Truyền thông

Chống lại thông tin sai lệch trực tuyến - Nhìn từ việc định hình lại phương tiện truyền thông xã hội để hoạch định chính sách và kinh nghiệm từ một số quốc gia

ThS. Nguyễn Thị Hồng Chi, Giảng viên Khoa Truyền thông, Trường Đại học Văn hóa TP.HCM • 22/11/2024 09:30

Phương tiện truyền thông xã hội đã tạo ra những cách liên lạc dễ dàng và thuận tiện hơn giữa người dân và các nhà quản lý, cơ quan chức năng cũng như các nhà hoạch định chính sách. Đã có rất nhiều sự tán thành về việc điều này. Tuy nhiên, phương tiện truyền thông xã hội cũng có mặt hạn chế trong việc dễ gây nhiễu loạn, dẫn đến những thông tin sai lệch tràn lan và trở nên ngày càng nghiêm trọng.

“
Tóm tắt:
Tác động của phương tiện truyền thông xã hội (MXH) đến việc liên lạc giữa người dân, cơ quan chức năng và nhà hoạch định chính sách.
- Lợi ích của MXH: + Tạo ra cách liên lạc dễ dàng và thuận tiện hơn; + Mở rộng khả năng tiếp cận thông tin và kết nối gia đình, bạn bè, nơi làm việc
- Hạn chế của MXH: + Gây nhiễu loạn và lan truyền thông tin sai lệch; +Thông tin sai lệch có thể là do vô tình, cố ý gây hại, hoặc ác ý.
- Giải pháp chống thông tin sai lệch:
+ Trustnet: Nền tảng cho phép người dùng đánh giá độ chính xác của nội dung.
+ Chính sách và luật pháp: Đề xuất các quy định kiểm duyệt nội dung trên MXH, ví dụ như Đạo luật Dịch vụ Kỹ thuật
số (DSA) của châu Âu.
+ Giáo dục và nâng cao nhận thức: Các chương trình tại trường học để dạy cách đánh giá độ tin cậy của nội dung
trực tuyến.
+ Hợp tác giữa các nền tảng MXH và tổ chức xác minh tính xác thực: Kiểm tra và cung cấp thông tin chính xác.
- Thách thức đối với nhà hoạch định chính sách:
+ Giám sát và tăng cường trách nhiệm giải trình của MXH.
+ Đảm bảo quyền truy cập vào thông tin chính thức và đáng tin cậy.
+Đối phó với rủi ro từ MXH đối với dân chủ và quyền cơ bản.
- Kinh nghiệm từ một số quốc gia.

Nhiều giải pháp được đề xuất tập trung vào cách các nền tảng truyền thông xã hội có thể hoặc nên kiểm duyệt nội dung mà người dùng đăng để ngăn thông tin sai lệch lan truyền. Bối cảnh mới này đòi hỏi các chính sách truyền thông xã hội mới có thể hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách đưa ra quyết định dựa trên bằng chứng để chống lại thông tin sai lệch trực tuyến. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích chủ đề vừa nêu cũng như gợi ý một số kinh nghiệm, cách làm hay từ một số quốc gia.

Những nỗ lực mới để chống lại thông tin sai lệch

Mới đây, các nhà nghiên cứu Mỹ đã xây dựng một nền tảng truyền thông xã hội có tên Trustnet. Nền tảng này cho phép người dùng đánh giá độ chính xác của nội dung và chỉ định những người dùng đáng tin cậy có đánh giá mà họ muốn xem. Công cụ mới trao quyền cho người dùng chống lại thông tin sai lệch trực tuyến thu hút sự quan tâm của đông đảo công chúng. Tiện ích mở rộng trình duyệt Trustnet cho phép các cá nhân đánh giá tính chính xác của bất kỳ nội dung nào trên bất kỳ trang web nào.

Tuy nhiên, trên thực tế, rất ít người có thể chuyển sang nền tảng truyền thông xã hội mới Trustnet này, đặc biệt là khi họ đã có bạn bè và người theo dõi trên các nền tảng khác. Mặt khác, việc kêu gọi các công ty truyền thông xã hội cung cấp cho người dùng khả năng đánh giá nội dung sẽ là một cuộc chiến khó khăn và có thể cần phải có luật pháp. Ngay cả khi các quy định tồn tại, chúng cũng sẽ không thể ngăn chặn được thông tin sai lệch ở những nơi khác trên web. Thay vào đó, các nhà nghiên cứu đã tìm kiếm một giải pháp không phụ thuộc vào nền tảng, dẫn đến việc họ xây dựng phần mở rộng trình duyệt Trustnet.

