Công nghệ đang làm gia đình xa cách hơnBài 3: Các gia đình 4.0 cần làm gì?

Mất kết nối vật lý là lựa chọn?

Là Huấn luyện viên Hạnh phúc - Sự nghiệp (Career Happiness Coach)/người sáng lập Công ty TNHH FLOW SPACE bà Lê Mai Anh chia sẻ tôi thường xuyên nhận được những chia sẻ, tâm sự: “Con chị chẳng chịu ra ngoài, chỉ thích ở nhà xem video ngắn trên YouTube thôi. Cấm rồi, nhưng được vài hôm đâu lại vào đấy”.

Hay: “Đi ăn giỗ mà chẳng thấy nó chào hỏi chú bác gì cả, chỉ thấy cắm mặt vào điện thoại chơi game từ lúc đến cho tới lúc về. Chả nói được”.

Hoặc: “Chồng chị đi làm về chỉ cầm điện thoại. Nếu vợ con ở phòng khách thì anh vào phòng ngủ nằm lướt điện thoại, lúc thì xem video, lúc thì đọc truyện”.

Lý giải cho những thói quen trên, bà Lê Mai Anh, cho biết: Não bộ vốn được thiết kế để tìm kiếm phần thưởng (đây là cơ chế giúp ta sinh tồn) như khi đói mà được ăn, khi đang khát mà được uống một cốc nước ép mát lạnh… lúc này cơ thể sẽ sản sinh hoocmon Dopamine - một chất dẫn truyền thần kinh khiến ta có cảm giác dễ chịu, thoả mãn, sung sướng. Tương tự như thế, xem một video ngắn, nhận một lượt yêu thích trên Facebook hay thắng một trận game cũng khiến não sản sinh Dopamine và mang lại cảm giác tương tự.

Không có gì thoả mãn nhanh như… một cái vuốt màn hình. Càng dễ thoả mãn, càng lệ thuộc và gây nghiện, dẫn đến: Não bộ bị quá tải vì tiêu thụ thông tin rác (được gọi là “Brain rot” - Từ khoá của năm 2024 do Oxford công bố); Giảm khả năng tập trung, tư duy độc lập, sáng tạo và giảm khả năng giao tiếp; Thói quen cúi người quá lâu gây ảnh hưởng xương khớp, thị lực và cả tiêu hoá.

Theo bà Lê Mai Anh, “những chia sẻ này thể hiện một điều - mất kết nối không đến từ xung đột - nó đến một phần từ việc ai đó lựa chọn nhìn vào màn hình, kết nối với thế giới “ảo”, thay vì hiện diện với người thân và với chính mình”.

Gia đình 4.0 phải làm gì?

Trước những thách thức về công nghệ tác động đến gia đình, con trẻ, sự mất kết nối vật lý trong gia đình, nhiều giải pháp đã được đưa ra. Nhưng trước tiên, bà Lê Mai Anh cho rằng, các cha mẹ nên dành thời gian nhìn lại và trả lời những câu hỏi: Đâu là những giá trị mà các cha mẹ không bao giờ thoả hiệp cho gia đình mình?. Có gia đình thì là sự đảm bảo về tài chính, có gia đình thì là sự kết nối giữa các thành viên, có gia đình thì là cho con một nền tảng học tập tốt nhất,…Vậy, đâu là những giá trị mà các cha mẹ ưu tiên nhất khi xây dựng một gia đình?

Các cha mẹ muốn nuôi dạy con mình trở thành người như thế nào? (Thành công và có thành tựu, kết nối với chính mình và phát huy được hết tài năng, có lòng trắc ẩn và biết yêu thương,….).

Khi có tầm nhìn rõ ràng, bà Lê Mai Anh cho rằng, các bậc cha mẹ sẽ dễ dàng hơn trong việc định hình tư duy và lựa chọn hành động cho phù hợp - kể cả việc sử dụng công nghệ.

Trước đây câu hỏi cha mẹ thường đặt ra là: “Làm thế nào để con bớt dùng điện thoại?” thì bây giờ có thể chuyển thành câu hỏi: “Làm thế nào để thiết kế một cuộc đời ý nghĩa, thú vị và hạnh phúc đích thực? Làm thế nào để tạo được một lối sống lành mạnh - để công nghệ không còn là nhu cầu thiết yếu, mà chỉ đơn thuần là một công cụ hỗ trợ?”.

