Chuyển đổi số trong ngành Tư pháp: Thực trạng và khuyến nghị

Diễn đàn do Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh, Đại sứ Phái đoàn Liên minh châu Âu tại Việt Nam Giorgio Aliberty và Trưởng Đại diện thường trú Chương trình Phát triển LHQ (UNDP) tại Việt Nam Ramla Khalidi đồng chủ trì.

Thực trạng CĐS trong ngành Tư pháp

CĐS là một chủ trương, chính sách lớn của Đảng, Nhà nước, Chính phủ Việt Nam trong những năm qua trước yêu cầu và sự phát triển của cuộc cách mạng khoa học công nghệ. Chính phủ đã ban hành Chương trình CĐS quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 và thành lập Ủy ban Quốc gia về CĐS do Thủ tướng Chính phủ làm Chủ tịch. Kết quả thực hiện CĐS trong thời gian qua có thể dễ dàng nhận thấy từ thay đổi tư duy, nhận thức, cách thức giải quyết công việc của cơ quan nhà nước, cách thức người dân và doanh nghiệp tương tác với cơ quan nhà nước.

Trong bối cảnh đó, Bộ, ngành Tư pháp cũng xác định rõ CĐS là nhiệm vụ quan trọng góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và nâng cao chất lượng dịch vụ công (DVC) của ngành Tư pháp.

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh cho biết: “Bộ Tư pháp đã ban hành các chương trình, kế hoạch CĐS và đề ra các mục tiêu, nhiệm vụ để thực hiện các chính sách, chương trình CĐS của Chính phủ, Cổng dịch vụ công (DVC) của Bộ Tư pháp thường xuyên được hoàn thiện, đầu tư nâng cấp. Cho đến nay, toàn bộ các thủ tục hành chính thuộc lĩnh vực quản lý của Bộ Tư pháp đã được đưa lên Cổng DVC quốc gia, các DVC thiết yếu thuộc lĩnh vực quản lý của ngành Tư pháp như đăng ký khai sinh, kết hôn, khai tử, cấp phiếu lý lịch tư pháp cũng được 63 địa phương trên cả nước cung cấp qua cổng DVC. Cơ sở dữ liệu (CSDL) hộ tịch điện tử toàn quốc từng bước hình thành”.

Cụ thể, đến nay, Hệ thống thông tin đăng ký và quản lý hộ tịch dùng chung của Bộ Tư pháp đã được triển khai tại 63/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương với hơn 18.000 người dùng đang tham gia sử dụng tại hơn 10.000 UBND cấp xã, hơn 700 phòng Tư pháp và 63 Sở Tư pháp. Tính đến tháng 02/2023, Hệ thống đã có hơn 33 triệu dữ liệu đăng ký khai sinh, trong đó có hơn 8,2 triệu trẻ em được cấp số định danh cá nhân theo quy định; hơn 7,5 triệu dữ liệu kết hôn; hơn 5 triệu dữ liệu khai tử; hơn 8 triệu dữ liệu khác, trong đó có hơn 4,3 triệu trường hợp đăng ký khai sinh được chuyển liên thông sang các cơ quan bảo hiểm xã hội để cấp thẻ bảo hiểm y tế.

CSDL quốc gia về pháp luật có hơn 122.000 văn bản (Trung ương là 38.000; địa phương là 84.000) với số lượng truy cập hàng ngày khoảng 50.000 lượt. Bộ Tư pháp cũng đã thực hiện kết nối, chia sẻ, tích hợp dữ liệu văn bản quy phạm pháp luật với Nền tảng tích hợp, chia sẻ dữ liệu quốc gia (NGSP).

Những kết quả này đã góp phần làm đơn giản hóa, tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp (DN) thực hiện các quyền, giảm thủ tục hành chính, phiền hà, thời gian, chi phí cho người dân, DN; giúp chính quyền các cấp nâng cao năng lực quản lý, điều hành hiệu quả, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Hướng tới xây dựng hệ thống tư pháp hiện đại, chuyên nghiệp

Cũng tại Diễn đàn, Trưởng Đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam Ramla Khalidi nhấn mạnh: “Chúng tôi tin rằng CĐS có thể góp phần đạt được các mục tiêu xây dựng một hệ thống tư pháp hiện đại và chuyên nghiệp, minh bạch, có trách nhiệm giải trình và dễ dàng tiếp cận đối với tất cả mọi người. Những sáng kiến ​​tư pháp điện tử được thiết kế tốt có thể giúp tăng cường tiếp cận công lý một cách hiệu quả cho người dân và cộng đồng dễ bị tổn thương”.

Tại Việt Nam, thực hiện “Chương trình CĐS quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” do Thủ tướng phê duyệt đến nay công tác CĐS trong Bộ, ngành Tư pháp đã đạt được những kết quả rõ nét, đặc biệt là nhận thức về CĐS của lãnh đạo, công chức, viên chức các đơn vị không ngừng được nâng cao. Bộ đã ban hành tương đối đầy đủ các Nghị quyết, Chương trình, kế hoạch về CĐS trong giai đoạn 2021 - 2025.

