Kinh tế số và kỷ nguyên vươn mình của Việt Nam: Vấn đề quản trị AI phù hợp với hệ giá trị quốc gia

“

Tóm tắt:
- Kinh tế số của Việt Nam đã được mở sang một sự phát triển mới với sự hỗ trợ của chuyển đổi số làm nền tảng và trí tuệ nhân tạo (AI) làm động lực thúc đẩy sự phát triển.
- Xác định nội dung căn bản của kinh tế số:
+ Kinh tế số là các hoạt động kinh tế dựa trên nền tảng công nghệ số. Kinh tế số và đóng góp của kinh tế số vào đời sống, xã hội là giải quyết công ăn, việc làm cho người và nâng tầm vị thế quốc gia.
+ Kinh tế số cũng mang đến những nghịch lý phát triển như sự bất bình đẳng xã hội, phân hóa giàu nghèo sâu sắc.
- Sự hỗ trợ bởi trí tuệ nhân tạo (AI) trong kinh tế số:
+ Tạo ra sự thuận tiện và định hình lên các giá trị mới trong xã hội.
+ Những định hình này phải được quản trị bởi thể chế chính trị và văn hóa xã hội trong một quốc gia.
- Quản trị AI phù hợp với hệ giá trị quốc gia Việt Nam:
+ Hệ giá trị quốc gia Việt Nam và kỷ nguyên mới “kỷ nguyên vươn mình của dân tộc” xác định mục tiêu chung là “mọi người dân đều có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, được hỗ trợ phát triển, làm giàu; đóng góp ngày càng nhiều cho hòa bình, ổn định, phát triển của thế giới, hạnh phúc của nhân loại và văn minh toàn cầu”. AI cũng là một yếu tố có thể ảnh hưởng đến những nhận định, quan niệm của con người trong cuộc sống thường nhật.
+ Quản trị AI giúp đảm bảo sự phát triển kinh tế nói chung và kinh tế số nói riêng bền vững và an toàn.
- Kinh nghiệm của Trung Quốc trong quản trị AI:
+ Xác định mục tiêu và thời gian phát triển rõ ràng
+ Đào tạo nguồn nhân lực cao cấp cho các ngành liên quan đến AI và quản trị AI
+ Xác định điểm then chốt trong đổi mới sáng tạo, nghiên cứu, ứng dụng AI vào cuộc sống để tăng trưởng kinh tế

Làn sóng chuyển đổi số (CĐS) đang tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của kinh tế số tại Việt Nam, qua đó, đóng góp của lĩnh vực này vào nền kinh tế quốc gia ngày càng trở nên rõ rệt và có tầm quan trọng không thể phủ nhận. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng đi kèm với những bất cập như bất bình đẳng xã hội và phân hóa giàu nghèo ngày càng gia tăng. Do đó, việc phát triển kinh tế số một
cách bền vững cần được định hướng phù hợp với các giá trị cốt lõi của quốc gia và phải có một chiến lược quản trị trí tuệ nhân tạo (AI) sao cho hài hòa với thể chế chính trị - văn hóa - xã hội của Việt Nam.

Bên cạnh đó, việc học hỏi từ kinh nghiệm quản trị AI của các quốc gia khác là vô cùng cần thiết để nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển. Bài viết này sẽ phân tích vai trò của kinh tế số trong quá trình
hội nhập và phát triển của Việt Nam, bao gồm: (1) Kinh tế số và vai trò của nó trong nền kinh tế quốc gia; (2) Quản trị AI phù hợp với hệ giá trị quốc gia; (3) Kinh nghiệm của Trung Quốc trong quản trị AI.

Mở đầu

“Nền kinh tế số của Việt Nam đang chuyển đổi nhanh chóng” [1], đây là một khẳng định chính xác khi nhìn lại những sự kiện lớn của khoa học - công nghệ Việt Nam trong năm qua. Theo báo cáo của tập đoàn FPT, kinh tế số được ước tính có thể mang lại cho Việt Nam từ 28 - 62 tỷ USD cho tới năm 2030 [2]. Trong năm 2024, Google thiết lập trụ sở tại Việt Nam, và đặc biệt, Chính phủ Việt Nam và Tập đoàn NVIDIA hợp tác thành lập Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển AI, Trung tâm Dữ liệu AI [3], sự kiện này đánh dấu một bước tiến trong lĩnh vực phát triển AI tại Việt Nam trong giai đoạn mới.

