Dấu hiệu nhận biết các mô hình kinh doanh đa cấp “trá hình”

Thời gian gần đây, do các điều kiện quy định cho doanh nghiệp (DN) đăng ký kinh doanh theo phương thức đa cấp được nâng cao và sự phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử, hoạt động kinh doanh đa cấp không phép và kinh doanh dịch vụ sử dụng mô hình trả thưởng đa cấp như: đầu tư tài chính, tiền ảo, dịch vụ giáo dục, đào tạo, đặc biệt là hoạt động lợi dụng mô hình kinh doanh đa cấp để thực hiện các hoạt động huy động tài chính trái phép, lừa đảo, chiếm đoạt tài sản... có xu hướng phát triển nhanh chóng, len lỏi tới từng đơn vị dân cư và thu hút người dân ở mọi lứa tuổi tham gia. Hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp trái phép hoặc không có phép đã lôi kéo, dụ dỗ một bộ phận không nhỏ người dân tham gia.

Ông Trịnh Anh Tuấn - Phó Cục trưởng Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng (CT&BVNTD) - Bộ Công Thương đã trả lời báo chí xoay quanh nội dung vấn đề này:

Với hình thức hoạt động như tại sàn giao dịch Yokef có phải theo phương thức đa cấp không? Sàn giao dịch này có xin cấp phép hoạt động bán hàng đa cấp theo quy định pháp luật?

Căn cứ theo quy định tại Khoản 1 Điều 3 của Nghị định 40/2018/NĐ-CP ngày 12 tháng 3 năm 2018 của Chính phủ về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp, Kinh doanh theo phương thức đa cấp "là hoạt động kinh doanh sử dụng mạng lưới người tham gia gồm nhiều cấp, nhiều nhánh, trong đó, người tham gia được hưởng hoa hồng, tiền thưởng và lợi ích kinh tế khác từ kết quả kinh doanh của mình và của những người khác trong mạng lưới". Hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp phải được đăng ký theo quy định của Nghị định số 40/2018/NĐ-CP.

Căn cứ theo các tài liệu gửi kèm và mô tả của báo chí, Cục CT&BVNTD đánh giá hoạt động của Sàn giao dịch điện tử Yokef (yokef.com/traiding) có dấu hiệu là hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp theo quy định tại Khoản 1 Điều 3 của Nghị định 40/2018/NĐ-CP.

Đến nay, Cục CT&BVNTD chưa nhận được hồ sơ đề nghị cấp giấy chứng nhận hoạt động bán hàng đa cấp cũng như cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp theo quy định của Nghị định 40/2018/NĐ-CP cho tổ chức/đơn vị nào có tên Yokef nêu trên.

Dấu hiệu nhận biết các mô hình kinh doanh đa cấp "trá hình"

Đâu là dấu hiệu nhận biết các mô hình kinh doanh đa cấp "trá hình" để cảnh báo rủi ro đối với người dân tham gia?

Mặc dù kinh doanh theo phương thức đa cấp là mô hình kinh doanh đã được pháp luật thừa nhận, DN bán hàng đa cấp có trách nhiệm tuân thủ đúng các quy định của pháp luật, tuy nhiên, trên thực tế, một số tổ chức, cá nhân đã lợi dụng mô hình kinh doanh theo phương thức đa cấp để thu lợi bất chính, gây thiệt hại cho người dân, gây bức xúc cho xã hội.

Một số dấu hiệu cơ bản để nhận diện một DN đa cấp trá hình:

- Kinh doanh đa cấp khi chưa có giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp

Theo quy định, hoạt động bán hàng đa cấp là hoạt động kinh doanh có điều kiện, DN chỉ được tổ chức hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp khi đáp ứng đầy đủ các điều kiện theo luật định và đã được Bộ Công Thương cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp.

Danh sách các DN đã được cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp được cập nhật thường xuyên và đăng tải công khai trên trang thông tin điện tử của Cục CT&BVNTD tại địa chỉ: http://vcca.gov.vn/.

- Kinh doanh đa cấp với đối tượng hàng hóa, dịch vụ bị cấm kinh doanh theo phương thức đa cấp

Theo quy định tại Điều 4 Nghị định số 40/2018/NĐ-CP, hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp chỉ được thực hiện đối với hàng hóa. Mọi hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp với đối tượng không phải là hàng hóa đều bị cấm, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.

- Yêu cầu đặt cọc, nộp một khoản tiền nhất định hoặc mua một số lượng hàng hóa nhất định để tham gia vào hệ thống, mạng lưới kinh doanh đa cấp của DN.