Tất cả chúng ta đều đang “bơi” và “ngụp lặn” hằng giờ trong luồng thông tin chưa từng có nhờ Internet, AI và mạng xã hội (MXH). Mặc dù những công cụ này đã mở rộng khả năng tiếp cận kiến thức của chúng ta nhưng nó cũng tạo ra một môi trường, nơi thông tin sai lệch phát triển mạnh. Thông tin sai lệch, sự cố tình lan truyền thông tin sai lệch hoặc gây hiểu nhầm là mối đe dọa đối với các hệ thống dựa trên sự thật được chia sẻ.

Các nhà hoạch định chính sách và câu chuyện thông tin sai lệch trên các phương tiện truyền thông xã hội

Một lĩnh vực quan trọng của việc hoạch định chính sách đang đặt ra cho các cơ quan chức năng là làm thế nào để phát triển các chiến lược nhằm tìm ra giải pháp hữu hiệu chống lại sự lan truyền thông tin sai lệch xung quanh các vấn đề xã hội quan trọng chẳng hạn như chính trị, y tế, môi trường, giáo dục, thương mại, v.v.

Tuy nhiên, thuật ngữ thông tin sai lệch chưa được định nghĩa một cách nhất quán trong tài liệu (Vraga & Bode, 2020). Wardle và Derakhshan (2017) phân biệt ba loại thông tin sai lệch: thông tin sai lệch do vô tình, thông tin xuyên tạc do cố ý và thông tin sai lệch gây nguy hại, được họ định nghĩa như sau:

- Misinformation: thông tin sai lệch được chia sẻ nhưng không có ý gây hại.

- Disinformation: thông tin sai lệch được cố ý chia sẻ để gây hại.

- Mal- information: Thông tin sai lệch ác ý. Nghĩa là thông tin sai lệch này chia sẻ nhằm mục đích gây tổn hại, thường bằng cách chuyển thông tin được thiết kế để giữ bí mật ra phạm vi công cộng. (Wardle & Derakshan, 2017, trang 5)

Sự hợp tác gần đây giữa các nền tảng truyền thông xã hội và các tổ chức xác minh tính xác thực đã dẫn đến một phương thức quy định kết hợp, trong đó xác minh tính xác thực của con người làm việc với các kết quả thuật toán để cung cấp thông tin cho các nền tảng, chẳng hạn như Facebook, về tính xác thực của các bài đăng tin tức (Graves, 2018).

Những nỗ lực như vậy có thể dẫn đến kết quả các bài đăng bị xóa khỏi nền tảng truyền thông xã hội. Cách làm này hoàn toàn phù hợp với lời kêu gọi của Ủy ban châu Âu (nhóm các quốc gia được xếp vào nhóm đi đầu về chống về tin giả và thông tin sai lệch trực tuyến) nhằm tăng cường nỗ lực trao quyền cho người dùng giải quyết thông tin sai lệch và thông tin sai lệch trên MXH.

Tuy nhiên, có một thực tế là việc hoạch định chính sách hiện nay liên quan đến việc sử dụng tích cực phương tiện truyền thông xã hội để giám sát. Những nhà hoạch định chính sách cũng tích cực quan sát, theo dõi để những thảo luận, ý kiến của cộng đồng để có thể giải quyết các nhu cầu và thách thách đặt ra cho họ.

Nền tảng truyền thông xã hội hiện là cơ sở hạ tầng quan trọng của môi trường thông tin châu Âu. Sự gia tăng của phương tiện truyền thông xã hội đã tạo ra những cơ hội to lớn để tất cả truy cập và chia sẻ thông tin: chúng có vai trò quan trọng trong giữ cho gia đình, bạn bè và thậm chí cả nơi làm việc được kết nối trong thời kỳ đỉnh điểm của đại dịch COVID-19.

Đồng thời, nền tảng truyền thông xã hội thường là nguồn dẫn đến thông tin sai lệch, làm suy yếu khả năng tiếp cận thông tin đáng tin cậy của người dân. Đây cũng là môi trường thuận lợi để phát sinh những điều kiện thuận lợi cho ngôn từ kích động thù địch lan rộng hơn, ảnh hưởng đến các quyền cơ bản, phẩm giá và sự an toàn của người dân. Do đó, thách thức đối với các nhà hoạch định chính sách là tăng cường trách nhiệm giải trình và giám sát các phương tiện truyền thông xã hội để bảo vệ công dân chống lại những hành vi đó, các mối đe dọa mà không làm giảm khả năng tiếp cận nhiều lợi ích mà các nền tảng xã hội mang lại.