Trong các hoạt động kinh tế hiện nay, kinh tế số dần nổi lên như một động lực quan trọng, không chỉ đóng vai trò thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mà còn góp phần hiện đại hóa cơ cấu kinh tế, cải thiện năng suất lao động và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế số, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI) đặt ra những câu hỏi mới về bản chất và vai trò của nhận thức và giá trị, rộng hơn là của văn hóa và tư tưởng con người trong thời đại mới.

Với Việt Nam, một trong số những câu hỏi lớn đó là tạo ra sự hài hòa giữa các công nghệ mới và của hệ giá trị quốc gia mà Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đang xây dựng. Việc quản trị AI ở mức độ xã hội một cách hiệu quả không phải chỉ ở khía cạnh kỹ thuật mà còn cần phải hài hòa với các giá trị mà dân tộc Việt Nam đang theo đuổi, điều đó đảm bảo công nghệ phục vụ con người, thúc đẩy sự phát triển bền vững và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc [4, 5] .

Đây là bài toán chiến lược mà Việt Nam cần giải quyết trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số toàn cầu. Bài viết sẽ nêu ra một số thành tựu về kinh tế số trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc và các vấn đề trong quản trị AI qua những bài học và thành quả mà Việt Nam đã đạt được.

Kinh tế số và tăng trưởng kinh tế số tại Việt Nam

“Kinh tế số” (digital economy) hiện nay vẫn là một chủ đề được thảo luận sôi nổi, với nhiều nội hàm được đưa ra dựa trên những cách tiếp cận khác nhau. Trong Kế hoạch Chiến lược 2016­2020 của Tổng cục Mạng lưới Truyền thông, Nội dung và Công nghệ thuộc Liên minh châu Âu (EU), các mục tiêu của kinh tế số được xác định rõ ràng gồm: “tạo ra một thị trường số duy nhất cho tăng trưởng nhiều hơn, nhiều việc làm hơn, một thị trường mà người dân, doanh nghiệp (DN) và các cơ quan hành chính công có thể tiếp cận liên tục và công bằng, họ cũng có thể cung cấp hàng hóa, nội dung và dịch vụ số trên thị trường này” [6].

Để có được góc nhìn tổng quan về kinh tế số như trên đó là kết quả của sự kết hợp hơn 30 chỉ báo và sử dụng hệ thống trọng số để xếp hạng từng quốc gia dựa trên hiệu quả số hóa của họ, là công cụ phân tích chính cung cấp dữ liệu làm cơ sở cho các đóng góp của DG CONNECT trong Kỳ đánh giá châu Âu [7].

Tại Việt Nam, theo định nghĩa được đưa ra trong khuôn khổ hợp tác giữa Bộ Khoa học và Công nghệ và Chính phủ Úc, kinh tế số được hiểu là “Tất cả các DN và dịch vụ có mô hình kinh doanh chủ yếu dựa vào việc mua, bán sản phẩm, dịch vụ số, thiết bị hoặc cơ sở hạ tầng hỗ trợ” [8]. Như vậy, kinh tế số ở Việt Nam là các hoạt động kinh tế dựa trên nền tảng công nghệ số (xem Hình 1).

Kinh tế số là các hoạt động kinh tế dựa trên nền tảng công nghệ số. Trong đó những yếu tố thuộc kinh tế số là công nghệ số, mô hình kinh doanh, cơ sở hạ tầng, chính sách kinh tế số.

Ví dụ:

- Thanh toán, giao dịch không dùng tiền mặt

- Chính sách kinh tế số: “Nghị quyết số 52- NQ/TW, ngày 27-9-2019, của Bộ Chính trị.

