Bỏ sổ hộ khẩu, tạo thuận lợi cho người dân và việc quản lý dân cư

Chiều 22/4, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thảo luận về Luật Cư trú (sửa đổi) với đa số ý kiến tán thành bỏ sổ hộ khẩu và nhiều quy định khác liên quan quản lý dân cư theo hướng đơn giản, hiện đại, tránh phiền hà…

Mục đích xây dựng Luật Cư trú (sửa đổi) là nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật về cư trú bảo đảm phù hợp với chủ trương cải cách hành chính, đơn giản hóa thủ tục hành chính (TTHC), giấy tờ công dân liên quan đến công tác quản lý dân cư; bảo đảm tốt hơn nữa tính công khai, minh bạch, tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa cho công dân thực hiện quyền tự do cư trú và tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về cư trú.

Thay sổ hộ khẩu bằng mã số định danh cá nhân

Trình bày Tờ trình dự án Luật Cư trú (sửa đổi), Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm cho biết, một trong những chính sách lớn của dự án Luật là thay đổi phương thức quản lý cư trú (thường trú, tạm trú) từ quản lý bằng sử dụng sổ giấy sang phương thức quản lý hiện đại bằng số định danh cá nhân để truy cập, cập nhật, điều chỉnh trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú. Theo đó, dự thảo Luật đã bỏ các quy định về Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú cấp cho hộ gia đình, cá nhân theo Luật Cư trú hiện hành.

Thay đổi sổ hộ khẩu bằng mã số định danh cá nhân không chỉ làm đơn giản hóa thủ tục, giấy tờ, tạo thuận lợi và tiết kiệm chi phí hành chính cho công dân mà còn góp phần bảo đảm quản lý dân cư chặt chẽ, thực chất, hiệu quả hơn, khắc phục nhiều bất cập trong công tác quản lý dân cư ở nước ta hiện nay. Đây cũng là phương thức quản lý cư trú hiện đại dựa trên việc ứng dụng CNTT, phù hợp với xu thế phát triển, được một số quốc gia trên thế giới áp dụng.

Tuy nhiên, Thẩm tra dự án Luật, Thường trực Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cũng đề nghị làm rõ một số vấn đề để bảo đảm tính khả thi của phương thức quản lý cư trú mới này và không gây xáo trộn lớn đối với cuộc sống, sinh hoạt của người dân.

Đó là phương thức quản lý cư trú mới chỉ có thể được vận hành thông suốt trên cơ sở tất cả công dân Việt Nam đã được cấp số định danh cá nhân nhưng đến nay mới có hơn 16 triệu công dân được cấp số định danh cá nhân thông qua công tác cấp căn cước công dân.

Do vậy, Cơ quan soạn thảo cần làm rõ tính khả thi của việc cấp số định danh cá nhân cho khoảng hơn 80 triệu công dân còn lại trong khoảng thời gian từ nay đến khi Luật Cư trú (sửa đổi) dự kiến có hiệu lực (năm 2021), để làm cơ sở cho việc quản lý công dân thông qua số định danh cá nhân.

Các cơ sở dữ liệu phải được xây dựng đồng bộ, đưa vào vận hành và bảo đảm kết nối, cập nhật, chia sẻ, khai thác thông tin thông suốt. Bên cạnh đó là việc liên quan đến nhiều TTHC và quan hệ dân sự khác mà các luật khác đang điều chỉnh.

Qua rà soát sơ bộ, Thường trực Ủy ban Pháp luật cho biết có 27 TTHC quy định trong các văn bản dưới luật yêu cầu phải có sổ hộ khẩu, sổ tạm trú. Do đó, Thường trực Ủy ban Pháp luật đề nghị Cơ quan trình dự án luật đánh giá rõ hơn tác động đối với việc thực hiện các TTHC này và giải pháp thay thế khi không còn sổ hộ khẩu để không gây xáo trộn, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức và hoạt động bình thường của cơ quan Nhà nước. Đồng thời, làm rõ lộ trình sửa đổi các văn bản pháp luật có liên quan để bảo đảm sự thống nhất của hệ thống pháp luật.

