Kinh nghiệm xây dựng hồ sơ đề xuất đề tài nghiên cứu ứng dụng khoa học công nghệ

Phát biểu tại hội thảo, ông Đào Ngọc Chiến, Giám đốc Cơ quan điều hành Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Quốc gia (NAFOSTED) cho biết, thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KH&CN, đổi mới sáng tạo (ĐMST) và chuyển đổi số quốc gia, ngày 8/4/2025, Bộ trưởng Bộ KH&CN đã ban hành Quyết định số 489/QĐ-BKHCN về việc điều chuyển nguyên trạng nhiệm vụ, nhân lực, tài chính, tài sản và các nội dung liên quan từ Văn phòng các Chương trình trọng điểm cấp nhà nước và Văn phòng các Chương trình KH&CN quốc gia về Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia trực thuộc Bộ KH&CN.

Theo đó, Quỹ trở thành cơ quan điều hành duy nhất các nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia, đảm nhận cả nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng (NCƯD) và sản xuất. Mô hình mới giúp tinh gọn đầu mối, thống nhất quản lý, giảm thủ tục hành chính, tăng tính linh hoạt và hiệu quả trong công tác quản lý.

"Hội thảo hôm nay được tổ chức nhằm mục đích giúp cho các nhà khoa học, các tổ chức chủ trì nắm được các chủ trương mới trong thời gian tới của Quỹ cũng như của lãnh đạo Bộ KH&CN đối với các chương trình KH&CN trọng điểm cấp quốc gia", ông Đào Ngọc Chiến nhấn mạnh.

Giám đốc NAFOSTED chia sẻ, theo yêu cầu của lãnh đạo Bộ KH&CN, Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia phải khẳng định vai trò là cơ quan tài trợ, hỗ trợ tài chính một cách độc lập cạnh tranh, công bằng. Trong đó, nhiệm vụ xây dựng thuyết minh có tính chất quyết định. Việc xây dựng thuyết minh vừa thể hiện tính khả thi, tính mới, tính ứng dụng vừa đảm bảo các yêu cầu, tiêu chí của Quỹ.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều đề tài còn có các hạn chế trong quá trình xây dựng thuyết minh như chưa làm rõ được mục tiêu, thuyết minh dàn trải, phương pháp nghiên cứu chưa được làm rõ, tính ứng dụng và khả năng thương mại hoá chưa được phân tích đầy đủ. Theo đó, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng trong nhiều cuộc họp đã yêu cầu các cơ quan quản lý và cơ quan điều hành quỹ cần yêu cầu tất cả các nhiệm vụ NCƯD đều phải xác định rất rõ khả năng thương mại hoá các kết quả nghiên cứu.

Một mục tiêu, con số mà Bộ trưởng hay nhắc đến đó là nhà nước đầu tư 1 đồng nghiên cứu thì trong vòng 3 năm phải tạo ra doanh thu tổng hợp là 5 đồng và trong vòng 5 năm phải đạt được tổng doanh thu là 10 đồng. Tổng doanh thu này không có nghĩa là đơn vị chủ trì nghiên cứu được nhận về mà kết quả đó đóng góp cho các tổ chức, doanh nghiệp (DN) khác tạo ra doanh thu và tổng doanh thu tổng hợp đó theo yêu cầu cầu sau 3 năm là 5 lần và sau 5 năm là 10 lần.

Từ đó, hội thảo đã tập trung làm rõ một số điểm mới trong quản lý đề tài NCƯD do Quỹ tài trợ; kinh nghiệm xây dựng hồ sơ đề xuất đề tài NCƯD và một số điểm mới trong xây dựng dự toán đề tài NCƯD.

Một số điểm mới trong quản lý đề tài NCƯD do Quỹ tài trợ

Chia sẻ về một số điểm mới trong quản lý đề tài NCƯD, TS. Nguyễn Phú Bình, Phó Giám đốc Quỹ, cho biết trong quá trình quản lý các nhiệm vụ KH&CN, việc thẩm định các hồ sơ nhằm tăng chất lượng cũng như tính hiệu quả của các nhiệm vụ, chương trình.

Tuy nhiên, có một thực tế đáng buồn là việc phạm quy các điều kiện khá nhiều chứ chưa cần phải triển khai các nội dung khoa học, nội dung phù hợp với chương trình, nhiệm vụ đặt ra. Ví dụ, mới đây Quỹ đã kêu gọi tuyển chọn nhiệm vụ KH&CN theo Nghị định thư năm 2025 (Chương trình hợp tác KH&CN Việt Nam - Hàn Quốc) thì số hồ sơ thu được là 90 nhưng số hồ sơ đáp ứng theo các yêu cầu của Nghị định thư chỉ đạt 26. Tỷ lệ này không cao.

"Một trong những yêu cầu mà Quỹ đặt ra là cung cấp đầy đủ thông tin cho các nhà khoa học, tổ chức chủ trì, DN về yêu cầu cũng như tính chất của từng loại hình nhiệm vụ. Trong đó, hội thảo hôm nay tập trung vào nhiệm vụ, các đề tài NCƯD", TS. Nguyễn Phú Bình nhấn mạnh.