Từ mục tiêu phát triển kinh tế số “vào năm 2025 kinh tế số Việt Nam sẽ chiếm 20% tổng sản phẩm quốc nội và tăng lên 30% vào năm 2030” [9]. Đến nay, kinh tế số đã đạt được những thành tựu quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam. Trong đó, vai trò của CĐS đóng vai trò then chốt. Quá trình CĐS không chỉ giúp nền kinh tế các quốc gia phục hồi mạnh mẽ sau những tác động tiêu cực của đại dịch COVID-19 mà còn mở ra các cơ hội phát triển mới. Trong năm 2023, ngành kinh tế số lõi đạt 7,42%, chiếm 60,19% tổng tỷ trọng của toàn bộ nền kinh tế số. Số hóa các ngành khác đạt tỷ trọng 4,91%, chiếm 39,81%.

Như vậy, ngành kinh tế số lõi chiếm tỷ trọng cao gấp rưỡi số hóa của các ngành còn lại [10]. Đặc biệt, tại khu vực Đông Nam Á, kinh tế số tiếp tục phát triển rất mạnh “được thúc đẩy bởi nền tảng kinh tế vĩ mô vững chắc, nhu cầu tiêu dùng ngày càng tăng và sự tiến bộ của công nghệ” [11]. Báo cáo của Google đánh giá tốc độ phát triển kinh tế số Việt Nam nhanh nhất Đông Nam Á trong 2 năm liên tiếp (2022 đạt 28%, GDP. Bộ Thông tin và Truyền thông ước tính tỷ trọng kinh tế số trong GDP Việt Nam năm 2023 đạt 16,5%. Tốc độ phát triển kinh tế số của Việt Nam vào khoảng 20%/năm, gấp 3 lần tốc độ tăng trưởng GDP [12].

Trong năm 2024, Việt Nam đã công bố lộ trình kỹ thuật số đầy tham vọng trong năm, trong đó nhấn mạnh vào AI và công nghệ bán dẫn cùng với mục tiêu tăng trưởng kinh tế và cải thiện dịch vụ công. Tốc độ phát triển của kinh tế số tại Việt Nam dự báo sẽ rất cao trong tương lai. Trong giai đoạn cuối năm 2024, Việt Nam đạt được nhiều sự hợp tác cùng với các công ty về AI và Google,... thúc đẩy quá trình CĐS sang một trang mới phù hợp với kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Vai trò của AI trong phát triển kinh tế số

Kinh tế số là một sản phẩm đặc trưng của thời đại hiện nay, nó đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của các quốc gia. Tầm quan trọng của kinh tế số được thể hiện rõ qua các khía cạnh sau: tăng cường hiệu suất và năng suất lao động thông qua việc áp dụng công nghệ số; khả năng tạo ra giá trị mới nhờ ứng dụng AI; và góp phần mở rộng quy mô kinh tế [13], bởi các DN hiện nay không chỉ tập trung vào thị trường trong nước mà cả thị trường quốc tế và các quốc gia có thị trường tiềm năng.

Quá trình CĐS đã thúc đẩy việc phát triển và ứng dụng các công cụ số trong đời sống con người. Hiện nay, CĐS đã trở nên quen thuộc với công chúng và sẽ còn mở rộng phạm vi ảnh hưởng trong những năm tới, đặc biệt với sự hỗ trợ của AI trong các lĩnh vực như giáo dục, tiếp thị, và chăm sóc sức khỏe. Đáng chú ý, AI được coi là công nghệ cốt lõi trong tiến trình chuyển đổi số, với nhận định rằng “AI là công nghệ then chốt để thực hiện CĐS” [14].

Hiện nay, AI đang được phổ biến nhanh chóng. Công nghệ AI đang được nhiều DN trên thế giới phát triển và trở thành một xu hướng mới của công nghệ số trong các lĩnh vực sản xuất: ô tô điện, học máy (machine learning). Tại Việt Nam, AI đã mang đến những kỳ vọng lớn trong việc thúc đẩy kinh tế cho các DN. Theo thống kê, có đến 98% DN kỳ vọng sẽ có sự thay đổi tích cực trong hoạt động sản xuất kinh doanh khi áp dụng CĐS. Cụ thể, các lợi ích được kỳ vọng bao gồm: giảm chi phí vận hành (hơn 71%), giảm thiểu sử dụng giấy tờ (61,4%), gia tăng giá trị trong sản phẩm, và nâng cao chất lượng sản phẩm và dịch vụ (45,3%) [15]. “Người ta dự đoán rằng IA [16] cùng với con người sẽ tạo nên những thay đổi lớn trong tương lai” [17]

