An toàn thông tin

Chủ quyền dữ liệu quốc gia và đề xuất cho Việt Nam

Nguyễn Minh Thu - Cục An toàn thông tin - Bộ TT&TT • 30/09/2023 06:00

Dữ liệu đã và đang trở thành nguồn tài nguyên giá trị nhất, tạo nên sự thành công vượt bậc của các tập đoàn công nghệ số, trong khi người dân và quốc gia tạo ra dữ liệu không được hưởng lợi từ nguồn tài nguyên do họ tạo ra mà còn đứng trước nguy cơ lệ thuộc.

“
Tóm tắt:
- Chủ quyền dữ liệu quốc gia là quyền của một quốc gia đối với việc thu thập, xử lý và quản lý dữ liệu trong
phạm vi quản lý của mình.
- Các nước đang có những mô hình bảo vệ chủ quyền dữ liệu khác nhau.
- Đề xuất cho Việt Nam:
(1) Xác định mô hình bảo vệ dữ liệu quốc gia;
(2) Nghiên cứu, hoàn thiện hành lang pháp lý về dữ liệu;
(3) Hoàn thiện hạ tầng dữ liệu số quốc gia, phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo dựa trên dữ liệu;
(4) Bảo vệ chủ quyền dữ liệu quốc gia khi tham gia các hiệp định thương mại tự do về dữ liệu.

Việc bảo vệ chủ quyền dữ liệu quốc gia trở thành vấn đề cấp thiết cần được các quốc gia quan tâm, đặc biệt là đối với nước đang phát triển.

Bối cảnh quốc tế

Dữ liệu đã và đang trở thành nguồn tài nguyên giá trị nhất, tạo nên sự thành công vượt bậc của các tập đoàn công nghệ số, hiện chủ yếu đến từ Mỹ và Trung Quốc.

Các tập đoàn công nghệ số ngày càng hùng mạnh, giàu có, trong khi người dân và các quốc gia đóng góp dữ liệu ngày càng bị phụ thuộc vào các doanh nghiệp công nghệ số lớn. Khi “kỹ thuật số” lan rộng trong hầu hết kiến trúc kinh tế, việc truy cập, kiểm soát dữ liệu sẽ định vị, xác định sự độc lập và lợi nhuận kinh tế của các bên. Điều này đúng trong mối quan hệ giữa người dùng (ví dụ: tài xế Uber, Grab, thương nhân trên Amazon) với các tập đoàn công nghệ số; và quan hệ giữa các quốc gia.

Các tập đoàn công nghệ số hưởng lợi bao nhiêu từ người dùng, sự tồn tại của các thành phần kinh tế nhỏ, quốc gia nào được thăng hạng, hay phải đối mặt với tình trạng thuộc địa số? Câu trả lời được xác định thông qua cách thức thiết lập việc truy cập và kiểm soát dữ liệu [1].

Các tập đoàn công nghệ số thu thập, chuyển giao và xử lý dữ liệu của người dùng trên khắp thế giới. Họ mặc định được độc quyền và toàn quyền sử dụng dữ liệu đó cho mục tiêu phát triển của chính họ. Đồng thời, họ tạo ra các sản phẩm, dịch vụ để cạnh tranh với chính các thành phần kinh tế nhỏ hoạt động trên nền tảng của mình [2]. Dữ liệu đang được sử dụng để phát triển trí tuệ số về người dân, quốc gia đang phát triển. Từ đó, dữ liệu sẽ được sử dụng để kiểm soát, khai thác và thậm chí thao túng họ.

Trái ngược với quyền lực và sự giàu có của các tập đoàn công nghệ số, người dân và quốc gia tạo ra dữ liệu không được hưởng lợi từ nguồn tài nguyên do họ tạo ra, đứng trước nguy cơ lệ thuộc. Tài xế taxi Uber, Grab đóng góp phần lớn dữ liệu đằng sau mạng lưới giao thông thông minh của Uber, Grab.

