản về kinh tế là lý do lớn nhất khiến các ngành hàng ngoài tài chính - ngân hàng, bán lẻ, logistic chưa ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) nhiều.
Microsoft đầu tư 3,3 tỷ USD để xây dựng trung tâm dữ liệu AI tại Wisconsin

Tổng thống Mỹ Joe Biden vừa công bố khoản đầu tư mới trị giá 3,3 tỷ USD của Microsoft để xây dựng một trung tâm dữ liệu trí tuệ nhân tạo (AI) mới ở Racine, Wisconsin trong nỗ lực nhằm tạo thêm việc làm và những thành công kinh tế của bang.
Tham vọng CĐS toàn cầu, CMC Korea ra mắt tại Hàn Quốc

Trong bối cảnh nhu cầu về chuyển đổi số (CĐS) ngày càng tăng tại Hàn Quốc, Tập đoàn Công nghệ CMC (CMC) vừa ra mắt CMC Korea và khai trương văn phòng vào ngày 8/5/2024 tại Seoul, Hàn Quốc. Đây là sự kiện nằm trong chiến lược "go global" của CMC.
Công nghệ số giúp ngân hàng tiến xa

Trong Sự kiện “Chuyển đổi số (CĐS) ngành Ngân hàng 2024” với chủ đề “Mở rộng kết nối và phát triển hệ sinh thái số”, các công nghệ, ứng dụng số mới, hiện đại đã được các NH giới thiệu.
Bí mật đổi mới sáng tạo của Nhật Bản và Hàn Quốc

Tại Nhật Bản và Hàn Quốc, sự hợp tác giữa các công ty khởi nghiệp (startup) và các công ty lớn được theo đuổi một cách công khai vì lợi ích quốc gia, và đó là điều hiển nhiên với tất cả mọi người.
Hợp tác chinh phục thị trường an ninh mạng cho xe điện Trung Quốc

Ngày 8/5, Công ty Quanan Bắc Kinh (GoGoByte) và Công ty VinCSS đã ký kết biên bản hợp tác chiến lược, hướng tới phát triển và triển khai giải pháp an ninh mạng tiên tiến nhất cho thị trường xe điện ở Trung Quốc, Việt Nam và toàn cầu.
Fortinet tái khẳng định cam kết về bảo mật, trách nhiệm

Fortinet tiếp tục củng cố cam kết duy trì văn hóa minh bạch triệt để và chịu trách nhiệm với an ninh của các tổ chức, doanh nghiệp, luôn xem đây là ưu tiên hàng đầu của hãng.