Tuy nhiên, theo ông Phạm Đức Dụ, Phó cục trưởng Cục Công nghệ thông tin (CNTT), Bộ Tư pháp, trong quá trình triển khai CĐS hiện nay các nguồn lực đảm bảo để thực hiện còn một số hạn chế. Đó là hạ tầng CNTT của Bộ Tư pháp chưa đáp ứng tốt được yêu cầu phát triển chính phủ điện tử, yêu cầu CĐS của ngành Tư pháp. Nguồn nhân lực duy trì, vận hành, đảm bảo an toàn thông tin và khắc phục sự cố còn thiếu, chưa đáp ứng yêu cầu.Với nguồn nhân lực hiện có khó đảm bảo được hoạt động thông suốt của các hệ thống CNTT của nhà nước khi xảy ra sự cố dẫn đến nguy cơ về mất an toàn thông tin, ngưng trệ các hoạt động quản lý nhà nước.

Mặt khác, Bộ Tư pháp là đơn vị quản lý rất nhiều lĩnh vực, các hệ thống thông tin, CSDL thường có quy mô từ Trung ương đến địa phương (đến tận cấp xã). Tuy nhiên, nguồn lực đầu tư mới chỉ bố trí ở mức tối thiểu, còn lại chủ yếu sử dụng nguồn vốn chi thường xuyên (nguồn này chỉ đáp ứng cho các hoạt động nội bộ của Bộ). Do đó, các phần mềm chỉ được đầu tư nhỏ lẻ, không được nâng cấp, thay thế kịp thời dẫn đến khó đảm bảo an toàn an ninh, đáp ứng các nghiệp vụ và dữ liệu phát sinh cũng như các yêu cầu của người sử dụng.

Các nhiệm vụ về CNTT thường phát sinh thường xuyên liên tục, trong khi biên chế và nguồn lực có hạn.

Có thể thấy, CĐS là vấn đề còn mới đối với nhiều cơ quan, tổ chức và người dân. Do đó, quá trình triển khai thực hiện CĐS ở Việt Nam nói chung và ngành Tư pháp nói riêng gặp nhiều vướng mắc, khó khăn. Kết quả ngày hôm nay mới chỉ là bước đầu, để thực hiện được CĐS quốc gia một cách hiệu quả, thực chất đòi hỏi Bộ, ngành Tư pháp phải có chiến lược bài bản, thực hiện có trọng tâm, trọng điểm, lấy người dân, doanh nghiệp là trung tâm, là chủ thể, là mục tiêu và là động lực, nguồn lực của CĐS.

Để thúc đẩy CĐS ngành Tư pháp trong thời gian tới, ông Phạm Đức Dụ cũng đề xuất một số nhiệm vụ cụ thể như: CĐS gắn kết chặt chẽ với cải cách hành chính; xây dựng, phát triển chính phủ điện tử, chính phủ số, kinh tế số, xã hội số và đô thị thông minh; xây dựng hệ thống thông tin về pháp luật và phần mềm hỗ trợ công tác lập pháp nhằm mục đích chuẩn hóa cấu trúc dữ liệu quản lý dữ liệu tập trung, thống nhất dễ dàng tra cứu thông tin pháp luật, bảo đảm quyền được biết về thông tin liên quan đến luật pháp của người dân; xây dựng Hệ thống thông tin phổ biến giáo dục pháp luật nhằm nâng cao hiệu lực hiệu quả công tác phổ biến giáo dục pháp luật, đáp ứng yêu cầu đổi mới nội dung, hình thức phổ biến giáo dục pháp luật,..

Đại sứ Trưởng Phái đoàn Liên minh Châu Âu tại Việt Nam Giorgio Aliberty cho biết: “Cách tiếp cận của EU là sử dụng tốt hơn các công nghệ kỹ thuật số, hoàn toàn tôn trọng các quyền cơ bản. Tiếp cận công lý cần phải bắt kịp với sự phát triển của xã hội, bao gồm cả quá trình chuyển đổi kỹ thuật số. Và cần có những nỗ lực phối hợp để hưởng lợi đầy đủ từ các công nghệ kỹ thuật số trong thủ tục tố tụng tư pháp, bao gồm cả hợp tác tư pháp xuyên biên giới”.

Trong khi đó, TS. Chu Thị Hoa, Phó viện trưởng Viện Chiến lược và khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp nhấn mạnh, để tăng cường hiêu quả CĐS trong lĩnh vực xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật cần sử dụng sự hỗ trợ của công nghệ dữ liệu lớn, Internet vạn vật trong quá trình thu thập thông tin, tài liệu; sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) để hỗ trợ quá trình đánh giá, phân tích chính sách, đánh giá tác động chính sách; thu thập, phân tích những kiến nghị từ cá nhân, tổ chức nhằm tăng cường hiệu quả cho công tác lấy ý kiến góp ý văn bản quy phạm pháp luật... Đồng thời xây dựng và tích hợp từ điển pháp lý điện tử sử dụng trực tiếp trong quá trình soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật và áp dụng công nghệ để xây dựng website hoặc phần mềm quản lý quá trình soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật./.

“

Diễn đàn pháp luật thường niên là sự kiện quan trọng nhất trong năm của Nhóm quan hệ đối tác pháp luật, được tổ chức nhằm cập nhật và chia sẻ thông tin về những thành tựu, nội dung, yêu cầu, nhiệm vụ ưu tiên của các cơ quan, tổ chức Việt Nam trong tiến trình cải cách tư pháp, cải cách pháp luật hiện nay, từ đó tạo tiền đề, cơ sở cho việc thúc đẩy các quan hệ hợp tác, mở ra các cơ hội hợp tác mới về các lĩnh vực, nội dung trao đổi tại Diễn đàn. Diễn đàn thường niên này được tổ chức trong khuôn khổ Dự án “Tăng cường pháp luật và tư pháp tại Việt Nam" (Dự án EU JULE) do Liên minh châu Âu, UNDP và UNICEF đồng tài trợ.