Nhưng họ đang bị dồn vào tình thế thu nhập chỉ đủ sống, mất khả năng thương lượng, không được hưởng bảo hiểm y tế, nhận tiền làm thêm giờ theo quy định của pháp luật về lao động. Thương nhân hoạt động trên nền tảng thương mại điện tử Amazon, Shopee, Lazada... thì bị cạnh tranh với chính Amazon, Shopee, Lazada.... Trên bình diện quốc gia, ngoài hai siêu cường là Trung Quốc và Mỹ, các nước có thể sẽ bị phụ thuộc vào các nền tảng số của các tập đoàn công nghệ số lớn.

Cam kết thương mại điện tử (TMĐT) về “dòng dữ liệu tự do toàn cầu” gia tăng sức mạnh của các tập đoàn công nghệ số

Để duy trì và gia tăng sức mạnh dữ liệu, các tập đoàn công nghệ số đã và đang vận động quy tắc thương mại có lợi cho mình. “Dòng dữ liệu tự do toàn cầu” có nghĩa là “bất kỳ ai thu thập dữ liệu sẽ sở hữu dữ liệu đó”. Nếu các quốc gia từ bỏ kiểm tra dữ liệu chia sẻ, không thiết lập quy tắc sở hữu dữ liệu thì sẽ chấm dứt cơ hội để có một nền kinh tế số công bằng. Đặc biệt là đối với các thành phần kinh tế nhỏ và quốc gia đang phát triển. USMCA3, TPCPP, RCEP4 v.v.., đã đưa thể chế này vào chương TMĐT.

Thỏa thuận mới về Thương mại số (TiSA) [5], trong khuôn khổ đa phương của WTO được các tập đoàn công nghệ số vận động từ năm 2013 đến nay. Các quy tắc đề xuất đang được đàm phán gồm: (i) thu thập dữ liệu, (ii) trách nhiệm pháp lý, (iii) quyền tiếp cận thị trường, (iv) không phân biệt đối xử, (v) công khai mã nguồn, (vi) thuế,(vii) an toàn thông tin mạng và hơn thế [6].

Hiện có 80 nước thành viên WTO tham gia đàm phán. Các quy tắc được quan tâm đặc biệt gồm:

Quyền tự do chuyển dữ liệu xuyên biên giới, cấm quy định bản địa hóa dữ liệu, cấm yêu cầu sử dụng máy chủ địa phương, cấm yêu cầu tiết lộ thuật toán và mã nguồn phần mềm.

Thông qua TiSA, các tập đoàn công nghệ số sẽ thu thập nhiều dữ liệu hơn, kiểm soát người dùng nhiều hơn, từ đó, tích lũy lợi nhuận quy mô lớn hơn. TiSA buộc các nước đang phát triển trao cho các tập đoàn công nghệ số quyền khai thác miễn phí nguồn tài nguyên dữ liệu quý giá [7] mà không được ban hành quy định để bảo vệ mình.

Các quốc gia đặc biệt là các nước đang phát triển cần nêu quan điểm về chủ quyền dữ liệu trong quá trình đàm phán TiSA

TiSA tìm cách đẩy mạnh luồng dữ liệu miễn phí, thúc đẩy nghĩa vụ cung cấp dữ liệu nguồn mở của chính phủ các nước, đồng thời, tìm cách giữ độc quyền dữ liệu cho các công ty thu thập. Vì sao việc chia sẻ tài nguyên chỉ đi một chiều từ khu vực công sang khu vực tư? [8] Uber, Grab dựa vào cơ sở hạ tầng vật lý của thành phố (đường xá, vỉa hè, đèn đường, thậm chí cả kết nối mạng, v.v..) để xây dựng một kho dữ liệu khổng lồ về cách di chuyển của công dân trong thành phố.

Tại sao cơ quan nhà nước có thẩm quyền không có quyền truy cập vào kho dữ liệu này cho mục đích quản lý giao thông thông minh, quy hoạch và phát triển đô thị?

