Kỷ nguyên công nghệ xuất bản số và đào tạo nguồn nhân lực trong thời kỳ mới

“

- Sự phát triển công nghệ số thúc đẩy mạnh mẽ ngành xuất bản, tạo ra yêu cầu đổi mới trong đào tạo nhân lực chất lượng cao.
- Các giai đoạn công nghệ xuất bản: Từ chữ viết cổ, phát minh in ấn của Gutenberg đến thời đại số và Internet, ngành xuất bản liên tục biến đổi theo các đột phá công nghệ.
- Xu hướng hiện tại: Xuất bản số hóa mở rộng, thay đổi phương thức truyền tải thông tin và thương mại xuất bản, chuyển trọng tâm sang thị trường người đọc.
- Thực trạng nhân lực: Cần nâng cao kỹ năng số hóa cho các nhóm biên tập, thiết kế, thương mại và quản lý để thích ứng với yêu cầu thời đại mới.
- Hướng đào tạo mới: Đổi mới tư duy lãnh đạo, đa dạng hóa phương pháp đào tạo và đầu tư công nghệ số để xây dựng đội ngũ nhân lực xuất bản hiện đại và sáng tạo.

Thế giới ngày nay đã có những thay đổi nhanh chóng khiến con người luôn phải nỗ lực để thích ứng với sự biến động đó. Sự xuất hiện của các công nghệ mới đã đem đến cho con người những cỗ máy thông minh, giải phóng sức lao động và trí tuệ đem đến những thành tựu to lớn cho phát triển xã hội.

Sự ra đời của Internet đã đem đến một sự kết nối chặt chẽ hơn, con người không chỉ sống trong môi trường vật lý với những vật hiện hữu, giờ đây, họ còn sống trong thế giới ảo (hay còn gọi là thế giới số). Trong thế giới số, có thể nhận thấy, truyền thông có tốc độ lan truyền rất nhanh, với dung lượng thông tin lớn và có thể lưu trữ lâu dài. Điều này có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến hoạt động xuất bản.

Công nghệ số sẽ làm thay đổi bản chất của công nghệ xuất bản trong tương lai. Những yêu cầu bức thiết từ thực tế trên đòi hỏi chúng ta, những người làm công tác xuất bản và đào tạo nhân lực chất lượng cao cho ngành xuất bản cần phải đổi mới tư duy về công nghệ số để có thể đào tạo nguồn nhân lực phù hợp, đáp ứng được những yêu cầu đổi mới của thời đại.

Diễn biến của công nghệ xuất bản qua các thời kỳ

Những diễn biến của nền văn minh nhân loại có sự xuất hiện từ rất sớm của công nghệ xuất bản. Sự phát triển của công nghệ xuất bản đã giúp nâng cao năng lực truyền bá thông tin, tăng cường khả năng nắm bắt thông tin cho xã hội và từ đó thúc đẩy mạnh mẽ sự tiến hóa văn minh của nhân loại.

Xuất bản đã trải qua nhiều đột phá về công nghệ, làm thay đổi hoàn toàn phương thức sản xuất và mang đến nhiều tiện ích hơn cho xã hội.

Công nghệ đầu tiên của xuất bản đó chính là chữ viết. Chữ viết chính là nội hàm để tạo nên thông tin. Nhờ có chữ viết mà các thông tin được ghi chú lại, lưu lại và truyền đến đời sau. Thời gian đầu, chữ là những nét gạch đơn giản, sau đó do sự phát triển của xã hội loài người, chữ viết đã chuyển biến và mang tính riêng biệt.

Khoảng 4.000 năm trước CN, người Ai Cập cổ đại đã làm ra giấy từ những cây papyrus. Rồi sau đó, người Trung Quốc đã ép thân cây dâu làm thành những cuộn giấy dai và nhẹ để đem đi khắp thế giới. Đến năm 1798, người Pháp đã làm ra cỗ máy có thể làm ra những tờ giấy rất dài và mỏng. Giấy trở thành vật truyền tin cho lời nói. Chữ viết được viết lên những sản phẩm giấy và tồn tại cho đến tận ngày nay.

Sau đó, do xã hội phát triển, việc giao lưu giữa các vùng trở nên nhộn nhịp hơn, con người xuất hiện nhu cầu truyền bá những bản ghi chép. Đây là dấu mốc thực sự ra đời sách cổ.

Đến thập niên 1450, kỹ thuật in sắp chữ rời và máy in của Gutenbéc chính là bước nhảy vọt của kỹ thuật xuất bản. Số lượng bản in tăng đột biến giúp cho lượng thông tin nhanh chóng đến với người đọc và làm cho xã hội trở thành một xã hội học tập.

Sau đó chính sự ra đời của máy tính điện tử và tự động hóa trong công nghiệp giúp cho các kỹ thuật chế bản, in ấn trở nên dễ dàng và hiện đại hơn, làm nền tảng để tạo nên kỹ thuật sắp chữ linh hoạt và in điện tử. Sách được truyền bá rộng rãi, đồng thời cũng xuất hiện nhiều loại hình ấn phẩm mới như truyền hình, truyền thanh, băng đĩa và xuất bản phẩm điện tử.

Sự ra đời của mạng Internet - một hệ thống thông tin toàn cầu có thể được truy cập công cộng từ các mạng máy tính liên kết với nhau tạo nên sự phát triển toàn cầu hóa, mạng hóa và số hóa.

Việc ứng dụng rộng rãi khoa học kỹ thuật, đặc biệt là kỹ thuật số vào lĩnh vực xuất bản đã phá vỡ các giới hạn không gian, thời gian truyền thống, lúc này xuất bản bước sang giai đoạn mới với các tiêu chí về toàn cầu hóa, mạng hóa và số hóa.

Trong bối cảnh tốc độ đổi mới nhanh chóng của kỹ thuật hiện đại, truyền thông đại chúng trở thành một đặc điểm mới của xuất bản. Phương thức truyền thông của xuất bản lúc này cũng thay đổi theo hướng cá tính hóa và đa dạng hóa. Mô hình truyền thông phát sinh sự thay đổi. Xuất bản truyền thống đã chuyển biến theo một hướng mới đó là tích hợp các phương thức truyền thông với nhau tạo thành truyền thông đa phương tiện, tạo thành một môi trường hội tụ. Nhiệm vụ của xuất bản cũng mở rộng hơn từ nhiệm vụ chính là mặt trận tư tưởng và tuyên truyền, ngày nay nhiệm vụ thông tin, truyền bá, tích lũy và khai thác tri thức cũng đã trở thành những nhiệm vụ cốt lõi của xuất bản.

Kỹ thuật truyền thông mới đã tác động lên rất nhiều mặt của xuất bản

Đầu tiên, đó là thay đối vật truyền dẫn thông tin của xuất bản. Việc xuất bản truyền thống trước nay vẫn sử dụng đó là in ấn trên giấy - một vật liệu hữu hình. Giờ đây, vật liệu để truyền thông tin trở nên vô hình như mạng Internet. Trong thời đại xuất bản trên mạng hiện nay, vật truyền dẫn thông tin lại trở nên vô hình, thông tin có thể truyền qua đó để đến với người đọc. Thông tin có thể truyền qua cáp quang hoặc sóng vô tuyến, tiếp đó có thể nhận qua máy tính, điện thoại di động hoặc qua tivi...

Từ việc thay đổi vật truyền dẫn, phương thức xuất bản cũng hoàn toàn thay đổi. Xuất bản đã thay đổi từ truyền bá chủ yếu bằng kênh chữ sang truyền bá tổng hợp bảo gồm cả chữ, hình ảnh, âm thanh. Không gian mạng ngày nay có thể tích hợp toàn bộ các phương thức truyền bá như sách, báo, tạp chí, truyền thanh, truyền hình lại với nhau; đưa chữ viết, tiếng nói, hình ảnh tích họp làm một. Vì thế có thể nói xuất bản đã mở rộng phạm vi hơn nhiều.

Xuất bản mạng hiện đại đã chuyển đổi phương thức quản lý sản xuất truyền thống sang phương thức quản lý tri thức. Trong thời đại xuất bản mạng số hóa, các đơn vị xuất bản trở thành tổ chức theo mô hình học tập điển hình, trong đó chú trọng bồi dưỡng tố chất, kỹ năng, đặc biệt là tính sáng tạo của các thành viên trong đơn vị. Phương thức quản lý xuất bản mạng hiện đại có tính mềm dẻo, linh hoạt, kết cấu mạng hóa trong “thế giới phang” sẽ thay thế cho kết cấu phân tầng, phân theo từng ban bệ như trước đây. Những người làm công tác nội dung sẽ trở thành nòng cốt của doanh nghiệp, tự quản lý sẽ là hình thức quản lý chủ yếu trong tương lai.

Tuy vậy, trong thời gian ngắn, xuất bản mạng chưa thể thay thế cho xuất bản truyền thống, mối quan hệ giữa chúng không phải là mối quan hệ thay thế mà là bổ sung, thúc đẩy lẫn nhau. Nhưng chúng ta cũng không thể phủ nhận, sự thay đổi thói quen đọc của công chúng, sự hoàn thiện các phương thức thanh toán và sự thay đổi của kỹ thuật sẽ là sự tất yếu để xuất bản số trở thành xu thế của thời đại mới.

Đánh giá sơ bộ tình trạng nhân lực hiện nay của các nhà xuất bản được chia thành các nhóm như sau:

- Nhóm Biên tập viên: Đây là lực lượng lao động quan trọng nhất đối với các đơn vị xuất bản. Họ là những người quyết định chất lượng của nội dung xuất bản phẩm. Nhìn chung hiện nay, các biên tập viên đều có trình độ chuyên môn ổn định, tay nghề vững vàng. Tuy nhiên đối mặt với sự thay đổi của công nghệ số, họ lại là đội ngũ ít được cập nhật và đào tạo. Số cán bộ biên tập có thể áp dụng công nghệ số vào công tác biên tập của mình không cao. Lý do một phần họ chưa thấy sự cấp thiết của việc chuyển đổi, một phần do khả năng về công nghệ thấp nên việc tiếp cận các công nghệ hiện đại là sự trở ngại. Hiện nay đa số các biên tập viên tại các nhà xuất bản vẫn biên tập trên bản thảo giấy là chính và thường ít sử dụng các công nghệ cao trong quá trình biên tập.

- Nhóm sáng tạo hình thức xuất bản phẩm: Đây là lực lượng cũng tạo nên cho xuất bản phẩm sự hấp dẫn và giúp cho bạn đọc thuận tiện trong việc tiếp cận với nội dung. Theo đánh giá, lẽ ra đây là lực lượng lao động nên tiêp cận cao nhất và nhanh nhất những biên đổi của công nghệ số. Tuy vậy, tại các nhà xuất bản, lực lượng lao động này vẫn còn nhiều hạn chế, thiếu sự đầu tư về đào tạo công nghệ mới để phát triển.

- Nhóm thương mại xuất bản phẩm: Đây là một khâu cần lực lượng tinh nhuệ. Họ phải tiêp cận môi trường số nhanh nhất.

Độ nhanh nhạy của họ sẽ mang đên nhiều lợi ích cho các đơn vị xuất bản. Cần phải đào tạo, bồi dưỡng và liên tục cập nhật các kiên thức, kỹ năng mới về các hoạt động thương mại trong môi trường số nhằm tìm kiêm nhiều hơn nữa khả năng tiêp cận thị trường, bạn đọc. Hiện nay các cán bộ phát hành của các nhà xuất bản vẫn chưa thể hiện sự nhanh nhạy trong nắm bắt thời cơ này. Những phương thức giới thiệu sách với bạn đọc vẫn còn lạc hậu, thiếu sự sáng tạo, khó tiêp cận được với giới trẻ.

- Nhóm quản lý xuất bản: Đây thực sự là nhóm quyết định về việc áp dụng công nghệ số và áp dụng mức độ nào vào công tác xuất bản của đơn vị. Đây là nhóm đầu tiên cần phải tiếp cận với các kỹ thuật công nghệ mới để đưa ra các quyết định đúng đắn trong việc điều hành và xử lý các hoạt động trong đơn vị. Việc quản lý xuất bản hiện nay cũng cần phải chuyển đổi số nhanh chóng theo hướng hiện đại tích cực nhiều hơn nữa. Muốn chuyển đổi số thì người lãnh đạo, quản lý phải là những người có tầm nhìn, có khả năng định hướng và đầu tư đúng trọng điểm về công nghệ mới.