Những thay đổi lớn trong thực tiễn đã minh chứng rõ vai trò của AI đối với sự phát triển của kinh tế số, đặc biệt trong lĩnh vực báo chí và truyền thông. Sự xuất hiện của AI đã làm gia tăng cạnh tranh giữa các nền tảng mạng xã hội (MXH) và báo chí truyền thống trong việc chiếm lĩnh thị phần thông tin và quảng cáo. Ước tính là các nền tảng MXH đã lấy đi khoảng 70% doanh thu quảng cáo của báo chí chính thống và “việc quảng cáo thông qua các MXH, hay qua các nhà sáng tạo nội dung số là rất dễ dàng và cũng rất định lượng về kết quả của chiến dịch quảng cáo, điều mà các cơ quan báo chí, truyền thông vẫn đang loay hoay, tìm giải pháp gỡ khó.” [18]. Điển hình là doanh thu và lợi nhuận của các tờ báo trong Quý III năm 2024 [19] giảm đáng kể (xem Hình 2)

Doanh thu và lợi nhuận của các tờ báo có thể đến từ nhiều nguồn khác nhau. Tuy nhiên trong biểu đồ đại diện cho hai nguồn thu chính so với các mạng xã hội khác là nguồn thu từ quảng cáo và số lượng người xem (truy cập).

Như vậy, giữa hai lĩnh vực khác nhau nhưng cùng một sân chơi kinh tế số lại có sự chênh lệch và khác biệt rõ rệt. Từ đó có thể thấy được vai trò của AI trong kinh tế số và đặt ra những thách thức mới cho các lĩnh vực xã hội trên sân chơi của kinh tế số.

Lợi thế vượt trội của kinh tế số nằm ở khả năng tiếp cận kho lưu trữ dữ liệu “vô hạn” và vận hành theo cơ chế tự động hóa bởi AI, tạo ra các thị trường hoạt động liên tục mà không bị gián đoạn. Thị trường chứng khoán là một minh chứng tiêu biểu cho sự vận hành không ngừng nghỉ của kinh tế số dưới sự hỗ trợ của AI. Hiện nay, AI đã mang lại nhiều cải tiến đáng kể cho người dùng trong lĩnh vực này, bao gồm:

- Phân tích dữ liệu: Xử lý khối lượng lớn thông tin một cách nhanh chóng và chính xác.

- Dự đoán xu hướng: Đưa ra các dự báo dựa trên dữ liệu lịch sử và các biến động thị trường.

- Hỗ trợ ra quyết định: Cung cấp thông tin và gợi ý chiến lược đầu tư phù hợp.

- Cảnh báo rủi ro: Phát hiện và cảnh báo sớm các nguy cơ tiềm ẩn.

Những đóng góp này không chỉ nâng cao hiệu quả vận hành mà còn tăng cường tính cạnh tranh và bền vững của các hoạt động trong kinh tế số [20].

Tuy nhiên, kinh tế số cũng tạo nên những thách thức và những nghịch lý đã được . Điển hình như:

- Nghịch lý về bất bình đẳng xã hội;

- Các công ty sẽ có xu hướng độc quyền công nghệ;

- Phát triển con người toàn diện và tự do con người không được đảm bảo;

- Rào cản thâm nhập thị trường thấp dẫn đến sự tiêu cực hay gian lận kinh tế nhiều hơn. [21]

Để giải quyết được những thách thức này, điều đầu tiên chúng ta nghĩ đến là phải quản trị được AI, giữa AI và chính trị sẽ có mối quan hệ với nhau. Điều này đã được K.Schwab phát biểu rằng “Mọi công nghệ đều là chính trị, chúng là hiện thân các ham muốn và thỏa hiệp xã hội được thể hiện trong suốt quá trình phát triển và thực hiện. Các công nghệ và các xã hội định hình lẫn nhau theo một cách phản xạ, chúng ta là sản phẩm của các công nghệ của chúng ta cũng giống như chúng (các công nghệ) là sản phẩm do chúng ta tạo ra” [22]. Từ đó có thể thấy công nghệ là một sản phẩm chính trị và xã hội.

