Vai trò của đồng trong kinh tế xanh và những hệ lụy về môi trường và an ninh

Trong bối cảnh toàn cầu chuyển đổi mạnh mẽ sang năng lượng tái tạo, đồng đã nổi lên như một kim loại không thể thiếu. Từ tuabin gió, tấm pin mặt trời đến xe điện, đồng đóng vai trò cốt lõi trong việc điện khí hóa, giúp hệ thống năng lượng hoạt động hiệu quả. Tuy nhiên, cơn khát đồng toàn cầu đã kéo theo những hệ lụy lớn, từ bạo lực và trộm cắp tại Nam Phi, đến các thảm họa môi trường ở Chile và xung đột tài nguyên tại Cộng hòa Dân chủ Congo.

Đồng: Trụ cột của nền kinh tế xanh

Đồng, với tính chất dẫn điện và chống ăn mòn tốt, là một trong những kim loại quan trọng nhất trong cuộc cách mạng năng lượng sạch. Khi thế giới đẩy mạnh điện khí hóa để thay thế nhiên liệu hóa thạch, từ ô tô điện đến các hệ thống năng lượng tái tạo, nhu cầu về đồng ngày càng tăng.

Theo một báo cáo từ S&P Global, lượng đồng mà nhân loại sẽ cần trong 25 năm tới vượt quá tổng số đồng đã được sử dụng trong suốt lịch sử. Báo cáo này nhấn mạnh, để đáp ứng nhu cầu, thế giới sẽ phải tăng sản lượng khai thác đồng lên gấp nhiều lần.

Tuy nhiên, việc tăng sản lượng đồng không hề dễ dàng. Hầu hết các mỏ đồng giàu nhất trên thế giới đã bị khai thác, khiến cho việc khai thác đồng mới ngày càng khó khăn và tốn kém. Đồng thời, quá trình khai thác cũng tạo ra các tác động tiêu cực đến môi trường, bao gồm ô nhiễm nước và đất, cũng như làm tổn hại đến cuộc sống của những người sống gần các khu mỏ. Không chỉ vậy, giá trị của đồng đang tăng vọt, từ khoảng 6.400 USD/tấn vào năm 2019 lên hơn 9.000 USD/tấn vào năm 2023. Kim loại này đang trở thành mục tiêu hấp dẫn của các vụ trộm cắp quy mô lớn cũng như gây ra những bất ổn tại nhiều quốc gia.

Bạo lực và trộm cắp tại Nam Phi

Nam Phi là một trong những quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi cuộc khủng hoảng đồng. Các băng nhóm vũ trang thường xuyên tấn công vào các trạm biến áp, nhà máy điện để đánh cắp cáp đồng - kim loại quý giá mà nền kinh tế hiện đại không thể thiếu. Một vụ điển hình là vào tháng 5/2021 tại Johannesburg, khi Moqadi Mokoena, một bảo vệ trạm biến áp, bị sát hại trong khi đang làm nhiệm vụ. Nhóm cướp đã lấy đi số cáp đồng trị giá 1.600 USD, nhưng thiệt hại thực sự còn lớn hơn khi hàng nghìn người rơi vào cảnh mất điện.

Tình trạng mất điện kéo dài do trộm cắp đồng không chỉ ảnh hưởng đến cuộc sống hằng ngày mà còn làm tê liệt các dịch vụ thiết yếu như hệ thống đường sắt và bệnh viện, khiến nhiều khu vực trở nên hỗn loạn. Các vụ trộm đồng cũng là mối đe dọa lớn về an ninh quốc gia.

Chile và thảm họa môi trường từ khai thác đồng

Chile, quốc gia sản xuất đồng lớn nhất thế giới, cũng phải đối mặt với những vấn đề nghiêm trọng từ việc khai thác quá mức. Mỏ Chuquicamata - mỏ đồng lộ thiên lớn nhất thế giới - đã biến cả một vùng sa mạc Atacama thành vùng đất chết, với những hố sâu và chất thải khai thác trải dài hàng dặm. Việc khai thác đồng không chỉ gây ra ô nhiễm môi trường mà còn khiến nguồn nước ngầm bị cạn kiệt, đẩy các cộng đồng bản địa vào cuộc khủng hoảng sinh tồn.