Các nhà hoạch định chính sách mong muốn rằng các nền tảng truyền thông xã hội có thể cung cấp quyền truy cập vào thông tin chính thức.

Chẳng hạn như các dữ liệu, số liệu thống kê có liên quan.Vì với những cá nhân có am hiểu về dữ liệu, kỹ thuật máy tính, họ rất có thể sẽ đưa ra các dữ liệu thiếu chính xác hoặc sai lệch.

Cũng cần nói thêm là thông tin có sẵn từ các nguồn dữ liệu chính thức, tức là từ các tổ chức quốc gia hoặc ở cấp độ châu Âu từ các tổ chức như Eurostat, bao gồm các liên kết đến các nguồn dữ liệu chính thức đó, được các nhà hoạch định chính sách coi là đáng tin cậy, sẽ hỗ trợ việc hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng và nâng cao độ tin cậy của thông tin.

Người ta cũng hình dung được những rủi ro mà phương tiện truyền thông xã hội đương đại, đặc biệt tập trung vào các nền tảng được sử dụng rộng rãi nhất như Facebook, Instagram, TikTok, YouTube và Twitter - hiện diện cho nền dân chủ, quy tắc pháp luật và các quyền cơ bản.

Tái cơ cấu cách tiếp cận và sự gia tăng liên kết, luật hóa việc kiểm soát

Belarus đã sửa đổi Luật truyền thông của mình vào năm 2018 để chống lại “tin giả”. Việc làm này được dân chúng của Belarus xem như là cách thức nhằm hạn chế quyền tự do biểu đạt trên mạng. Luật sửa đổi yêu cầu những người đăng và bình luận trực tuyến phải xác định danh tính của mình. Những người ủng hộ Luật cho rằng điều này giúp bảo vệ không gian thông tin. Nhưng số khác lại bày tỏ lo ngại rằng yêu cầu nhận dạng vi phạm quyền riêng tư kỹ thuật số.

Một quốc gia ở Đông Nam Á là Malaysia từng gây chú ý cho giới nghiên cứu truyền thông khi những bình luận của độc giả về một bài báo được xuất bản bởi hãng tin độc lập Malaysiakini đã dẫn đến một khoản tiền phạt khổng lồ. Malaysiakini bị phạt 500.000 MYR (khoảng 124.000 USD) vì những bình luận của độc giả mà tòa án cho là “giả mạo” và “không đúng sự thật”. Thông qua huy động vốn và kêu gọi sự ủng hộ từ cộng đồng, Malaysiakini đã có thể trả khoản tiền phạt này.

Có nhiều lý do chính đáng để ban hành các biện pháp kiểm soát thông tin, đặc biệt là trong thời kỳ khủng hoảng hoặc chiến tranh. Tuy nhiên, các nước đều nỗ lực tăng cường giám sát và minh bạch để đảm bảo rằng mọi biện pháp kiểm soát thông tin cần thiết đều phù hợp với luật pháp quốc tế và luật của quốc gia mình cũng như vẫn đảm bảo khuôn khổ quyền biểu đạt hiện hành.

Có nhiều ý kiến đưa ra rằng, cần nhanh chóng định hình lại cách thức hoạt động của các nền tảng truyền thông xã hội phổ biến hiện nay. Bởi đây là một sự thích ứng cần thiết trong môi trường thông tin trực tuyến phức tạp hiện nay. Tốc độ nhanh chóng cũng như số lượng thông tin trên MXH gây khó khăn cho việc giám sát, đưa ra cảnh báo và hạn chế nội dung thông tin sai lệch.

Cùng với đó, các nhà hoạch định chính sách có rất ít cách để chống lại thông tin sai lệch trực tuyến. Rõ ràng, điều này đôi khi thậm chí có thể dẫn đến việc vô tình lan truyền thông tin sai lệch bởi chính những người thực hiện chính sách chủ chốt, đặc biệt là trong những tình huống có nhiều thông tin và đa dạng. Mặc dù các đề xuất cho các chính sách nền tảng sửa đổi có thể vẫn xuất hiện dưới dạng danh sách mong muốn, nhưng sự nổi bật của phương tiện truyền thông xã hội trong hệ sinh thái thông tin và tin tức đòi hỏi những điều này phải được xem xét nghiêm túc.