Schwab chỉ ra rằng mọi công nghệ đều phản ánh những “ham muốn và thỏa hiệp xã hội”. Mọi sự phát triển công nghệ phụ thuộc vào các quyết định, ưu tiên và hệ thống chính trị ở từng quốc gia. Ví dụ, các chính sách đầu tư vào năng lượng tái tạo hay trí tuệ nhân tạo thường được định hình bởi ý chí của các nhóm quyền lực hoặc các mục tiêu chính trị.

Quản trị AI phù hợp với hệ giá trị quốc gia

Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021 về hệ giá trị quốc gia gồm các yếu tố: Hòa bình, thống nhất, độc lập, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, hạnh phúc [23]. Những giá trị này cơ bản đã bám sát vào điều kiện thực tiễn của nước ta, đảm bảo sự cân đối, hài hòa giữa các yếu tố truyền thống và hiện đại, dân tộc và quốc tế, đặc thù và phổ quát. Đây cũng chính là khát vọng là mục tiêu cao nhất mà toàn dân tộc đang hướng đến.

Kế thừa những di sản, thành tựu mà Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng để lại, Tổng Bí thư Tô Lâm tiếp tục khẳng định kỷ nguyên mới của Việt Nam là: kỷ nguyên phát triển, kỷ nguyên giàu mạnh dưới sự lãnh đạo, cầm quyền của Đảng Cộng sản, xây dựng thành công nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa, dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh, sánh vai với các cường quốc năm châu [24]. Để đạt được mục tiêu đó, Việt Nam coi trọng xây dựng và củng cố hệ giá trị quốc gia như một sức mạnh mềm, phản ánh khát vọng và mục tiêu chung của dân tộc. Những giá trị này không chỉ là nền tảng cho sự phát triển của Việt Nam trong kỷ nguyên mới mà còn là kim chỉ nam để hiện thực hóa khát vọng sánh vai với các cường quốc năm châu.

Thứ nhất, xuất phát từ giá trị “Hòa bình, thống nhất, độc lập"

Giá trị “Hòa bình” tạo môi trường ổn định, là điều kiện tiên quyết để các DN và tổ chức đầu tư vào hạ tầng số, nghiên cứu và ứng dụng công nghệ AI. “Thống nhất” trong ý chí và hành động giữa các cấp lãnh đạo, DN, và cộng đồng giúp Việt Nam xây dựng chiến lược đồng bộ nhằm khai thác tối đa tiềm năng của kinh tế số và AI. Trong khi đó, “độc lập” về chính trị và kinh tế đảm bảo rằng Việt Nam có thể tự chủ trong việc xây dựng các nền tảng công nghệ số và hệ thống AI phù hợp với nhu cầu, văn hóa, và giá trị dân tộc, tránh phụ thuộc vào các thế lực bên ngoài.

Thực tiễn trên thế giới, trước sức nóng trên thế giới cũng như Mỹ và Trung Quốc sẽ phải đối mặt với những “thách thức về ngăn chặn hiệu quả các nguy cơ phá vỡ cân bằng quyền lực cũng như trật tự quốc tế dựa trên luật lệ tồn tại lâu nay trong quan hệ quốc tế do sự phát triển AI không minh bạch cũng như nguy cơ làm suy yếu các phương pháp tiếp cận hiện có để ngăn chặn và làm giảm căng thẳng, xung đột giữa các quốc gia" [25]

Khi quản trị và phát triển AI không minh bạch có thể dẫn đến những xung đột xã hội, lợi dụng AI vào quân sự tạo ra những khí tài quân sự phục vụ cho chiến tranh [26]. Điển hình như chiến tranh Vùng Vịnh, chiến tranh Kosovo và chiến tranh Afghanistan, các loại vũ khí, trang bị, robot quân sự sử dụng AI được đưa vào chiến đấu ngày càng nhiều, từ đó AI được sử dụng như một vũ khí chiến tranh làm thay đổi những quan niệm của nhân loại về chiến tranh.