Thế giới đang phải đối mặt trước sự độc quyền dữ liệu của các tập đoàn công nghệ số. Giá trị kinh tế của dữ liệu được khai thác cho mục đích tư mà quên đi lợi ích của chính người dân và quốc gia tạo ra nguồn dữ liệu đó. Chủ quyền của từng quốc gia bị ảnh hưởng khi hành vi của người dân, tổ chức bị các nền tảng số xuyên quốc gia chi phối. Các nước cần nêu vấn đề chủ quyền dữ liệu quốc gia trong quá trình đàm phán TiSA, đồng thời thể hiện trong các quy định, chính sách phát triển kinh tế - xã hội của mình.

Chủ quyền dữ liệu quốc gia

Chủ quyền dữ liệu là khả năng người dùng được toàn quyền kiểm soát dữ liệu của mình.

Chủ quyền dữ liệu quốc gia là quyền của quốc gia đối với việc thu thập và quản lý dữ liệu do cá nhân, tổ chức của quốc gia đó tạo ra [9].

Về pháp lý, chủ quyền dữ liệu (Data sovereignty) là khái niệm chỉ việc dữ liệu phải tuân thủ quy định tại quốc gia mà dữ liệu đó được thu thập; dữ liệu đó phải được lưu trữ ở vị trí địa lý do chính phủ hoặc tổ chức quy định (Data residency). Đối với luồng dữ liệu xuyên biên giới - dữ liệu cần được quy định, bảo vệ, kiểm soát cho cá nhân, doanh nghiệp, chính phủ và tổ chức khi chúng chảy qua biên giới quốc gia (Trans-border/cross-border flow) [10].

Về quyền đối với dữ liệu, không chỉ xem xét quyền riêng tư đối với dữ liệu. Một nền kinh tế số công bằng còn đòi hỏi người dân có quyền kinh tế đối với dữ liệu đó. Do vậy, dữ liệu phải thuộc quyền sở hữu của nhóm, cộng đồng và quốc gia nơi tạo ra dữ liệu. Dữ liệu cộng đồng là động lực đổi mới, sáng tạo công nghệ, đổi mới mô hình hoạt động, kinh doanh để khai thác, phân phối giá trị của dữ liệu cho tất cả người dân, nhóm và thành phần trong xã hội [11].

Như vậy, chủ quyền dữ liệu quốc gia là quyền của một quốc gia đối với việc thu thập, xử lý và quản lý dữ liệu trong phạm vi quản lý của mình. Dữ liệu phải tuân thủ quy định tại quốc gia mà nó phát sinh. Người dân, cộng đồng, nhóm và quốc gia có quyền được hưởng lợi từ giá trị kinh tế mà dữ liệu mang lại cho mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của chính quốc gia đó. Dữ liệu là hàng hóa công.

Đây là quan điểm mới mà các nước, đặc biệt là nước đang phát triển, cần khẳng định để giành lại cho mình quyền kiểm soát dữ liệu, chống lại việc thu thập, xử lý dữ liệu không theo quy định của các tập đoàn công nghệ số hiện nay.

Mô hình bảo vệ chủ quyền dữ liệu

Các nước đang có những mô hình bảo vệ chủ quyền dữ liệu khác nhau, một số mô hình điển hình là châu Âu, Hoa Kỳ, Australia, Trung Quốc, Indonesia.

Châu Âu: Quy định chung về bảo vệ dữ liệu - GDPR12 cho phép cá nhân bảo vệ dữ liệu của họ. Mục tiêu là cân bằng các quyền của cá nhân với các quyền khác (gồm cả lợi ích công cộng) và bảo đảm quy định pháp luật nhất quán đối với dữ liệu cá nhân ngoài EU.

