Trật tự mới của AI toàn cầu: Chiến lược nào phù hợp cho Việt Nam?

Diễn biến mới: sự thay đổi trong quan điểm toàn cầu

Trái ngược với các hội nghị trước đây vốn tập trung vào rủi ro hiện sinh của trí tuệ nhân tạo (AI), chẳng hạn như những lo ngại về khả năng mất kiểm soát AI hoặc AI siêu thông minh, lần này, Pháp và Liên minh châu Âu (EU) đã có sự chuyển hướng rõ rệt sang việc tập trung vào phát triển hạ tầng và đầu tư nhằm thúc đẩy cạnh tranh với Mỹ và Trung Quốc.

Họ bắt đầu giảm bớt rào cản pháp lý và tăng cường đầu tư nhằm đảm bảo khả năng cạnh tranh của AI châu Âu với các siêu cường công nghệ. Tuy nhiên, sự đồng thuận toàn cầu vẫn chưa đạt được khi Mỹ và Anh từ chối ký vào các thỏa thuận quan trọng về quản trị AI toàn cầu, AI quân sự và vấn đề thiên vị thuật toán.

Mỹ đặc biệt phản đối ý tưởng về quy định AI trên phạm vi toàn cầu, cho rằng việc kiểm soát quá mức có thể cản trở tăng trưởng kinh tế. Quan điểm này phản ánh xu hướng lâu dài của Mỹ trong việc ưu tiên đổi mới công nghệ và lợi thế cạnh tranh hơn là các quy định mang tính kiềm chế.

Ba đề xuất chính của hội nghị

Hội nghị đã đưa ra 3 tuyên bố chính sách nhằm giải quyết tác động của AI đến xã hội, lao động và an ninh:

Phát triển AI bền vững: Các quốc gia cần xây dựng chính sách AI hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, bảo vệ môi trường và đảm bảo quyền tiếp cận công bằng với công nghệ.

Công bằng trong AI: Đề xuất các biện pháp bảo vệ quyền lợi của người lao động, phân phối hợp lý lợi ích từ AI và ngăn chặn thiên vị trong tuyển dụng cũng như quản lý nhân sự.

Hạn chế AI quân sự: Kêu gọi cấm sử dụng hệ thống vũ khí tự động hoàn toàn và yêu cầu duy trì sự giám sát của con người trong chiến tranh.

Tuy nhiên, chỉ có 26/60 quốc gia đồng ý với đề xuất hạn chế AI trong lĩnh vực quân sự, bao gồm Bulgaria, Chile, Hy Lạp, Ý, Malta, Bồ Đào Nha và một số nước khác. Nhiều quốc gia từ chối ký kết do lo ngại các hạn chế này có thể làm suy yếu năng lực phòng thủ, giảm ưu thế quân sự của họ hoặc cản trở các chương trình nghiên cứu và phát triển AI trong quân sự vốn đã được triển khai. Đây là một con số khiêm tốn, cho thấy rằng các nước vẫn còn nhiều bất đồng về cách sử dụng AI trong lĩnh vực quân sự.

Châu Âu chuyển hướng: từ quy định chặt chẽ sang khuyến khích đổi mới

Pháp cam kết đầu tư khoảng 114 tỷ USD vào nghiên cứu AI, hỗ trợ startup và phát triển hạ tầng. Trong khi đó, EU công bố sáng kiến trị giá 210 tỷ USD nhằm nâng cao năng lực AI và tăng tính tự chủ về công nghệ. Ngoài ra, Pháp còn dành riêng 1 gigawatt năng lượng hạt nhân cho AI, với 250 megawatt dự kiến đi vào hoạt động trước năm 2027.

Đáng chú ý, EU bất ngờ giảm bớt các rào cản pháp lý nhằm thúc đẩy phát triển công nghệ, dù trước đó họ đã thông qua Đạo luật AI (AI Act) với các quy định khá nghiêm ngặt. Các quan chức EU nhận định rằng thủ tục hành chính quá mức có thể làm chậm tiến độ xây dựng hệ thống AI cạnh tranh và làm giảm khả năng ứng dụng sáng tạo.

