Gỡ "điểm nghẽn" để thúc đẩy ứng dụng AI trong khu vực công

Trên thế giới, AI được nhìn nhận như động lực cốt lõi mới, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tăng trưởng và phát triển bền vững. Tại Việt Nam, hiện nay đã có những cơ quan nhà nước trung ương và địa phương bước đầu ứng dụng AI vào hoạt động quản lý nhà nước, cung cấp dịch vụ công dưới nhiều hình thức như hệ thống trợ lý ảo trong lĩnh vực hành chính công, phần mềm nhận diện khuôn mặt trong an ninh trật tự, hệ thống giám sát giao thông thông minh,... giúp giảm nhân lực bộ máy, giảm thời gian xử lý công việc, chờ đợi và chi phí của người dân, doanh nghiệp.

Tuy nhiên, việc ứng dụng tại khu vực công của Việt Nam còn đối diện với nhiều thách thức. Tỷ lệ thành công trong ứng dụng AI vào các hoạt động của tổ chức, doanh nghiệp vẫn còn khá hạn chế.

Đánh giá về mặt hiệu quả khi sử dụng AI tại khu vực công của Việt Nam tại toạ đàm chuyên đề “Đánh giá toàn cảnh trí tuệ nhân tạo trong khu vực công tại Việt Nam” diễn ra mới đây, PGS. TS. Nguyễn Xuân Hoài, Viện trưởng Viện Trí tuệ Nhân tạo Việt Nam cho biết: "Rất nhiều người nghĩ rằng, cứ ứng dụng công nghệ mới như AI hiện nay vào công việc là sẽ thành công. Thế nhưng AI cũng giống như rất nhiều làn sóng công nghệ trước đây khi thẩm thấu vào trong các tổ chức cũng như các khu vực của nền kinh tế, đòi hỏi nhiều hơn yếu tố công nghệ rất nhiều".

Theo ông Nguyễn Xuân Hoài, có thể nói việc ứng dụng AI là hoàn toàn không đơn giản. Kể cả bây giờ tất cả mọi người đều giỏi ứng dụng AI đi chăng nữa thì không có gì bảo đảm việc dùng AI trong một doanh nghiệp thành công nếu chúng ta không tính đến tất cả các yếu tố.

Cũng theo ông Hoài, AI là một công nghệ rất đặc biệt và khác biệt với tất cả công nghệ khác. Đây là một công nghệ thay đổi và chuyển đổi. Đặc điểm này rất quan trọng. Câu chuyện tích hợp AI và ứng dụng vào doanh nghiệp và tổ chức hay bất cứ tổ chức nào thì đích đến cuối cùng là thay đổi hoàn toàn hoạt động của tổ chức đó cho bất cứ hoạt động nào. Trong khi đó, công nghệ AI vẫn còn đang phát triển rất nhanh.

Đồng quan điểm, bà Đỗ Thanh Huyền, Chuyên gia Chính sách công, UNDP Việt Nam cho biết: "Hiện nay trong khu vực công chúng ta mới chỉ dừng lại ở việc đưa vào ứng dụng AI, bắt đầu thực hành ứng dụng thôi chứ chưa tích hợp vào trong hệ thống. Theo như kinh nghiệm mà tôi theo dõi trong suốt thời gian 2 năm trở lại đây trong cái quá trình phát triển dịch vụ công trực tuyến cũng như là đưa chatbot hay các ứng dụng AI vào trong môi trường hỗ trợ cho người sử dụng, chúng ta gặp rất nhiều khó khăn".

Đầu tiên là câu chuyện liên quan tới việc hiểu rõ việc ứng dụng AI như thế nào và những lo ngại của người dùng về bảo mật thông tin cá nhân trong khu vực công đối việc ứng dụng AI trên thực tế.

Theo chuyên gia UNDP Việt Nam, việc ứng dụng AI như thế nào cho hiệu quả với điều kiện cơ sở hạ tầng, năng lực quản lý dữ liệu, nhân lực hay cơ chế, chính sách của khu vực công hiện tại là bài toán cần cân nhắc kỹ lưỡng. Theo đó, chúng ta cần 4 điều kiện, gọi là 4 "M".

Chữ "M" đầu tiên là về thể chế, thiết chế và cơ chế chính sách quản lý (mechanisms), để thúc đẩy việc phát triển, hay ứng dụng vào trong môi trường khu vực công, đồng thời bảo đảm an ninh an toàn thông tin của người dùng trên môi trường đó.

Chữ "M" thứ hai là về nền tảng của hệ thống trang thiết bị (machinery). Nếu muốn ứng dụng AI thì đầu tiên chúng ta phải có kho dữ liệu để có thể lưu trữ được ngôn ngữ của tiếng Việt.

Có thể thấy rằng, ngôn ngữ tiếng Việt trong hệ thống ngôn ngữ chung của AI đang còn rất là thiểu số, và nếu nhìn vào bản đồ về ngôn ngữ của AI thì hầu như chưa thấy xuất hiện ngôn ngữ tiếng Việt trong đó. Thế thì một trong những rào cản cho việc ứng dụng chính là câu chuyện của ngôn ngữ tiếng Việt có đủ lớn trong bộ dữ liệu mà chúng ta đang có để đào tạo cho máy học.