Hay đơn thuần, một vấn đề đi kèm khi công nghệ phát triển đó là vấn đề an toàn thông tin. Sự xuất hiện của AI, “khiến cho thế giới trở nên siêu kết nối và thay đổi cấu trúc sức mạnh trong xã hội thông qua việc tăng cường sức mạnh cho những ai có khả năng tiếp cận và vận dụng AI” [27]. Việc này dẫn đến câu hỏi là liệu chính quyền của các quốc gia có đủ sức kiểm soát và giữ được trật tự chính trị và ổn định xã hội hay không? Nếu có thì ở mức độ và phạm vi nào, vì không gian ảo là không gian gần như không có biên giới. Điều này đòi hỏi chính sách quản trị AI không chỉ hướng đến hiệu quả kinh tế mà còn phải đảm bảo an toàn, bảo mật và thúc đẩy những giá trị cốt lõi như dân chủ, công bằng và hạnh phúc cộng đồng.

Thứ hai, từ giá trị “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ”

Nhìn chung giá trị “Dân giàu” là đích đến của việc ứng dụng công nghệ số và AI để nâng cao năng suất lao động, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tạo ra nhiều cơ hội việc làm chất lượng cao, giúp người dân cải thiện đời sống. “Nước mạnh” được xây dựng trên nền tảng kinh tế số phát triển bền vững, với hệ thống quản trị AI tiên tiến, không chỉ tăng cường sức mạnh kinh tế mà còn nâng cao vị thế quốc gia trong khu vực và trên thế giới. “Dân chủ” là nguyên tắc xuyên suốt, đảm bảo rằng việc triển khai các chính sách và công nghệ số phải đặt con người làm trung tâm, minh bạch, và bảo vệ quyền lợi của mọi tầng lớp nhân dân, bởi “công nghệ là một sản phẩm chính trị và xã hội” [28]

Quản trị AI là tạo ra một sân chơi có quy tắc của quốc gia, các điều khoản, điều lệ mà AI được sử dụng phải phù hợp với hệ giá trị quốc gia Việt Nam đang xây dựng. Một trong số những giải pháp về vấn đề này xuất hiện trong lĩnh vực báo chí: “Khi báo chí trở về với giá trị cốt lõi là nguồn tin đáng tin cậy, độc giả sẽ luôn đồng hành kể cả khi họ phải trả phí để sử dụng dịch vụ; những nhà sáng tạo nội dung số, mạng xã hội khi muốn sử dụng thông tin, tác phẩm báo chí cũng phải trả phí để đưa thông tin lên kênh của mình. Và đó là cơ sở để các cơ quan báo chí, truyền thông có được nguồn thu ổn định và bền vững hơn” [29]

Minh chứng cho việc quay lại với giá trị cốt lõi là sự phát triển nổi bật của báo Công Thương về số lượng người truy cập (xem thêm Hình 3).

Quản trị AI cần được đặt trong khuôn khổ bảo vệ quyền lợi và an toàn của con người. Một hệ thống AI vận hành hiệu quả không chỉ ở tiêu chí đáp ứng nhu cầu cá nhân hóa dịch vụ hay tối đa hóa lợi nhuận cho DN, mà còn phải đảm bảo tính bảo mật và an toàn thông tin của người dùng. Đây là yêu cầu cốt lõi để xây dựng niềm tin và duy trì sự bền vững của AI trong xã hội. Hiện nay, một số cơ quan báo chí đã tiên phong trong chuyển đổi số với các công nghệ số tiêu biểu là AI), IoT, cloud, big data...