Ngay sau hội nghị, Ủy ban châu Âu (EC) cũng rút lại đề xuất luật về trách nhiệm pháp lý liên quan đến AI (liability directive), vốn được thiết kế để giúp người dùng và tổ chức dễ dàng kiện các công ty AI về những thiệt hại gây ra bởi hệ thống AI. Quyết định này được đưa ra nhằm tránh cản trở đầu tư vào AI và đảm bảo tính cạnh tranh với Mỹ và Trung Quốc, trong bối cảnh các doanh nghiệp lo ngại rằng quy định quá nghiêm ngặt có thể làm chậm tốc độ phát triển công nghệ.

Nhìn từ Trung Quốc: mô hình phát triển AI dưới sự kiểm soát chặt chẽ

Trong khi Mỹ tập trung vào đổi mới công nghệ và châu Âu đang nới lỏng quy định để khuyến khích phát triển AI, Trung Quốc lại tiếp cận theo hướng khác. Bắc Kinh thực hiện chiến lược phát triển AI dưới sự kiểm soát chặt chẽ của nhà nước, với các quy định nghiêm ngặt về nội dung và an ninh dữ liệu. Đồng thời, Trung Quốc cũng đầu tư mạnh mẽ vào các công ty AI nội địa như Baidu, Alibaba và Tencent để giảm sự phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài.

Và hành động của chúng ta

Đối với Việt Nam, những diễn biến này mang lại nhiều bài học quan trọng:

Một là, cần có chính sách phát triển AI rõ ràng. Việt Nam cần một chiến lược AI cụ thể, cân bằng giữa việc kiểm soát rủi ro và khuyến khích đổi mới. Việc tham khảo mô hình của EU trong việc giảm bớt rào cản pháp lý có thể là một hướng đi hợp lý.

Hai là, thúc đẩy đầu tư vào AI. Việt Nam cần tăng cường đầu tư vào nghiên cứu AI, đặc biệt là trong các lĩnh vực như xử lý ngôn ngữ tự nhiên tiếng Việt, AI cho doanh nghiệp và ứng dụng AI vào chính phủ số.

Ba là, xây dựng hạ tầng AI mạnh mẽ. Pháp đã cam kết cấp điện hạt nhân cho AI, cho thấy rằng cơ sở hạ tầng là một yếu tố then chốt. Việt Nam cần đảm bảo hạ tầng tính toán mạnh, bao gồm siêu máy tính, trung tâm dữ liệu và điện toán đám mây.

Bốn là, định hình chính sách AI quân sự. Việt Nam nên tham khảo các quy định quốc tế về AI quân sự và xác định rõ ranh giới giữa AI tự động hóa và AI có giám sát con người trong quốc phòng.

Năm là, hợp tác quốc tế trong AI. Việt Nam cần tích cực tham gia các diễn đàn quốc tế về AI, đảm bảo tiếng nói của mình trong các quy tắc toàn cầu, đồng thời học hỏi từ Mỹ, EU và Trung Quốc.

Kết luận: AI - cuộc đua chiến lược mới

Hội nghị AI Action Summit tại Paris cho thấy rằng thế giới đang bước vào một cuộc đua AI đầy căng thẳng. Trong bối cảnh này, Việt Nam cần tập trung vào việc phát triển AI theo hướng ứng dụng thực tiễn, đặc biệt trong các lĩnh vực thế mạnh như nông nghiệp thông minh, sản xuất tự động hóa và tài chính số. Ngoài ra, cần thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp AI và hợp tác chiến lược với các tập đoàn công nghệ lớn để nâng cao năng lực cạnh tranh toàn cầu.

Mỹ, EU, Trung Quốc và các quốc gia khác đang tìm cách định hình tương lai AI theo hướng có lợi cho mình. Trong bối cảnh này, Việt Nam cần chủ động xây dựng chiến lược AI phù hợp, kết hợp giữa kiểm soát rủi ro và thúc đẩy đổi mới, nhằm đảm bảo vị thế trong cuộc cách mạng công nghệ AI đang diễn ra./.