“GDPR đặt ra trật tự thế giới kỹ thuật số mới” bằng cách yêu cầu các ngành thay đổi quy trình kinh doanh cơ bản và cung cấp quyền riêng tư theo cơ chế mặc định và bảo vệ dữ liệu theo thiết kế. Thay vì thu thập càng nhiều dữ liệu càng tốt, doanh nghiệp được yêu cầu chỉ thu thập dữ liệu tối thiểu để cung cấp dịch vụ cụ thể. GDPR không phải là luật toàn cầu, nhưng có thể đang trên đường trở thành luật trên thực tế (de facto law) vượt ra ngoài ranh giới của châu Âu.

Hoa Kỳ: Thống trị nhiều khía cạnh về chủ quyền dữ liệu, 92% các công ty lưu trữ dữ liệu ở đây. Hoa Kỳ không có luật bảo mật dữ liệu người dùng cấp liên bang. Tuy nhiên, họ có một số luật bảo vệ dữ liệu liên bang theo ngành (vd. Đạo luật bảo vệ quyền riêng tư của người lái xe năm 1994 và Đạo luật bảo vệ quyền riêng tư của video [13]).

Đạo luật Ủy ban Thương mại Liên bang là quy định pháp luật có thẩm quyền rộng nhất. Nó ngăn chặn các hành vi thương mại không công bằng hoặc “lừa đảo”. Quy định bao gồm hành động chống lại các công ty vi phạm quyền riêng tư dữ liệu của người tiêu dùng bằng cách thu thập, xử lý hoặc chia sẻ thông tin người tiêu dùng.

Ngoài ra còn có Đạo luật yêu nước và Đạo luật CLOUD [14]. Theo Đạo luật yêu nước, chính phủ được quyền truy cập vào không chỉ dữ liệu cá nhân, mà tất cả dữ liệu tổ chức đáp ứng các yêu cầu theo quy định. Đạo luật CLOUD, mở rộng quy định nêu trên đối với dữ liệu nằm ngoài Hoa Kỳ của bất kỳ nhà cung cấp nào thuộc quyền tài phán của Hoa Kỳ (bao gồm tất cả các công ty điện toán đám mây lớn).

Tháng 6/2020, Tổng thổng Biden ký lệnh hành pháp bảo vệ dữ liệu nhạy cảm của người Mỹ khỏi đối thủ nước ngoài [15].

Cụ thể, Lệnh: (i) cho phép Mỹ thực hiện các bước mạnh mẽ để bảo vệ dữ liệu nhạy cảm của người Mỹ; (ii) cung cấp các tiêu chí để xác định ứng dụng phần mềm có thể gây ra rủi ro không thể chấp nhận được (các giao dịch hỗ trợ hoạt động quân sự hoặc tình báo của đối thủ nước ngoài, hoặc có liên quan đến mạng độc hại hoặc ứng dụng thu thập dữ liệu cá nhân nhạy cảm); (iii) phát triển các tùy chọn khác để bảo vệ dữ liệu cá nhân nhạy cảm và giải quyết mối đe dọa tiềm ẩn từ các ứng dụng phần mềm được kết nối nhất định (bảo vệ khỏi tác hại từ việc bán, chuyển giao hoặc truy cập vào dữ liệu cá nhân nhạy cảm, bao gồm kho dữ liệu lớn lưu trữ).

Hoa Kỳ ban hành chính sách và bày tỏ lập trường về bản địa hóa dữ liệu thông qua cơ quan quản lý quốc tế và các hiệp định thương mại đa phương. Theo đó, cấm bản địa hóa dữ liệu và chính thức hóa luồng dữ liệu tự do giữa các quốc gia thành viên (Hiệp định Hoa Kỳ- Mexico - Canada); cấm yêu cầu bản địa hóa dữ liệu và hạn chế dòng dữ liệu xuyên biên giới (các hiệp định thương mại đa phương khu vực Châu Á - Thái Bình Dương). Tuy nhiên dòng dữ liệu xuyên Đại Tây Dương giữa Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu (ít nhất là dữ liệu cá nhân) hiện vẫn còn chưa rõ ràng.

Australia: Trong Khuôn khổ Chứng nhận lưu trữ16 tất cả dữ liệu chính phủ của Cơ quan chuyển đổi số cần được lưu trữ trong các trung tâm dữ liệu “được chứng nhận bảo đảm” hoặc “được chứng nhận chiến lược”.

