Giáo dục STEM: Khi công nghệ là cầu nối giúp phụ nữ và trẻ em gái vượt qua rào cản

Những thông điệp tích cực từ cuộc thi về phụ nữ và trẻ em gái trong giáo dục STEM

Chia sẻ về Cuộc thi câu chuyện truyền cảm hứng về phụ nữ và trẻ em gái trong giáo dục STEM, chuyển đổi số và kinh nghiệm địa phương hóa giáo dục STEM, bà Đào Thị Hồng Quyên, Giám đốc Liên minh Thúc đẩy Giáo dục STEM, cho biết trong một thời gian phát động rất ngắn, ban tổ chức đã nhận được hàng trăm bài dự thi từ các tỉnh thành trên cả nước. Trong đó, điều đáng chú ý là sự đa dạng của các bài dự thi, không chỉ đến từ nhiều vùng miền khác nhau mà còn có sự tham gia của nhiều đối tượng, từ học sinh, giáo viên nữ, đến cả giáo viên nam.

“Điều này cho thấy cộng đồng thực sự quan tâm và mong muốn được lên tiếng qua cuộc thi này”, bà Hồng Quyên chia sẻ. Bà cũng cho biết khi tổng hợp các bài thi, ban tổ chức đã nhận thấy một số thông điệp nổi bật được các bài dự thi chia sẻ.

Trước tiên, hầu hết các bài thi đều nhấn mạnh rằng STEM không chỉ dành riêng cho nam giới mà nữ giới cũng hoàn toàn có thể tham gia và đạt được thành công. “Đây là một thông điệp rất tích cực”, bà Quyên nói.

“Tuy nhiên, các bài thi cũng chỉ ra rằng vẫn còn tồn tại những định kiến về giới trong các ngành khoa học kỹ thuật, đặc biệt ở khu vực nông thôn. Chẳng hạn, nhiều người vẫn cho rằng con gái không phù hợp học các ngành như cơ khí hay công nghệ thông tin, và phụ huynh thường mong muốn con chọn những nghề quen thuộc, dễ hiểu hơn là những lĩnh vực mới mẻ”.

Bên cạnh đó, các tác giả bài thi cũng khẳng định năng lực trong khoa học kỹ thuật không bị giới hạn bởi giới tính, đồng thời kêu gọi các bạn trẻ, đặc biệt là nữ giới, tự tin theo đuổi đam mê và phát huy thế mạnh của mình.

Đặc biệt, nhiều bài dự thi nhấn mạnh vai trò quan trọng của giáo dục STEM trong chương trình phổ thông. Các tác giả cho rằng việc triển khai STEM trong trường học không chỉ dừng lại ở lý thuyết hay các cuộc thi, mà cần kết nối với thực hành, sáng tạo và ứng dụng thực tế. Những hoạt động STEM tại trường học được xem là cách hiệu quả để giúp học sinh phát triển tư duy logic, kỹ năng giải quyết vấn đề và khả năng sáng tạo.

Cô giáo đứng lớp là hình mẫu khơi dậy động lực STEM cho các em học sinh

Một thông điệp khác mang tính truyền cảm hứng là sự khuyến khích học sinh tự thiết kế, chế tạo và khám phá thế giới thông qua giáo dục STEM. Các giáo viên, đặc biệt là các cô giáo, đóng vai trò quan trọng trong việc khơi dậy động lực và thúc đẩy học sinh tìm tòi, sáng tạo.

Điều thú vị là hình mẫu gần gũi nhất với học sinh trong lĩnh vực STEM chính là các cô giáo đứng lớp, chứ không phải những nhân vật xa vời. “Ban đầu, chúng tôi chỉ đưa ra chủ đề chung, nhưng khi đọc các bài dự thi, những vai trò này đã được khẳng định rõ ràng hơn, khiến chúng tôi rất ấn tượng”, Giám đốc Liên minh Thúc đẩy Giáo dục STEM cho biết.

Tuy vậy, hành trình của các cô giáo trong việc triển khai giáo dục STEM gặp không ít khó khăn. Trước tiên là vấn đề vùng miền. Ở những khu vực miền núi, vùng sâu vùng xa, các cô phải đối mặt với khoảng cách địa lý và điều kiện cơ sở vật chất hạn chế. Riêng với STEM, còn có những thách thức đặc thù.

Ví dụ, nhiều cô giáo rất muốn nâng cao chuyên môn, nhưng cơ hội đào tạo về STEM còn hạn chế. Với giáo viên mầm non, chương trình đào tạo chuyên sâu về STEM gần như chưa có. Giáo viên tiểu học dù muốn tổ chức các hoạt động STEM cũng gặp khó vì thiếu kiến thức nền tảng để hướng dẫn học sinh thực hành. Chẳng hạn, việc hướng dẫn học sinh thiết kế một sản phẩm đòi hỏi các thao tác kỹ thuật cơ bản như sử dụng kéo, cưa hay các dụng cụ trong không gian sáng tạo, nhưng nhiều cô giáo chưa được trang bị kỹ năng này.