Chữ "M" thứ ba là con người (manpower). Theo bà Đỗ Thanh Huyền, ở đây là câu chuyện là đào tạo cho đội ngũ cán bộ công chức từ trung ương đến địa phương, đặc biệt là những người hoạch định chính sách để hiểu rõ được cái tầm quan trọng của việc ứng dụng AI.

Và chữ "M" cuối cùng là câu chuyện về tiền (Money). Hiện nay, nguồn ngân sách để đầu tư cho phát triển ngay từ dịch vụ công trực tuyến thôi chứ chưa nói tới việc là ứng dụng AI vẫn còn rất hạn chế.

Tháo gỡ những “điểm nghẽn” để ứng dụng AI trong khu vực công

Theo ông Trần Anh Tú, Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học kỹ thuật và công nghệ, Bộ KH&CN, Chiến lược Quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI đến năm 2030, được ban hành theo Quyết định 127 ngày 26/1/2021 của Thủ tướng Chính phủ, đã chỉ rõ rằng AI là một công nghệ nền tảng quan trọng, giúp tạo ra bước phát triển đột phá về năng lực sản xuất, nâng cao sức cạnh tranh quốc gia và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững. Chính phủ đang chỉ đạo quyết liệt việc đẩy mạnh ứng dụng AI để giảm tải công việc giấy tờ, nâng cao hiệu quả hoạt động.

Để làm được việc đó, hiện nay có nhiều cái chính sách đang được triển khai. Đầu tiên là xây dựng trung tâm dữ liệu quốc gia tại khu công nghệ cao Hòa Lạc (Hà Nội), dự kiến hoàn thiện và đi vào sử dụng từ cuối năm 2025. Theo đó, dữ liệu của các bộ, ngành, địa phương sẽ được lưu trữ tập trung tại Trung tâm dữ liệu quốc gia và được mở một phần để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Thứ hai, về đào tạo, ông Trần Anh Tú cho biết hiện nay có đến hơn 50 chương trình đào tạo liên quan tới AI được mở ra, trong đó có hơn 10 chuyên ngành chuyên biệt cho AI tại các cơ sở đào tạo, với số lượng sinh viên tham gia đào tạo rất lớn. Vấn đề là chúng ta cần một chương trình đào tạo để phổ cập kiến thức về AI, nhằm nâng cao nhận thức chung của toàn cộng đồng, từ đó giúp việc ứng dụng AI có hiệu quả hơn.

Trong khi đó, để tháo gỡ điểm nghẽn về tài chính, PGS. TS Nguyễn Xuân Hoài cho biết chúng ta phải thay đổi cách nhìn về việc thực hiện các dự án AI, có những dự án chúng ta phải chấp nhận là những dự án đầu tư. Ví dụ, tại sao nhà nước không thể trả cho các đơn vị cung cấp giải pháp AI dựa trên hiệu quả mang lại? Nếu giải pháp AI giúp tiết kiệm được 30% chi phí của Nhà nước thì chúng ta có sẵn sàng chia 10% số lợi đó cho cho đơn vị cung cấp giải pháp AI hay không.

Thậm chí, theo ông Nguyễn Xuân Hoài, cần phải những cơ chế mang tính chất sandbox để thử nghiệm nhằm thúc đẩy ứng dụng AI.

Bà Đỗ Thanh Huyền chia sẻ thêm trong năm 2025, nhóm nghiên cứu của UNDP Việt Nam đã triển khai sáng kiến DichvucongAI (https://dichvucong.me) để hỗ trợ người dân thực hiện 15 thủ tục hành chính bao gồm 13 thủ tục được người dân sử dụng thường xuyên nhất và hai thủ tục còn lại liên quan đến người khuyết tật. Tuy nhiên, kể từ khi ra mắt vào ngày 10/10/2024 cho đến thời điểm hiện nay chỉ có khoảng tầm 1600 - 1700 tương tác.

“Mặc dù chúng tôi đã cố gắng giới thiệu, lan tỏa thông tin nhưng để người dân thực sự sử dụng nó, phục vụ cho mục đích cá nhân của họ phụ thuộc vào rất nhiều rất nhiều yếu tố? Cho nên khi chúng ta làm những sản phẩm công cho công chúng sử dụng thì đòi hỏi phải mang tính dài hơi. Chúng ta không thể nhìn vào cái ngắn hạn để có thể nói rằng là nên đầu tư hay không nên đầu tư”.

Vị chuyên gia của UNDP bày tỏ mong muốn có sự chung tay của các doanh nghiệp Việt Nam, nhà nước không chỉ giới hạn trong các doanh nghiệp lớn như VNPT, Viettel hay là MobiFone mà chúng ta sẽ mở rộng cho các doanh nghiệp khác nữa. Đây cũng là bài học kinh nghiệm từ Hàn Quốc khi mà họ đã đưa thành công tất cả những doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực công nghệ, đặc biệt là AI vào một trong những thành phần tạo nên nền tảng dịch vụ công AI cho khu vực công của Hàn Quốc./.