Các DN bán hàng đa cấp bất chính thường dụ dỗ người tham gia bỏ ra một khoản chi phí để tham gia vào mạng lưới bán hàng đa cấp của DN mình, xem như là chi phí gia nhập hệ thống. Chi phí này có thể được yêu cầu dưới nhiều hình thức khác nhau như nộp tiền để làm thủ tục tuyển dụng hay đào tạo; mua một lượng hàng nhất định; làm thẻ thành viên; mua tài liệu kinh doanh…

- Cho người tham gia nhận hoa hồng từ việc tuyển dụng, giới thiệu người khác tham gia vào mạng lưới bán hàng đa cấp

Từ khoản chi phí ban đầu do người muốn gia nhập mạng lưới bán hàng đa cấp nộp, người giới thiệu hoặc người tuyển dụng có thể được hưởng hoa hồng, coi như là phần tiền công cho việc giới thiệu, tuyển dụng đó. Khoản tiền hoa hồng này không phải là thành quả của hoạt động bán hàng mà xuất phát từ tiền của người mới bị dụ dỗ tham gia mạng lưới.

- Cung cấp thông tin sai sự thật, gây nhầm lẫn để dụ dỗ người khác tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp

Cung cấp thông tin sai sự thật, gây nhầm lẫn hoặc nói quá, quảng cáo gian dối là hình thức cơ bản để các đối tượng bán hàng đa cấp bất chính thu phục, tuyển dụng người mới, khiến họ mờ mắt trước những thông tin không có thật. Việc nói quá của đối tượng bán hàng đa cấp bất chính có thể được thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau.

- Kinh doanh đa cấp nhưng không có hàng hóa hoặc hàng hóa không có giá trị, chất lượng

Các DN đa cấp bất chính thường chỉ tập trung vào tuyển dụng người mới để thu tiền mà không quan tâm đến việc kinh doanh hàng hóa, do đó, họ thường không có hàng hóa hoặc nếu có cũng chỉ là các hàng hóa giá rẻ, thô sơ để làm bình phong cho hoạt động thu tiền.

Chế tài xử phạt 

Được biết các sàn giao dịch trên đều được mở tại nước ngoài và không đăng ký hoạt động kinh doanh ở Việt Nam, vậy làm sao để kiểm soát được các hoạt động đó ? Chế tài xử phạt với các hoạt động này như thế nào và biện pháp nào để ngăn chặn ?

Theo thẩm quyền, việc điều tra, xử lý các hình thức kinh doanh theo phương thức đa cấp biến tướng đã được giao cho Bộ Công an theo Chỉ thị số 30/CT-TTg ngày 31 tháng 10 năm 2016 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường quản lý đối với hoạt động bán hàng đa cấp.

Về chế tài xử lý, các tổ chức cá nhân tham gia đầu tư hoặc tổ chức việc kinh doanh theo mô hình hoạt động của Sàn giao dịch điện tử Yokef (yokef.com/traiding) đều có dấu hiệu vi phạm Điều 217a Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi năm 2017 về tội Vi phạm quy định về kinh doanh theo phương thức đa cấp (có thể bị phạt tiền tối đa đến 05 tỷ đồng, phạt tù tối đa đến 05 năm tù).

Trường hợp phạm tội có dấu hiệu lừa đảo chiếm đoạt tài sản sẽ bị xử lý theo Điều 174 Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, trường hợp phạm tội có yếu tố sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thì bị xử lý theo Điều 290 Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 (Điểm d Khoản 1 về Lừa đảo trong thương mại điện tử, thanh toán điện tử, kinh doanh tiền tệ, huy động vốn, kinh doanh đa cấp).

Ở góc độ cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ người tiêu dùng và bán hàng đa cấp, Cục CT&BVNTD sẽ phối hợp với các cơ quan liên quan để đẩy mạnh công tác cảnh báo, tuyên truyền về những biểu hiện biến tướng của những hành vi bán hàng đa cấp trái phép hiện nay để người dân nhận thức được những rủi ro cả pháp lý và tài chính khi tham gia, hạn chế được những thiệt hại không đáng có. Các thông tin cảnh báo được đăng công khai trên website của Cục sau đó được hàng loạt các trang thông tin, báo điện tử đưa tin lại nên đã tạo ra được hiệu ứng rất tích cực.

Đối với các trường hợp có đầy đủ thông tin chứng cứ cần thiết, Cục CT&BVNTD sẽ chuyển tới các cơ quan công an để theo dõi, điều tra và xử lý theo thẩm quyền.