Động thái nhằm giải quyết những vấn đề của khu vực công đang phải đối mặt: chủ quyền dữ liệu, lỗ hổng trong chuỗi cung ứng và mối đe dọa về an ninh mạng. Điều này thể hiện sự quan ngại của Úc về độ tin cậy hoạt động của trung tâm dữ liệu ở nước ngoài; rủi ro can thiệp của chính phủ và các tổ chức tư nhân nước ngoài (ví du: Đạo luật CLOUD của Mỹ).

Australia coi bản địa hóa dữ liệu là giữ dữ liệu trong biên giới - không chỉ khi nó được lưu trữ mà còn khi nó được xử lý. Mua sắm có mục tiêu hoặc có chủ quyền là lựa chọn các nhà thầu đang hoạt động ở Úc và không chịu ảnh hưởng pháp lý của khu vực tài phán nước ngoài.

Trung Quốc: Trung Quốc kêu gọi cộng đồng quốc tế giải quyết vấn đề an ninh dữ liệu một cách toàn diện, khách quan và dựa trên bằng chứng. Đồng thời duy trì chuỗi cung ứng mở, an toàn và ổn định cho các sản phẩm và dịch vụ công nghệ thông tin truyền thông toàn cầu [17].

Luật Bảo mật dữ liệu được ban hành trong bối cảnh quốc tế này được kỳ vọng sẽ nâng cao khả năng cạnh tranh của Trung Quốc trong vấn đề chủ quyền dữ liệu và cung cấp các giải pháp thay thế cho quản trị dữ liệu. Luật Bảo mật dữ liệu quy định một số điều khoản quan trọng:

- Phân loại dữ liệu theo tầng (level): dữ liệu quan trọng hơn phải chịu sự điều chỉnh nghiêm ngặt hơn. Nhà xử lý “dữ liệu quan trọng” phải tuân theo yêu cầu đánh giá rủi ro bổ sung và kiểm soát xuất khẩu. Các công ty chuyển “dữ liệu trạng thái cốt lõi18” ra nước ngoài phải có chấp thuận của cơ quan chức năng. Trường hợp vi phạm sẽ bị phạt nặng lên đến 1,5 triệu USD cho mỗi vi phạm và đóng cửa doanh nghiệp.

- Tăng cường quyền truy cập của chính phủ vào dữ liệu: yêu cầu các tổ chức và cá nhân “hợp tác” với cơ quan chức năng thu thập dữ liệu “khi cần thiết để bảo vệ hợp pháp an ninh quốc gia hoặc điều tra tội phạm”.

- Hạn chế chuyển dữ liệu ra nước ngoài:

Người xử lý “dữ liệu quan trọng” sẽ phải tuân theo các quy định sắp tới và bắt buộc các tổ chức hoặc cá nhân trong nước không được cung cấp dữ liệu được lưu trữ tại Trung Quốc cho các cơ quan thực thi pháp luật hoặc tư pháp nước ngoài nếu không được chính phủ cho phép trước.

- Áp dụng ngoài lãnh thổ: Ngoài việc xử lý dữ liệu bên trong Trung Quốc, Luật bảo mật dữ liệu áp dụng cho tất cả việc xử lý dữ liệu bên ngoài Trung Quốc. Điều này tạo ra những thách thức tiềm năng về tuân thủ đối với các công ty nước ngoài hoạt động tại Trung Quốc.

Indonesia: là một trong những nền kinh tế số phát triển nhanh nhất trong khu vực APAC [19]. Bảo vệ dữ liệu chủ yếu được điều chỉnh thông qua Luật Giao dịch và Thông tin Điện tử (EITL), Quy định về Hệ thống và Giao dịch Điện tử (GR-71) và Quy định số 20 về Bảo vệ Dữ liệu Cá nhân trong Hệ thống Điện tử (PDP). Hiện nước này đang dự thảo Luật về Bảo vệ Dữ liệu Cá nhân [20].