Người dân gần mỏ đồng đã chứng kiến sự biến mất của những vùng cỏ xanh và nước ngọt quý giá. Nhiều người phải di dời, hoặc sống trong điều kiện khắc nghiệt khi đất canh tác cạn kiệt và nguồn nước trở nên khan hiếm.

Những xung đột giữa cộng đồng địa phương và các công ty khai thác ngày càng gia tăng, khi lợi ích kinh tế không phân phối công bằng, và môi trường bị tàn phá nặng nề.

Cộng hòa Dân chủ Congo: Đồng và xung đột tài nguyên

Tại Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC), nơi sở hữu nguồn tài nguyên đồng và cobalt phong phú, cuộc khủng hoảng còn phức tạp hơn. Các nhóm vũ trang và lực lượng nổi dậy liên tục tranh giành quyền kiểm soát các mỏ đồng, khiến nhiều khu vực rơi vào tình trạng hỗn loạn.

Mặc dù quốc gia này có tiềm năng trở thành một trong những nhà cung cấp đồng lớn nhất thế giới, nhưng người dân Congo lại không được hưởng lợi từ nguồn tài nguyên này, mà ngược lại, phải chịu cảnh nghèo đói và bạo lực.

Sự tham gia của các công ty nước ngoài vào quá trình khai thác đồng tại Congo góp phần gia tăng căng thẳng xã hội và xung đột vũ trang. Các mỏ đồng mang lại lợi nhuận khổng lồ cho các tập đoàn, nhưng lại đẩy người dân địa phương vào cuộc sống bấp bênh, khi tài nguyên quốc gia không mang lại sự cải thiện về kinh tế hay chất lượng sống.

Những vụ trộm cắp táo tợn

Tại các quốc gia khác trên thế giới, tình trạng trộm cắp đồng cũng đang trở thành một vấn đề nhức nhối. Tại Mỹ, những vụ trộm cắp dây cáp đồng xảy ra hàng loạt tại các thành phố lớn như New York, Los Angeles và Chicago. Các tòa nhà bỏ hoang, nhà máy công nghiệp và hệ thống đường ống dẫn nước đã trở thành mục tiêu của các băng nhóm tội phạm.

Theo ước tính của Bộ Năng lượng Mỹ, mỗi năm các vụ trộm cắp đồng gây ra thiệt hại lên tới 1 tỷ USD, không chỉ về tài sản mà còn về chi phí khắc phục sự cố.

Tại châu Âu, một vụ trộm đồng lớn tại nhà sản xuất Aurubis - nhà sản xuất đồng lớn nhất châu Âu - đã gây chấn động vào năm 2023. Gần 200 triệu USD đồng và các kim loại khác đã bị lấy đi trong một vụ trộm đầy táo tợn. Các tên trộm đã sử dụng nhiều thủ đoạn phức tạp để qua mặt hệ thống an ninh và đánh cắp lượng kim loại khổng lồ này. Vụ việc đã khiến các công ty khai thác và sản xuất đồng trên khắp châu Âu phải nâng cao cảnh giác, tăng cường các biện pháp bảo vệ an ninh để ngăn chặn những vụ trộm tương tự.

Với tốc độ phát triển nhanh chóng, nhu cầu về đồng tại Việt Nam đang bùng nổ, đặc biệt khi chúng ta đẩy mạnh các dự án năng lượng tái tạo như điện mặt trời và điện gió. Đồng là kim loại không thể thiếu trong việc xây dựng hệ thống lưới điện và truyền tải điện, đẩy nhu cầu khai thác và nhập khẩu lên cao.

Tuy nhiên, tình trạng trộm cắp đồng ngày càng gia tăng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các khu công nghiệp, công trình xây dựng và cả cơ sở hạ tầng công cộng. Tại TP. HCM và các khu vực lân cận, những vụ trộm dây cáp đã gây mất điện, gián đoạn sản xuất và sinh hoạt.

Nhiều dự án năng lượng tái tạo và nhà máy điện trên toàn quốc bị ảnh hưởng, chi phí bảo vệ và sửa chữa tăng cao, gây áp lực lớn lên các doanh nghiệp và nhà thầu.

Việc khai thác và sử dụng đồng không chỉ đặt ra thách thức về mặt kinh tế, mà còn dẫn đến những hệ lụy về môi trường và an ninh, khi đồng tiếp tục đóng vai trò thiết yếu trong cuộc cách mạng năng lượng toàn cầu./.