Cần hành lang pháp lí phù hợp để xử hành vi bán hàng đa cấp bất chính

Các quy định pháp lý đối với hành vi bán hàng đa cấp bất chính

Theo đó, các cá nhân, tổ chức có hành vi bán hàng đa cấp (BHĐC) bất chính phải chịu trách nhiệm pháp luật (TNPL) về: Trách nhiệm hình sự (TNHC); trách nhiệm hành chính (TNHS); trách nhiệm dân sự (TNDS).

Đối với TNHC được áp dụng với chủ thể đã thực hiện vi phạm hành chính có thể phải gánh chịu các biện pháp chế tài pháp luật như cảnh cáo, phạt tiền, tước giấy phép hoạt động, chứng chỉ hành nghề... (1)

Luật quy định biện pháp xử phạt TNHC theo Nghị định số 141/2018/NĐ - CP sửa đổi bổ sung một số điều của các nghị định quy định xử lý vi phạm pháp luật trong hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp.

Phạt tiền từ 80 - 100 triệu đồng đối với tổ chức thực hiện một trong các vi phạm: Yêu cầu người khác phải đặt cọc hoặc nộp một khoản tiền nhất định để được ký hợp đồng tham gia BHĐC; yêu cầu người khác phải mua một số lượng hàng hóa nhất định để được ký hợp đồng tham gia BHĐC… Đặc biệt, mức phạt sẽ tăng gấp 2 lần (từ 160 triệu đồng đến 200 triệu đồng) nếu các hành vi nói trên được thực hiện tại 2 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trở lên.

Bên cạnh việc bị phạt tiền, các trường hợp vi phạm còn có thể bị áp dụng một hoặc một số hình thức xử phạt bổ sung và biện pháp khắc phục hậu quả như: Phải cải chính công khai thông tin gian dối, gây nhầm lẫn về tính năng, công dụng của hàng hóa hoặc hoạt động của doanh nghiệp; tịch thu tang vật, phương tiện, lợi nhuận từ việc thực hiện hành vi vi phạm …

Đối với TNHS, được quy định cụ thể trong BLHS 2015 sửa đổi 2017 đối với cả cá nhân và doanh nghiệp. Việc bổ sung một điều luật cụ thể để xử lý hoạt động BHĐC tại thời điểm này là rất cần thiết vì suốt trong thời gian dài vừa qua hoạt động BHĐC trên thực tế đã gây thiệt hại rất lớn tới những người tham gia, tạo sự hoang mang, phẫn nộ trong đời sống xã hội.

Theo quy định này, hành vi cá nhân tổ chức hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp không có giấy chứng nhận đăng ký, không đúng với nội dung giấy chứng nhận đăng ký có thể bị phạt tiền: Từ 500 triệu đồng đến 1 tỷ đồng nếu chưa được xóa án tích mà còn vi phạm; 200 trăm triệu đồng đến dưới 1 tỷ đồng nếu có hành vi thu lợi bất chính; 1 tỷ đồng đến 5 tỷ đồng áp dụng đối với cá nhân, doanh nghiệp BHĐC phạm tội thuộc một trong các trường hợp (thu lợi bất chính 1 tỷ đồng trở lên; gây thiệt hại cho người khác 1,5 tỷ đồng trở lên; quy mô mạng lưới người tham gia 100 người trở lên).

Ngoài việc phạt tiền, các cá nhân, tổ chức vi phạm phải: Phạt tù từ 06 tháng đến 02 năm (sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản); từ 01 năm đến 05 năm áp dụng đối với cá nhân phạm tội (quy mô mạng lưới người tham gia 100 người trở lên); phạt tù từ 01 năm đến 05 năm (có hành vi dùng vũ lực đe dọa, uy hiếp tinh thần người khác nhằm chiếm đoạt tài sản)…

Đối với TNDS, được quy định trong BLDS 2015 về "Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng". Trong trường hợp này, trách nhiệm được hiểu là bổn phận, nghĩa vụ của bên gây thiệt hại phải bồi thường cho bên bị thiệt hại.

Theo khoản 1 Điều 584 BLDS 2015: "Người nào có hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, quyền, lợi ích hợp pháp khác của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường, trừ trường hợp Bộ luật này, luật khác có liên quan quy định khác". Như vậy, căn cứ xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là "hành vi xâm phạm của người gây thiệt hại".