Đây là luật bảo vệ dữ liệu toàn diện dựa theo GDPR, sẽ thay thế các luật/quy định hiện hành. Bốn yếu tố quan trọng trong dự thảo là: (i) chủ quyền và bảo mật dữ liệu; (ii) quy định về dữ liệu cá nhân và dữ liệu cá nhân nhạy cảm, tầm quan trọng của chất lượng và độ chính xác của dữ liệu; (iii) quy định các luồng dữ liệu xuyên biên giới.

Về chuyển dữ liệu xuyên biên giới: PDP cho phép truyền dữ liệu xuyên biên giới. Theo đó, doanh nghiệp phải trình kế hoạch thực hiện cho Bộ Thông tin và Tin học (gồm: thông tin chi tiết về quốc gia đến, người nhận, ngày chuyển và lý do chuyển). Sau khi hoàn thành phải bảo cáo với Bộ trưởng về việc thực hiện.

Về bản địa hóa dữ liệu: theo GR 71, yêu cầu về bản địa hóa dữ liệu chỉ áp dụng đối với các doanh nghiệp nhà nước. Các doanh nghiệp tư nhân có thể lưu trữ dữ liệu của họ bên ngoài Indonesia, chịu sự giám sát của các cơ quan chính phủ vì mục đích thực thi pháp luật.

Các mô hình bảo đảm chủ quyền dữ liệu của Mỹ, châu Âu, Úc, Trung Quốc, Indonesia đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của từng quốc gia.

Hoa Kỳ ủng hộ dòng dữ liệu tự do trong nước và toàn cầu. Hoa Kỳ có nền kinh tế tiêu dùng nên thúc đẩy trao đổi dữ liệu cá nhân giúp người tiêu dùng có sản phẩm tốt nhất. Đây cũng là điều kiện tạo ra nhiều công ty khởi nghiệp giá trị tại đất nước có nguồn vốn đầu tư dồi dào nhất thế giới.

Châu Âu áp dụng mô hình cân bằng giữa lợi ích phát triển kinh tế khu vực với quan hệ kinh tế với Hoa Kỳ, thiết lập biện pháp bảo vệ dữ liệu cá nhân di chuyển ra ngoài biên giới.

Trung Quốc có cách tiếp cận dựa trên kiểm soát. Trung Quốc có thị trường và nguồn lực đủ mạnh, vì vậy họ bảo vệ dữ liệu như nguồn tài nguyên mới cho phát triển, hạn chế dòng dữ liệu xuyên biên giới.

Đề xuất cho Việt Nam

Nhằm thực hiện bảo vệ chủ quyền dữ liệu, xây dựng nguồn lực phát triển kinh tế số, bốn nhiệm vụ, giải pháp được đề xuất như sau:

a. Xác định mô hình bảo vệ dữ liệu quốc gia

Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến 2035 xác định mục tiêu: phát triển chính phủ số, kinh tế số, xã hội số và hình thành các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam có năng lực đi ra toàn cầu; hình thành nền tảng dữ liệu có các ngành kinh tế trọng điểm dựa trên dữ liệu. Đồng thời, theo đánh giá của Nikkei Asia, Việt Nam luôn nằm trong top 10 các nước có lượng dữ liệu chuyển qua biên giới lớn nhất của châu Á [21].

Do vậy, bảo vệ chủ quyền dữ liệu quốc gia đóng vai trò quan trọng để thực hiện các mục tiêu nêu tại Chương trình chuyển đổi số.