Hãy bắt đầu từ chính cha mẹ

Cha mẹ hãy hướng đến xây dựng một cuộc đời mà ở đó, cha mẹ được sống, làm việc và trưởng thành một cách đầy động lực. Cha mẹ có cơ hội phát huy được những tài năng riêng có, kết nối với mục đích sống, tôn vinh hệ giá trị sống cốt lõi, đồng thời có những hoạt động về thể chất và tinh thần giúp thoả mãn được những đam mê riêng, những sở thích riêng.

Như vậy, cha mẹ cũng sẽ có một cuộc đời trọn vẹn của riêng mình, ý nghĩa và viên mãn. Bản thân cha mẹ cũng sẽ biết cách kiểm soát thiết bị để dùng nó thông minh và hiệu quả hơn. Lúc này, cha mẹ sẽ đồng hành và làm gương cho con nhẹ nhàng hơn.

Với trẻ nhỏ - hãy gieo và chăm bón những hạt giống tốt cho con

Không có con trẻ nào sinh ra đã cần iPad, điện thoại. Con trẻ cần kết nối, ôm ấp, tương tác. Chúng cần cha mẹ hiện diện.

Vì vậy, theo bà Lê Mai Anh, ngay từ khi con còn nhỏ, cha mẹ hãy dành thời gian chơi cùng con, tạo các hoạt động cho cả gia đình (chơi đồ hàng, cùng nhau may vá quần áo cho búp bê, chơi board game, dã ngoại, chơi cầu lông, ném bóng, cùng nhau đọc sách)...

“Trẻ em là thiên tài trong việc nghĩ trò chơi, nên đôi khi cha mẹ chẳng cần phải cố nghĩ, chỉ cần trao quyền cho con và chơi theo hướng dẫn của con đã là một món quà rồi”.

Tất cả những điều này hình thành một lối sống ăn sâu bám rễ, nuôi dưỡng những sở thích cho con, khiến chúng không còn thấy cần tới điện thoại, iPad, tivi…

Nếu có giải trí, học trên máy tính, điện thoại thì cha mẹ chủ động đưa ra giới hạn thời gian sử dụng cho con. Ngoài giờ học thì tối đa 30 phút xem hoạt hình mỗi ngày chẳng hạn.

Nguyên tắc được xây dựng từ bé, được thực hiện một cách nhất quán, bắt đầu từ thói quen hàng ngày của cha mẹ, sẽ trở thành nếp sống cho trẻ khi lớn lên, bà Lê Mai Anh chia sẻ.

Với trẻ lớn đã định hình nếp sống - cần đồng hành, tôn trọng, thấu hiểu và trao quyền.

Nhiều cha mẹ khi phát hiện con chơi game thường xuyên, nghiện tivi, nghiện mạng xã hội thì đã vội vã cấm đoán, đặt ra ranh giới, cố gắng loại bỏ thói quen xấu ngay lập tức.

Theo bà Lê Mai Anh, đây là giải pháp thiếu thân thiện với não bộ và hầu hết đều gây phản ứng ngược lại bởi mỗi hành vi, cảm xúc là một bộ kết nối thần kinh trong não. Thói quen là các đường mòn thần kinh được hình thành thông qua lặp lại, và củng cố khi có phần thưởng cảm xúc đi kèm. Hành vi càng lặp lại càng nhiều, đường mòn này càng mạnh, càng rõ nét. “Chúng ta không thể xoá bỏ một kết nối thần kinh, và đường mòn thần kinh tạo nên những thói quen xấu cũng thế”.

Ta không thể cố gắng xoá đi một thói quen xấu, nhưng ta hoàn toàn có thể tạo nên một thói quen mới tốt và lành mạnh, và khiến nó in sâu hơn bằng cách lặp đi lặp lại đủ nhiều, và có phần thưởng tương xứng cho nó (việc ghi nhận và “ăn mừng chiến thắng” sau mỗi hành vi tốt cũng giúp não bộ có cảm giác thoả mãn như đã đề cập ở trên và có xu hướng lặp lại hành vi cũ để tiếp tục lặp lại trải nghiệm đó).

Cha mẹ nên cùng con thảo luận, khuyến khích con chủ động đưa ra những thói quen tốt mà con muốn thực hiện. Có thể tổ chức các cuộc họp gia đình, gợi ý cho con tự tìm hiểu, trình bày quan điểm của con và chia sẻ cho cha mẹ điều con muốn làm.