Khó khăn thứ hai là hầu hết các hoạt động STEM không được tính vào tiết chính khóa trong trường học, nên các thầy cô chủ yếu thực hiện dựa trên đam mê cá nhân. Nguồn động lực lớn nhất của họ chính là niềm vui và sự hào hứng của học sinh, chứ không phải tiền lương hay sự ghi nhận công lao. “Trong tất cả bài dự thi, chúng tôi nhận thấy niềm vui của học sinh chính là phần thưởng lớn nhất mà các thầy cô nhắc đến, còn những yếu tố như lương thưởng hiếm khi được đề cập”.

“Từ những vấn đề này, chúng tôi phát hiện một thực tế trong quá trình triển khai giáo dục STEM, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa: từ “STEM” vẫn còn khá xa lạ. Dù có thể giải thích đơn giản rằng STEM là khoa học, kỹ thuật, công nghệ và toán học, nhưng khi khảo sát, không phải học sinh nào cũng hiểu rõ từ này viết tắt của gì. Điều đó cho thấy STEM đôi khi bị xem là một khái niệm “nước ngoài”, khó tiếp cận”.

Hai cách “hóa giải” để STEM không còn là một khái niệm “nước ngoài”

Để giải quyết vấn đề này, Liên minh Thúc đẩy Giáo dục STEM đã đề ra hai cách tiếp cận. Một là xây dựng các hoạt động STEM dựa trên nền tảng văn hóa địa phương. Hai là đưa văn hóa Việt Nam vào các hoạt động STEM mang tính quốc tế.

Chẳng hạn, hội STEM tại huyện Văn Quan, một huyện nghèo của tỉnh Lạng Sơn, diễn ra vào năm 2024 đã xây dựng hoạt động STEM trên nền tảng văn hóa địa phương. Trong sự kiện này, trò chơi ném còn truyền thống được đưa vào chương trình.

Không chỉ đơn thuần là chơi, các giáo viên tại đây đã tính toán các thông số như góc ném, vận tốc, kích thước quả còn để học sinh vừa tham gia vừa học vật lý. Hình ảnh các cô giáo trong trang phục truyền thống cân quả còn, phân tích tốc độ ném khiến hội STEM trở nên sống động và gần gũi. Cách làm này giúp học sinh vừa hiểu văn hóa địa phương, vừa tiếp cận khoa học kỹ thuật một cách sáng tạo.

Cách tiếp cận thứ hai là lồng ghép văn hóa Việt Nam vào các hoạt động STEM quốc tế. Ví dụ, tại Giải Vô địch Quốc gia Việt Nam Robotic, để giữ bản sắc dân tộc, các biểu tượng văn hóa như cầu Long Biên (vùng sông Hồng), cầu Thị Nại (Bình Định), thác Bản Giốc (Tây Bắc) và cột cờ Hà Nội đã được đưa vào truyền thông, kèm giải thích ý nghĩa lịch sử. Học sinh được khuyến khích mặc trang phục truyền thống để tăng nhận diện văn hóa.

“Để đảm bảo tính tự chủ, chúng tôi còn tổ chức các chương trình tập huấn cho giáo viên địa phương. Chẳng hạn, tại huyện Trùng Khánh – một huyện nghèo của Cao Bằng – hơn 100 giáo viên, chủ yếu là người Tày và Nùng, đã được đào tạo để vận hành các trận đấu robotic”, bà Hồng Quyên cho biết.

“Trong một sân thi đấu robotic quốc tế, có đến 14 vị trí kỹ thuật cần đảm bảo, từ kiểm tra robot, ghi điểm, đến quản lý phần mềm. Hình ảnh các cô giáo tiểu học mặc trang phục truyền thống, kiểm tra robot hay dùng điện thoại ghi điểm kết nối với hệ thống quản lý giải đấu là minh chứng cho sự nỗ lực tuyệt vời”.

Điều thú vị là các cô giáo “rất thích” vai trò quản lý phần mềm – một công việc làm việc căng thẳng, từ kết nối server, nhập điểm, đến xử lý dữ liệu...

“Dù không phải giáo viên tin học, các cô vẫn làm rất tốt. Điều này cho thấy nếu có cơ hội tiếp cận công nghệ sớm hơn, các cô giáo hoàn toàn có thể phát triển trong những lĩnh vực chuyên sâu và được trả lương xứng đáng, tạo động lực lớn cho họ”.

“Tôi tin rằng chúng ta có cách để đưa giáo dục STEM trở thành một phần tự chủ của người Việt. Khi tham gia các chương trình quốc tế, dấu ấn văn hóa Việt Nam sẽ được khắc họa đậm nét, thể hiện sự tự chủ và tinh thần vươn mình ra thế giới”, Giám đốc Liên minh Thúc đẩy Giáo dục STEM nói. “Tôi cũng muốn nhấn mạnh rằng công nghệ không chỉ nâng cao năng lực mà còn là cầu nối giúp mọi người vượt qua rào cản, hòa nhập vào nền kinh tế số”./.