Trên cơ sở phân tích một số mô hình chủ quyền dữ liệu tại mục 3, Việt Nam có thể tham khảo mô hình phát triển của Liên minh châu Âu. Chính sách, quy định bảo vệ dữ liệu dựa trên quyền riêng tư, lợi ích phát triển kinh tế của người dân, quốc gia. Đồng thời, xây dựng cơ chế bảo đảm dòng dữ liệu tự do nội địa, thiết lập cơ chế chia sẻ dữ liệu an toàn nhằm mở rộng nguồn tài nguyên mới cho phát triển kinh tế dựa trên dữ liệu.

b. Nghiên cứu, hoàn thiện hành lang pháp lý về dữ liệu

Tin cậy trong giao dịch dữ liệu được duy trì bởi khuôn khổ pháp lý quy định biện pháp bảo vệ (ngăn chặn sử dụng sai ,vi phạm dữ liệu ảnh hưởng tính bảo mật và toàn vẹn của dữ liệu cá nhân/phi cá nhân/hỗn hợp), thúc đẩy (tạo điều kiện thuận lợi cho việc sử dụng, tái sử dụng, chia sẻ dữ liệu thông qua tính mở, khả năng tương thích và tính di động) [22].

Hiện nay, ở Việt Nam việc xây dựng, triển khai, giám sát thi hành quy định về dữ liệu được thực hiện theo nhiều luật. Pháp luật thường bị lạc hậu hơn so với sự phát triển của công nghệ. Do vậy, khi không có quy định mang tính nguyên tắc chung thì có thể dẫn đến việc thiếu biện pháp pháp lý bảo vệ, phát triển dữ liệu trong các ngành.

Nghiên cứu bổ sung quy định về chủ quyền dữ liệu tại Luật Công nghiệp công nghệ số tạo căn cứ pháp lý để để quy định trong lĩnh vực chuyên ngành. Một số nội dung cơ bản đề xuất đưa vào dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số: (i) quy định khái niệm và phân loại dữ liệu; (ii) quy định về thu thập, lưu trữ, định dạng, xử lý, phân tích dữ liệu; (iii) bảo đảm an toàn dữ liệu; (iv) chia sẻ dữ liệu; (v) quản lý dòng dữ liệu xuyên biên giới (vi) phát triển doanh nghiệp, thị trường dịch vụ dữ liệu; (vii) phát triển nguồn nhân lực dữ liệu; v.v.

c. Hoàn thiện hạ tầng dữ liệu số quốc gia, phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo dựa trên dữ liệu

Xây dựng và thiết lập hệ thống các trung tâm dữ liệu quốc gia, các trung tâm dữ liệu vùng và địa phương đạt tiêu chuẩn đồng bộ và thống nhất; kết nối các trung tâm dữ liệu của cơ quan nhà nước và doanh nghiệp để triển khai đám mây dữ liệu, tạo thuận lợi cho việc lưu trữ, xử lý, chia sẻ và phân phối dữ liệu.

Triển khai nền tảng trao đổi, chia sẻ, tổng hợp, phân tích dữ liệu tập trung tại Trung ương và địa phương: Hoàn thiện Cổng dữ liệu quốc gia để tạo lập môi trường công khai, minh bạch về dữ liệu.

Phát triển không gian dữ liệu cộng đồng trên cơ sở phối hợp và đóng góp dữ liệu từ cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và người dân để hình thành kho tài nguyên số dùng chung; phát triển tài nguyên dữ liệu mẫu phục vụ phát triển trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn dùng chung.

Hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo dựa trên dữ liệu để thu hút các nhà đầu tư, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ, doanh nghiệp khởi nghiệp và các chuyên gia hoạt động, phát triển sản phẩm, dịch vụ Make in Viet Nam phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế số, xã hội số của đất nước.

d. Bảo vệ chủ quyền dữ liệu quốc gia khi tham gia các hiệp định thương mại tự do về dữ liệu

Như đã nêu tại phần trên Việt Nam hiện đã tham gia các cam kết về TMĐT tại một số FTAs. Trong khuôn khổ Hiệp định CPTPP, Việt Nam đã cam kết:

(i) Cho phép việc lưu chuyển thông tin xuyên biên giới bằng các phương tiện điện tử bao gồm cả thông tin cá nhân phục vụ cho hoạt động kinh doanh;

(ii) Không được yêu cầu sử dụng hoặc đặt hệ thống máy chủ trên lãnh thổ làm điều kiện kinh doanh; (iii) Không được yêu cầu chuyển giao hoặc truy cập mã nguồn như là điều kiện nhập khẩu, phân phối, bán trong lãnh thổ.