Song song với việc giúp con hình thành thói quen tốt, thì không thể không đưa ra quy định, giới hạn trong việc sử dụng điện thoại/thiết bị điện tử.

Bà Lê Mai Anh gợi ý một số giải pháp đơn giản như: Tạo ra một cái “Hộp hiện diện”, bữa tối và thời gian sinh hoạt chung của gia đinh - tất cả thành viên cất điện thoại vào hộp, không dùng; Không mang điện thoại vào phòng ngủ (giúp ngủ ngon, sâu và dễ vào giấc hơn); Thời gian “Làm việc tập trung”, cất điện thoại ở một phòng khác (để tránh tiện tay).

“Giới hạn và quy định này nên điều chỉnh theo nếp sống của từng gia đình, được thảo luận và cùng thống nhất, để các con tự giác và cảm thấy được tôn trọng, thay vì cha mẹ tự quyết và yêu cầu con làm theo”, bà Lê Mai Anh chia sẻ.

Tạo thói quen tốt thế chỗ

Có thể nói, chúng ta không thể bỏ được thói quen xấu mà chỉ có thể tạo một thói quen tốt thế chỗ cho nó. Đồng thời nên đưa ra giới hạn để mọi người cùng thực hiện. Tuy nhiên, các con vẫn có thể vi phạm quy định về sử dụng điện thoại, tivi, nhắc nhở rồi có khi vẫn “chứng nào tật nấy”.

Tình huống này, theo bà Lê Mai Anh cũng là một tình huống phổ biến và nếu con vi phạm, thông thường cha mẹ sẽ muốn dạy bảo ngay nhưng trước khi làm điều đó, cha mẹ hãy dừng lại… một nhịp thở.

“Nếu đang cảm thấy tức giận, thất vọng, bực bội, đây chắc chắn không phải thời điểm thích hợp để “dạy con”. Đây là lúc cha mẹ cần luyện não, rèn phản xạ của chính mình để không vô tình mắng mỏ, chỉ trích làm tổn thương con”.

Vì nếu cha mẹ lên lớp, chỉ ra là con sai chỗ nào thay vì giúp con tự nhận ra, là cha mẹ đang vô tình kích hoạt chế độ “Chiến đấu hay bỏ chạy” trong não con - thứ cha mẹ nhận về thường sẽ là: con cãi lại, cố tìm lí do biện minh, hoặc lầm lì im lặng và tránh xa cha mẹ. Cả hai điều này đều không phải điều cha mẹ muốn.

Sau khi dừng lại một nhịp thở, cảm thấy dễ chịu hơn, cha mẹ có thể bắt đầu tự hỏi: Liệu có thật là con đáng bị chỉ trích không? Hay con cũng chỉ là cô bé, cậu bé đang lớn, và cũng có nhu cầu giải trí, xả hơi, kết nối với bạn bè một chút- giống như tất cả mọi người.

Đây là cơ hội để cha/mẹ thể hiện điều gì? Rằng cha mẹ nghiêm khắc và ở bên kia chiến tuyến với con, quyền lực hơn con, hay thể hiện sự thấu cảm nhưng vẫn giữ được nguyên tắc và sự tôn trọng với con?

Cha mẹ muốn con cảm thấy thế nào? Thấy tội lỗi, thấy xấu hổ và sai trái, hay thấy mình được thấu hiểu, có động lực để duy trì thói quen tốt?

Cha mẹ sẽ nói chuyện với con thế nào, để con có thể chủ động đưa ra giải pháp để làm mờ dần thói quen này.

“Khi có tầm nhìn và chủ định phù hợp, những cuộc nói chuyện sẽ là cơ hội để kết nối chứ không phải nơi để phán xét hay bắt lỗi”, bà Lê Mai Anh chia sẻ.

Cuối cùng, bà Lê Mai Anh chia sẻ: Công nghệ là một sự hỗ trợ tuyệt vời nhưng để nó phục vụ cho hạnh phúc và sự phát triển của từng cá nhân thì các cha mẹ cần chủ động thiết kế lối sống có chủ đích - phù hợp với hệ giá trị cốt lõi và nếp sống của mỗi gia đình.

“Khi lối sống trở nên lành mạnh, thú vị và ý nghĩa, đồng thời ranh giới được đặt ra rõ ràng thì công nghệ sẽ không còn là “chốn xao nhãng” mà sẽ chỉ là một công cụ đắc lực cho chúng ta trong cuộc sống hiện đại mà thôi”, bà Lê Mai Anh nhấn mạnh./.