Theo Phó Giám đốc Quỹ, theo Luật KH&CN 2013, NCƯD là hoạt động nghiên cứu vận dụng kết quả nghiên cứu khoa học nhằm tạo ra công nghệ mới, đổi mới công nghệ phục vụ lợi ích của con người và xã hội. Còn theo Dự thảo Luật KH,CN & ĐMST, NCƯD là hoạt động nghiên cứu khoa học sử dụng tri thức khoa học để tạo ra giải pháp phục vụ nhu cầu thực tiễn trong sản xuất, kinh doanh, đời sống xã hội.

Mục tiêu của việc tài trợ NCƯD là thúc đẩy hoạt động NCƯD nhằm giải quyết các vấn đề thực tiễn, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống và bảo đảm quốc phòng, an ninh. Do đó, yêu cầu đầu ra là vấn đề được giải quyết phải được ứng dụng vào thực tiễn tính thực tiễn, minh chứng kết quả đầu ra là bằng sáng chế, bằng bảo hộ giống cây trồng,... Nội dung các đề tài NCƯD trải rộng các lĩnh vực: Khoa học tự nhiên; Khoa học kỹ thuật và công nghệ; Khoa học y - dược; Khoa học nông nghiệp; Khoa học xã hội; Khoa học nhân văn.

TS. Nguyễn Phú Bình cho biết hiện nay việc quản lý tài trợ NCƯD được triển khai theo Thông tư 15/2016/TT-BKHCN ngày 30/6/2016 và được sửa đổi, bổ sung tại Thông tư 10/2024/TT-BKHCN ngày 30/12/2024 với 6 bước: Đề xuất nhiệm vụ; Tuyển chọn, giao trực tiếp; Ký hợp đồng; Kiểm tra đánh giá, điều chỉnh; Đánh giá, nghiệm thu và Thanh lý hợp đồng, xử lý tài sản.

Theo đó, điểm mới đầu tiên trong quản lý tài trợ NCƯD là thời gian thực hiện đề tài là 36 tháng (chưa kể thời gian gia hạn), bỏ thời gian chờ công bố.

Điểm mới thứ hai là nộp đề xuất là một bản thuyết minh đầy đủ chứ không phải bản tóm tắt 4 - 6 trang như đối với các đề tài KC/KX là cơ sở để xem xét đánh giá trước khi thực hiện ký hợp đồng.

Thứ ba là việc đánh giá thông qua Hội đồng KH&CN và chuyên gia tư vấn độc lập (ngoài Hội đồng khoa học), hồ sơ, nộp hồ sơ qua môi trường mạng (Chủ nhiệm, nhóm nghiên cứu, tổ chức chủ trì không trực tiếp bảo vệ trước Hội đồng, cơ quan quản lý).

Thứ tư là bổ sung một số nội dung chi: Tham dự và trình bày các kết quả của đề tài tại hội nghị, hội thảo khoa học quốc tế ở nước ngoài,...

Thứ năm là ưu tiên cấp kinh phí theo cơ chế Quỹ.

Thứ sáu là chấp nhận rủi ro khi không đạt được kết quả cuối cùng như dự kiến. Theo đó, trong quá trình nghiên cứu khoa học nếu gặp rủi ro khi biết không ra kết quả cuối cùng có thể tìm hướng khác hoặc dừng đề tài và đơn vị nghiên cứu, nhà khoa học trả lại phần kinh phí chưa sử dụng, còn phần kinh phí đã sử dụng được quyết toán theo đúng quy định.

Ngoài ra, còn có một số điểm mới khác như: khoán chi, không phải đấu thầu khi mua nguyên vật liệu; đơn giản hơn về hồ sơ chứng từ, thanh toán; quyền sở hữu, quản lý, sử dụng đối với kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, tài sản trang bị; không phải chịu thuế thu nhập cá nhân đối với thu nhập từ tiền lương, tiền công từ thực hiện nhiệm vụ KH&CN có sử dụng ngân sách nhà nước.

Thông tin về việc xây dựng thuyết minh đề tài NCƯD, ông Nguyễn Phú Bình cho biết trong thuyết minh đề tài cần mô tả thiết kế của từng nội dung nghiên cứu (thay vì tách biệt nội dung và phương pháp nghiên cứu như trước đây); mô tả kết quả tra cứu tình trạng kỹ thuật (state of the art) khi kết quả dự kiến là bằng độc quyền sáng chế, giải pháp hữu ích hoặc bằng bảo hộ giống cây trồng. Đồng thời thuyết minh về tác động xã hội của đề tài (những lợi ích tiềm năng mà nghiên cứu có thể mang lại cho cộng đồng, xã hội) và thông tin ngắn gọn về các tài trợ nghiên cứu trước đây mà chủ nhiệm đề tài đã nhận (nếu có).