Do đó, với các vi phạm của cá nhân và doanh nghiệp trong quá trình kinh doanh đa cấp mà gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của các cá nhân, tổ chức khác sẽ thường áp dụng các quy định xử phạt nêu trên.

Cần tăng mức phạt đối với các hành vi bán hàng đa cấp bất chính

Vì hành vi bán hàng đa cấp (BHĐC) bất chính tạo ra những tiêu cực, xâm phạm đến quyền và lợi ích của các chủ thể mà nó tác động đến. Do đó, việc bổ sung quy định về:

TNHS đối với vi phạm BHĐC là một bước tiến của pháp luật trong việc chống BHĐC bất chính, mà theo đó, trước khi có Điều 217a được thông qua thì Bộ Luật Hình sự không có điều khoản nào về xử lý hoạt động BHĐC. Việc quy định tội danh mới này đã tạo ra một hành lang pháp lí phù hợp để xử lí kịp thời, chính xác những hành vi vi phạm trong hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp.

Và trước khi có tội danh này, vi phạm quy định pháp luật về kinh doanh theo phương thức đa cấp chỉ bị xử phạt vi phạm hành chính dẫn đến việc không đủ tính răn đe nên việc vi phạm vẫn tiếp tục với tính chất phức tạp và tinh vi hơn.

Đối với TNHS, mức phạt quy định trong BLHS 2015 về tội vi phạm BHĐC với khung hình phạt cao nhất 5 năm tù, nhiều chuyên gia Luật cho rằng vẫn là nhẹ so với với tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng Internet.

Theo các chuyên gia Luật cần tăng mức phạt của các hành vi quy định tại khoản 2 Điều 217a, cụ thể nâng mức phạt tiền từ 1 tỷ đồng đến 5 tỷ đồng lên mức từ 3 tỷ đồng đến 10 tỷ đồng; nâng mức phạt tù từ 1 năm đến 05 năm lên 3 năm đến 10 năm với các vi phạm tại Khoản 2 điều 217a là phù hợp với mức độ vi phạm cũng như sự tác động của hành vi đến xã hội. Mức phạt được nâng lên mới đảm bảo tính răn đe và tương xứng với hành vi vi phạm.

Đối với TNDS nhiều chuyên gia Luật đề xuất các vấn đề pháp lý khi được đặt ra cần có sự hướng dẫn từ phía các cơ quan có thẩm quyền nhất là từ phía Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và Bộ Công Thương.

Đối với cơ chế khởi kiện, pháp luật cần phải có quy định rõ hơn về quyền yêu cầu khởi kiện của chủ thể. Dưới khía cạnh bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, theo kinh nghiệm ở một số quốc gia như Pháp, Hàn Quốc để tạo điều kiện thuận lợi cho người tiêu dùng có khả năng tự bảo vệ mình, huy động mọi lực lượng xã hội tham gia tích cực vào sự nghiệp bảo vệ người tiêu dùng, cần tăng tính chuyên nghiệp hóa công tác bảo vệ người tiêu dùng từ phía các hiệp hội bảo vệ người tiêu dùng. (2)

Đặc biệt việc bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, pháp luật cần phải có những quy định rõ, cụ thể. Cần tham khảo kinh nghiệm quản lý hoạt động BHĐC ở Hàn Quốc, pháp luật về bán hàng đa cấp của quốc gia này có quy định: Tất cả các công ty BHĐC đều phải mua bảo hiểm bồi thường thiệt hại cho người tiêu dùng (3). Như vậy, để đảm bảo việc hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm pháp lý đối với hành vi BHĐC bất chính mang tính toàn diện thì trong quá trình hoàn thiện phải thống nhất với quy định quản lý Nhà nước trong lĩnh vực BHĐC. Việc hoàn thiện hệ thống các quy định quản lý nhà nước trong lĩnh vực BHĐC cần phải sửa đổi bổ sung cho phù hợp với thực tiễn.

Bài viết sử dụng tài liệu tham khảo:

(1) Giáo trình lý luận chung về Nhà nước và pháp luật - Nhà xuất bản Tư pháp Hà Nội, 2017 - Trang 433.

(2) Bộ luật Bảo vệ người tiêu dùng của Pháp, Bán hàng tận cửa 1995 Hàn Quốc (sửa đổi bổ sung 2016).

(3) Điều 37 đạo luật Bán hàng tận cửa 1995 Hàn Quốc (sửa đổi bổ sung 2016).