Mặc dù vậy, Việt Nam có thể không áp dụng cam kết (i), (ii) để thực hiện mục tiêu chính sách công cộng chính đáng; và có thể yêu cầu sửa đổi mã nguồn của phần mềm (iii) để tuân thủ với quy định không phù hợp với Hiệp định.

Trong thời gian tới, việc tham gia đàm phán quốc tế liên quan đến dữ liệu số, thương mại số, hợp tác kinh tế số cần cân nhắc thận trọng, bảo đảm chủ quyền dữ liệu quốc gia./.

“
1. Economic Rights Over Data: A Framework for Community Data Ownership Parminder JeetSingh, Jai Vipra, © Society for International Development 2019, Pg.1.
2. Tính theo vốn hóa thị trường trong hơn 1 thập kỷ qua.
3. US Mexico Canada Agreement.
4. Regional Comprehensive Economic Partnership.
5. Trade in Services Agreement (TiSA).
6. Các quy tắc được các tập đoàn công nghệ số đề xuất củng cố mô hình kinh doanh: Giành quyền tiếp cận thị trường trên toàn cầu, tiếp cận và khiếm soát dữ liệu cá nhân, xã hội và kinh
doanh trên thế giới; Buộc các quốc gia bãi bỏ các quy định pháp lý và trốn tránh trong tương lai; Tiếp cận nguồn lao động không giới hạn trong khi người lao động bị tước quyền; Mở rộng
quyền lực của mình thông qua độc quyền và trốn tránh việc nộp thuế (Digital trade rules: a disastrous new constitution for global economy by and for the bigtech, Deborah James).
7. Economic Rights Over Data: A Framework for Community Data Ownership Parminder Jeet Singh, Jai Vipra, © Society for International Development 2019, Pg.3.
8. Digital trade rules: a disastrous new constitution for global economy by and for the bigtech, Deborah James.
12. General Data Protection Regulation
13. https://www.capacitymedia.com/...
14. Clarifying Law Overseas Use of Data
15. https://www.whitehouse.gov/bri...
executive-order- protecting-americans-sensitive-data-from-foreign-adversaries/
16. https://www-dta-gov-au.transla...
framework?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=vi&_x_tr_hl=en-US&_x_tr_pto=ajax,se,elem
17. Sáng kiến Toàn cầu về Bảo mật Dữ liệu (Global Initiative on Data Security)
18. “Dữ liệu cốt lõi core state data” được định nghĩa rất rộng, bao gồm: dữ liệu liên quan đến an ninh quốc gia, huyết mạch của nền kinh tế quốc gia, các khía cạnh quan trọng trong sinh
kế của người dân và lợi ích công cộng chính.
19. APAC: Châu Á – Thái Bình Dương (Asia-Pacific).
20. BillonProtectionofPrivatePersonalData.
21. https://vneconomy.vn/viet-nam-...
bien-gioi-lon- nhat.htm.
22. Data to better lives, Worldbank Development report 2021.

(Bài đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 8 tháng 8/2023)

Bài liên quan

Chính phủ tăng cường triển khai ứng dụng dữ liệu dân cư, đẩy mạnh Chuyển đổi số

Đề án 06 về Phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử đang được Nhà nước đặc biệt quan tâm, với mục tiêu lấy người dân là “trung tâm”, nhằm thúc đẩy Chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022-2025 và hướng tầm nhìn đến năm 2030. Nhiệm vụ quan trọng của Đề án là xây dựng một cơ sở dữ liệu lớn về người dân, đồng hành với việc xây dựng Kinh tế số, Chính phủ số và Công dân số, giúp tiết kiệm thời gian, giảm bớt khó khăn về các thủ tục hành chính và đẩy mạnh phát triển kinh tế đất nước.