Trong báo cáo kết quả đề tài, các nhà khoa học, tổ chức chủ trì cần tự đánh giá mức độ thành công của đề tài so với mục tiêu đề ra và mô tả tác động xã hội của đề tài dựa trên kết quả nghiên cứu đạt được và kiến nghị về phát triển kết quả nghiên cứu.

Nâng cao chất lượng xây dựng hồ sơ đề xuất đề tài NCƯD

Tại hội thảo, GS. TS. Vũ Thu Hà, Giám đốc Phòng Thí nghiệm trọng điểm Công nghệ lọc, hóa dầu chia sẻ kinh nghiệm xây dựng hồ sơ đề xuất đề tài NCƯD. Theo đó, tư duy xây dựng hồ sơ phải xuất phát từ nhu cầu thực tế thay vì giả thiết; cần làm rõ: ai cần, tại sao cần, sản phẩm đầu ra sau này là gì và xác định rõ: đề tài NCUD là bước đi đầu tiên trong phát triển chuỗi giá trị sản phẩm.

Những khó khăn thường gặp khi chuẩn bị thuyết minh được GS. TS. Vũ Thu Hà nêu ra đó là: thiếu nhu cầu rõ ràng; khó đánh giá hiệu quả; phương pháp chưa rõ; thiếu kết nối chuyên gia - DN.

Từ kinh nghiệm thực tiễn, Giám đốc Phòng Thí nghiệm trọng điểm Công nghệ lọc, hóa dầu đưa ra một số khuyến nghị đối với các tổ chức, cá nhân chủ trì.

Một là nếu chỉ có năng lực trong phòng thí nghiệm thì nên đăng ký các sản phẩm như: Bí quyết kỹ thuật, Phương án kỹ thuật, Giải pháp kỹ thuật (nếu có mô hình hoặc bộ thiết bị lab chứng minh được).

Hai là nếu có đối tác DN, nên tận dụng để xây dựng thuyết minh hướng đến quy trình công nghệ, đổi mới công nghệ, giúp tăng điểm tính ứng dụng và khả năng tài trợ.

Theo GS. TS. Vũ Thu Hà, những yếu tố cần có của một hồ sơ tốt đó là mục tiêu phải rõ ràng, định lượng, có thể đánh giá được, không viết chung chung. Về sản phẩm đầu ra, cần chọn đúng loại hình kết quả phù hợp với năng lực triển khai và mục tiêu đề tài; tránh đăng ký sản phẩm vượt quá năng lực hiện tại. Về quy mô triển khai, nếu đăng ký “quy trình công nghệ”, “giải pháp hợp lý hóa” hay “đổi mới công nghệ”, cần ghi rõ kế hoạch thử nghiệm pilot hoặc phối hợp với nhà máy.

Về năng lực nhóm thực hiện, nên có người phụ trách R&D và người có kinh nghiệm triển khai thử nghiệm hoặc sản xuất nhằm tạo niềm tin vào tính khả thi. Bên cạnh đó, dự toán phải sát với thực tế; nếu dùng hóa chất nhạy cảm (thuộc danh mục quản lý đặc biệt) phải chú thích rõ trong thuyết minh và có giải pháp triển khai.

Về địa chỉ tiếp nhận kết quả, GS. TS. Vũ Thu Hà cần nêu chi tiết và cụ thể các DN/khu sản xuất/khu thí điểm đồng hành (liên kết) thì sẽ tăng tính khả thi của dự án rất nhiều.

"Trong toàn bộ hệ sinh thái KH&CN, chúng ta đều thừa nhận rằng nghiên cứu cơ bản là nền tảng, nhưng cũng là hành trình dài, rủi ro cao, đòi hỏi thời gian và sự kiên trì đặc biệt lớn. Ngược lại, NCƯD tuy có vẻ “gần sản phẩm hơn”, “khả thi hơn”, nhưng cũng tiềm ẩn những rủi ro đặc thù không hề nhỏ", Giám đốc Phòng Thí nghiệm trọng điểm Công nghệ lọc, hóa dầu nhấn mạnh.

Cũng tại Hội thảo, bà Đỗ Thị Hồng Vân, Phòng Tài chính - Kế toán Quỹ, đã trình bày một số điểm mới trong xây dựng dự toán đối với các đề tài NCƯD do Quỹ tài trợ. Mục tiêu là nâng cao chất lượng hồ sơ đề xuất, đảm bảo tính logic từ nội dung nghiên cứu đến kinh phí thực hiện, minh bạch và dễ giải trình.

Hội thảo nhằm mục đích trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, kỹ năng và các yêu cầu trong quá trình xây dựng thuyết minh đề tài NCƯD, hướng dẫn cụ thể cấu trúc, nội dung các tiêu chí cần lưu lý khi thuyết minh giúp nâng cao chất lượng hồ sơ, tăng tỷ lệ được tài trợ, góp phần xây dựng được đội ngũ cán bộ nghiên cứu có kỹ năng, kinh nghiệm phù hợp nhất với quy trình mới và yêu cầu thực tiễn hiện nay./.