(Ảnh minh họa)

Bỏ điều kiện riêng đăng ký thường trú ở thành phố trực thuộc Trung ương

Đối với điều kiện đăng ký thường trú vào thành phố trực thuộc Trung ương, Luật Cư trú hiện hành quy định các điều kiện riêng đối với việc đăng ký thường trú vào thành phố trực thuộc Trung ương so với đăng ký thường trú vào tỉnh. Việc quy định riêng này nhằm hạn chế tình trạng di dân từ nông thôn đến các thành phố lớn, giảm áp lực cho hệ thống cơ sở hạ tầng và chính sách an sinh xã hội của các đô thị này.

"Thực tế những năm qua cho thấy, quy định này không thực sự phát huy hiệu quả, tình trạng gia tăng dân số cơ học, di dân từ các tỉnh, nông thôn đến các thành phố lớn, trong đó có các thành phố trực thuộc Trung ương vẫn rất cao. Nhiều người dân mặc dù không có hộ khẩu tại đây nhưng vẫn sinh sống, làm việc, tuy nhiên họ và gia đình gặp nhiều khó khăn trong học tập, lao động, thụ hưởng các dịch vụ xã hội. Bên cạnh đó, việc quy định riêng các điều kiện đăng ký thường trú ở các thành phố trực thuộc Trung ương đã ảnh hưởng đến quyền tự do cư trú của công dân theo quy định của Hiến pháp năm 2013", Bộ trưởng Tô Lâm cho biết.

Lần sửa đổi này, Chính phủ đã thống nhất bỏ các quy định riêng về điều kiện đăng ký thường trú tại thành phố trực thuộc Trung ương. Việc đăng ký thường trú tại tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương là như nhau, không có sự phân biệt và được áp dụng chung, thống nhất trên toàn quốc. Đồng thời, để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật, dự thảo Luật quy định bãi bỏ khoản 3, khoản 4 Điều 19 Luật Thủ đô quy định về điều kiện đăng ký thường trú ở Thủ đô.

Đa số ý kiến trong Thường trực Ủy ban Pháp luật tán thành với quy định công dân có chỗ ở hợp pháp ở tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nào thì được đăng ký thường trú tại tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương đó.

Nhưng bên cạnh đó, cũng có các ý kiến đề nghị cơ quan trình cần đánh giá kỹ tác động của việc bỏ các quy định riêng này; đồng thời, đề xuất các công cụ quản lý thay thế như các giải pháp về quy hoạch, đầu tư xây dựng các đô thị vệ tinh, phát triển kinh tế - xã hội... Điều này để một mặt vẫn quản lý, điều tiết được sự gia tăng dân số cơ học, bảo đảm an ninh, trật tự tại các thành phố trực thuộc Trung ương, nhất là khu vực nội thành; mặt khác, bảo đảm khả năng đáp ứng về cơ sở hạ tầng, dịch vụ thiết yếu trong trường hợp số lượng người đến cư trú ở các địa phương này tăng nhanh.

Cơ quan thẩm tra cũng cho biết, mặc dù Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô đặt mục tiêu đến năm 2020 dân số Hà Nội tăng khoảng từ 7,3 đến 7,9 triệu người, nhưng đến năm 2017, dân số Hà Nội đã lên đến trên 9,6 triệu người (lớn hơn dân số dự báo đến năm 2030), trong đó, có gần 1,8 triệu người tạm trú.

Trong số 9,6 triệu người cư trú tại Hà Nội, trong thời gian 5 năm (2013-2017) chỉ có khoảng 120.000 người đăng ký thường trú vào Hà Nội theo các điều kiện quy định tại Điều 20, Luật Cư trú và Điều 19, Luật Thủ đô, chiếm tỷ lệ không lớn so với số lượng người tạm trú và rất nhỏ so với tỷ lệ tăng dân số cơ học của thành phố.

Ngoài ra, cơ quan soạn thảo cần tiếp tục rà soát kỹ các quy định của dự thảo Luật về điều kiện đăng ký thường trú, tạm trú, xóa đăng ký thường trú, quản lý cư trú đối với người không đủ điều kiện đăng ký thường trú, tạm trú để bảo đảm các quy định này không gián tiếp tạo thành các rào cản đối với công dân trong việc thực hiện quyền tự do cư trú. Bên cạnh đó, Ban soạn thảo cần tiếp tục rà soát các luật có liên quan để kiến nghị sửa đổi, bổ sung nếu cần thiết nhằm bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật.