Mùa thu năm 1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân Việt Nam đã làm nên một kỳ tích của dân tộc trong thế kỷ XX: Tiến hành thành công Cách mạng tháng Tám, lật đổ ách thống trị tàn bạo của phát xít Nhật, đánh đổ chế độ quân chủ lỗi thời, giành quyền độc lập dân tộc, khôi phục nền thống nhất của đất nước; thành lập Nhà nước cộng hòa dân chủ, đưa nhân dân lên vị trí người làm chủ đất nước.
Là thắng lợi vĩ đại đầu tiên của dân tộc Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng trong thế kỷ XX, Cách mạng tháng Tám năm 1945 đã đi vào lịch sử dân tộc ta và trải qua 75 năm kiểm nghiệm bằng những thắng lợi vĩ đại của chiến tranh nhân dân chống chiến tranh xâm lược, bảo vệ Tổ quốc, bằng những thành tựu quan trọng của sự nghiệp xây dựng đất nước theo đường lối đổi mới mà nhân dân ta đã và đang tiến hành.
Cách mạng tháng Tám năm 1945 đập tan gông xiềng nô dịch dân tộc, giải phóng các giai cấp, các tầng lớp nhân dân khỏi ách nô lệ, cứu giống nòi Việt Nam khỏi hiểm họa tàn lụi vì đói khổ, vì sự đầu độc và chính sách ngu dân của chủ nghĩa thực dân, phát xít.
Cũng từ thắng lợi đó, chế độ cộng hòa dân chủ thiết lập trên đất nước ta, quốc hiệu Việt Nam được khôi phục; những giá trị văn hóa cao đẹp của nước Việt Nam giàu truyền thống văn hiến được giành lại, chủ nghĩa yêu nước Việt Nam phát triển lên tầm cao mới, dồi dào xung lực chiến đấu và chiến thắng.
Cách mạng tháng Tám 1945 khẳng định xu thế phát triển và tạo nên sức bật mạnh mẽ của dân tộc Việt Nam theo con đường cách mạng do Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng và nhân dân ta đã lựa chọn là xây dựng nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ, giàu mạnh và hướng tới chủ nghĩa xã hội.
Cách mạng tháng Tám 1945 xác lập và nâng cao vị trí quốc tế của dân tộc Việt Nam trong hàng ngũ các dân tộc tiên phong trên thế giới đấu tranh phá bỏ nô dịch dân tộc, xây dựng nền độc lập bền vững gắn kết chặt chẽ với tự do, dân chủ và hạnh phúc của nhân dân, với bình đẳng và tiến bộ xã hội. Do vậy, Cách mạng tháng Tám năm 1945 mang tầm vóc vĩ đại và ý nghĩa sâu sắc, cao đẹp như một mốc son chói lọi trong lịch sử phong trào đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân, giải phóng thuộc địa trên thế giới.
Cách mạng tháng Tám 1945 để lại những di sản vô giá về lý luận và phương pháp cách mạng hàm chứa những sáng tạo độc đáo trong xây dựng lực lượng cách mạng cũng như trong nghệ thuật tiến hành thắng lợi cuộc Tổng khởi nghĩa chính trị của toàn dân tộc với tinh thần "đem sức ta mà tự giải phóng cho ta".
Đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu của nhiều tác giả trong nước và nước ngoài về Cách mạng tháng Tám năm 1945. Tuy nhiên, với tầm vóc, ý nghĩa to lớn, ảnh hưởng lan tỏa sâu rộng và giá trị lâu bền, "Cách mạng tháng Tám" của GS. TS. NGND. Trịnh Nhu và PGS. TS. Trần Trọng Thơ vẫn còn chứa đựng nhiều sự kiện cần được tái hiện, nhiều vấn đề lịch sử cần được luận giải thấu đáo, nhiều kinh nghiệm lịch sử cần được đúc kết và vận dụng cho hiện tại và tương lai.
Phản ánh và làm sáng rõ hơn một số vấn đề lịch sử trong tiến trình vận động Cách mạng tháng Tám
Từ những nhận thức trên đây, nhóm biên soạn tác phẩm "Cách mạng tháng Tám 1945 - thắng lợi vĩ đại đầu tiên của dân tộc Việt Nam trong thế kỷ XX" đã phản ánh và làm sáng rõ hơn một số vấn đề lịch sử trong toàn bộ tiến trình vận động Cách mạng tháng Tám, khởi đầu bằng thời điểm cuộc Chiến tranh thế giới lần thứ hai nổ ra (tháng 9/1939), Đảng Cộng sản Đông Dương đặt nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên hàng trước tiên, huy động tối đa sức mạnh dân tộc chuẩn bị lực lượng mọi mặt và chớp thời cơ tiến hành cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền, đến ngày 2/9/1945"
Tác phẩm gồm 6 chương với những nội dung chính:
• Chương 1: Vận mệnh dân tộc nguy vong dưới ách thống trị pháp - nhật và chủ trương "thay đổi chiến lược" của Đảng Cộng sản Đông Dương
• Chương 2: Khơi dậy và quy tụ các nguồn lực dân tộc phục vụ nhiệm vụ cứu quốc
• Chương 3: Đấu tranh chính trị chuyển lên kết hợp với đấu tranh vũ trang
• Chương 4: "Kháng Nhật cứu nước"
• Chương 5: Toàn quốc tổng khởi nghĩa "đem sức ta mà tự giải phóng cho ta"
• Chương 6: Cách mạng tháng Tám sự kiểm nghiệm giá trị lý luận cách mạng giải phóng dân tộc của Đảng Cộng Sản Việt Nam tầm vóc và bài học kinh nghiệm
Bên cạnh việc nhấn mạnh những thành công vô cùng lớn lao của Cách mạng tháng Tám, cuốn sách cũng phản ánh và luận giải rõ những hạn chế về quan điểm tiến hành cách mạng, về công tác xây dựng Đảng ở một số cấp bộ; chỉ rõ những khuyết điểm trong đấu tranh chống khủng bố và lãnh đạo khởi nghĩa ở một số địa phương.