Hướng đổi mới trong đào tạo nguồn nhân lực

Để có thể có được nguồn nhân lực tiên tiên, áp dụng được các công nghệ mới vào công tác xuất bản, Bộ và các ban ngành, cũng như các lãnh đạo của các nhà xuất bản, đơn vị xuất bản cần phải đổi mới một số vấn đề sau:

- Đổi mới về công tác tư tưởng, chỉ đạo. Cần phải nhận thấy rằng ngành xuất bản và các lãnh đạo ngành xuất bản có tư tưởng hơi bảo thủ trong công tác chuyển đổi số cho các hoạt động của đơn vị. Để tiêp cận được với công nghệ số và biến đổi để sử dụng được công nghệ này vào các hoạt động của đơn vị, điều đầu tiên các nhà lãnh đạo phải thay đổi tư duy của mình trong chiến lược phát triển của đơn vị. Cần phải mạnh dạn tìm hiểu và đầu tư nhiều hơn cho việc phát triển công nghệ số vào các khâu trong quy trình xuất bản. Dễ dàng nhận thấy khi lãnh đạo thay đổi tư duy thì các cán bộ, nhân viên sẽ có những thay đổi theo chiều hướng tích cực hơn trong công tác tự đào tạo bản thân nhằm phù hợp với công việc.

Đổi mới và đa dạng các công tác đào tạo nguồn nhân lực. Hiện nay nguồn nhân lực xuất bản đang rất ít được đào tạo lại. Các biên tập viên sau khi làm việc tại nhà xuất bản đã không nâng cao trình độ về kiên thức và kỹ năng xử lý xuất bản phẩm theo hướng áp dụng công nghệ số. Công tác biên tập xuất bản không chỉ cần khối lượng kiên thức mà cần có nhiều kỹ năng tổng hợp khác nhau, điều này cần phải đào tạo cho các cán bộ biên tập.

Ngoài cán bộ biên tập, các lực lượng lao động khác của đơn vị xuất bản cũng cần phải được đào tạo, cập nhật những kỹ năng mới trong môi trường số. Nêu thực hiện được thì điều này sẽ giúp cho các hoạt động xuất bản trở nên nhịp nhàng, chất lượng đảm bảo cũng như thời gian xuất bản nhanh hơn. Để có được nguồn nhân lực chất lượng cao, ngành xuất bản cần phải định hướng về đào tạo. Các nhà lãnh đạo cần phải luôn thay đổi và đa dạng hơn nữa các hình thức đào tạo như tổ chức các buổi tọa đàm, các buổi hướng dẫn ngắn hạn; cử cán bộ đên các khóa đào tạo, bồi dưỡng ngắn hạn và dài hạn về những kỹ năng, kỹ thuật mới trong xuất bản số. Như vậy, cán bộ ngành xuất bản luôn được cập nhật và thấy được sự cần thiêt của việc áp dụng công nghệ số vào công việc.

- Đổi mới trang thiêt bị công nghệ để cán bộ có thể sử dụng và thực hiện được công việc trên một môi trường số chính thống. Cần phải đầu tư nhiều hơn nữa cho hệ thống mạng và các thiêt bị điện tử phục vụ cho việc chuyển đổi số của ngành và các đơn vị xuất bản. Cán bộ không thể thay đổi được kỹ năng làm việc của họ nêu vẫn cứ làm tại một môi trường truyền thống. Để đào tạo được đội ngũ cán bộ có kỹ thuật công nghệ cao cần tạo môi trường số để họ có thể tác nghiệp.

“

Tài liệu tham khảo:
1. Châu Úy Hoa: Truyền thông số và chuyển đổi mô hình xuất
bản, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2017.
2. https://daibieunhandan.vn/van-hoa/Kham-pha-the-gioi
Nghe-lam-giay-papyrus-cua-nguoi-Ai-Cap-co-dai-i180137/

(Bài đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 12 tháng 12/2024)