Nâng cao hiểu biết về truyền thông là điều cần thiết và cấp bách. Nội dung sai lệch và gây hiểu lầm chắc chắn là mối lo ngại của hầu hết các quốc gia trên toàn cầu. Thông qua các chiến dịch truyền thông tại trường học các quốc gia ở châu Âu thúc đẩy và tài trợ cho các chương trình mới và hiện có nhằm dạy các cá nhân về cách thực hành tốt nhất để đánh giá độ tin cậy của nội dung trực tuyến.

Châu Âu đã thông qua Đạo luật Dịch vụ Kỹ thuật số (Digital Services Act - DSA) vào năm 2022. Quy định này áp đặt nhiều nghĩa vụ khác nhau liên quan đến việc kiểm duyệt nội dung trên các nền tảng truyền thông xã hội và đã có hiệu lực hoàn toàn vào tháng 2 năm 2024.

Ý nghĩa thực tế của nhu cầu tự xác định của các nhà hoạch định chính sách có thể được hiểu là yêu cầu về các nền tảng truyền thông xã hội phục vụ cho các nhu cầu ra quyết định cụ thể. Các yêu cầu như tạo điều kiện cộng tác với các chuyên gia và nhà báo, tạo cơ hội thu hút xác minh thực tế và báo cáo các trường hợp có vấn đề (chẳng hạn như khả năng bị troll, thông tin sai lệch vô tình hoặc cố ý...) cũng như cho phép cá nhân hóa và tùy chỉnh trên các nền văn hóa xã hội khác nhau về bối cảnh, được các nhà hoạch định chính sách báo cáo là đi chệch khỏi phạm vi hiện tại của truyền thông xã hội.

Mặc dù các dự án xóa mù kỹ thuật số, nâng cao kỹ năng thông hiểu thông tin diễn ra trên khắp EU, nhưng vẫn cần được quan tâm nhiều hơn và cũng là mối quan tâm của những nhà chính sách. Việc đưa kiến thức kỹ thuật số vào chương trình giảng dạy ở trường được ủng hộ. Tiếp theo đại dịch COVID-19, cuộc khủng hoảng ở Ukraine một lần nữa cho thấy không có quốc gia thành viên nào miễn dịch và đứng ngoài việc này. Bởi cả thông tin sai lệch ở nước ngoài và trong nước đều tồn tại.

Trong khi một số biện pháp của nhà nước được mô tả có thể phù hợp để giảm thiểu tác hại của thông tin sai lệch ngày càng phát triển qua các nền tảng, cho đến nay không có dấu hiệu nào cho thấy rằng tất cả các quốc gia sẽ tự trang bị cho mình những phản ứng tốt nhất có thể đối với thông tin sai lệch. Thay vào đó, người ta đã phải nghĩ ngay đến việc cần có một phản ứng trên toàn châu Âu và bổ sung thêm các biện pháp, luật hóa của từng quốc gia là giải pháp hoàn hảo, bổ sung cho nhau./.

“
Tài liệu kham thảo:
1. Just, N., & Latzer, M. (2017). Governance by algorithms:
Reality construction by algorithmic selection on the
Internet. Media, Culture & Society, 39(2), 238-258. https://
doi.org/10.1177/0163443716643157
2. Graves, L. (2018). Understanding the Promise and Limits of
Automated Fact-Checking [Factsheet]. Reuters Institute for
the Study of Journalism. http://www.digitalnewsreport.org/
publications/2018/factsheet-understanding-promise-limits-
automated-fact-checking/
3. Vraga, E. K., & Bode, L. (2020). Defining misinformation
and understanding its bounded nature: Using expertise
and evidence for describing misinformation. Political
Communication, 37(1), 136-144. https://doi.org/10.1080/105
84609.2020.1716500
4. Walter, N., & Tukachinsky, R. (2020). A meta-analytic
examination of the continued influence of misinformation in
the face of correction: How powerful is it, why does it happen,
and how to stop it? Communication Research, 47(2), 155-
177. https://doi.org/10.1177/0093650219854600
5. Wardle,C., & Derakhshan, H. (2017). Information disorder:
Toward an interdisciplinary framework for research
and policy making (Report DGI(2017)09). Council of
Europe. https://rm.coe.int/information-disorder-toward-an-
interdisciplinary-framework-for-researc/168076277c
6. ‘The Digital Youth Index - Understand the Impact of
Technology on Young People’, Digital Youth Index, 2022.
https://digitalyouthindex.uk/. •
7. ‘Who we are’, Center for Humane Technology, n.d. https://
www.humanetech.com/who-weare#team.