Những công nghệ số này đã và đang tạo ra môi trường cho báo chí phát triển theo các xu hướng báo chí: cá nhân hóa nội dung; đa nền tảng; báo chí di động; báo chí xã hội; báo chí dữ liệu; báo chí sáng tạo; siêu tác phẩm báo chí. [30] Nếu như không thay đổi thì sẽ tự bị đào thải ra khỏi sân chơi kinh tế số. Điều này đã diễn ra thực tế với báo chí truyền thống [31]. Sự hội tụ của ba giá trị này là động lực để Việt Nam phát huy tối đa tiềm năng của kinh tế số và AI, tạo dựng một xã hội hiện đại, công bằng và phát triển bền vững. Điều này đòi hỏi chính sách quản trị AI không chỉ hướng đến hiệu quả kinh tế mà còn phải đảm bảo an toàn, bảo mật và thúc đẩy những giá trị cốt lõi như dân chủ, công bằng và hạnh phúc cộng đồng.

Thứ ba, giá trị “Công bằng, văn minh, hạnh phúc” Bối cảnh Việt Nam thúc đẩy quản trị AI phù hợp với hệ giá trị quốc gia, các nguyên tắc như dân chủ, công bằng, và bảo vệ quyền riêng tư cần được xem là kim chỉ nam. Quản trị AI không chỉ là một giải pháp công nghệ mà còn là một cam kết đạo đức và pháp lý, đảm bảo rằng những giá trị cốt lõi của xã hội như sự an toàn, bình đẳng và hạnh phúc của con người được ưu tiên hàng đầu.

Tuy nhiên trên thực tế, giữa cán cân kinh tế và văn hóa xã hội luôn có sự đối nghịch nhau đáng kể. Điển hình như trong năm 2024 “Việt Nam là vùng trũng nhận thức thông tin và sử dụng mạng" [32] và sự thất thoát kinh tế lên tới “16 tỉ USD do người Việt Nam bị lừa đảo qua mạng trong tổng số 53 tỉ USD toàn cầu” [33]. Điều này đặt ra một vấn đề mới trong kinh tế số của Việt Nam, điều gì đang chi phối đến cán cân này? Liệu rằng “giá trị công bằng - hạnh phúc” có đang là một vấn đề nhức nhối trong xã hội? Trong năm 2023 “từ khóa “Freelancer” tại Việt Nam đã duy trì mức độ quan tâm từ 60% đến 100% mỗi ngày kể từ năm 2023.

Sau Tết Nguyên đán 2024, tần suất tìm kiếm đạt đỉnh ở mức 100% [34]. “Công việc tự do” này cũng là một hệ số kéo theo của sự phát triển kinh tế số, tuy nhiên trên thực tế “công việc tự do” đang rất phổ biến này lại chưa có một cơ chế hay quy định nào bảo vệ những người làm công việc này để duy trì cuộc sống và tăng thu nhập cá nhân cho mình. Vấn đề đặt ra bất công bằng được đặt ra trong mảnh đất lao động và việc làm của người lao động lại có sự bất công bằng giữa công việc tự do (nhiều công việc hiện chưa có những chính sách và pháp luật bảo vệ) và công việc chính được Nhà nước và Pháp luật bảo đảm về mặt quyền lợi.

Thất thoát 16 tỷ USD do lừa đảo, hay vụ việc lừa đảo lên tới 5.200 tỷ VND của một cá nhân [35] cho thấy những lỗ hổng trong việc quản trị kinh tế số còn đặt ra nhiều vấn đề. Những vụ án lừa đảo trên không gian số ngày càng dự báo cho sự thụt giảm chỉ số hạnh phúc của Việt Nam trong năm tới bởi nhu cầu đầu tiên của con người là “ăn - mặc - ở”. Trong cuốn sách “Internet vạn vật (IoT) chuyển đổi số hay là chết” đã đề cập đến hai nhân tố có vai trò quyết định của chuyển đổi số. Một là, “thách thức lớn nhất cho cuộc chuyển đổi số sang IoT nằm ở yếu tố con người... Trên thực tế, tài sản có giá trị nhất của một doanh nghiệp chính là con người mà họ sử dụng” [36]; hai là, “lãnh đạo tạo ra tầm nhìn và chiến lược liên quan. Họ có khả năng tiếp sức cho nhân viên của họ nhằm kích thích sự đổi mới...” [37].

Từ những vấn đề đã, đang và sẽ diễn ra chúng ta cần xác định yếu tố “hài hòa” giữa sự phát triển kinh tế số và quản trị AI phù hợp với hệ giá trị quốc gia. Bởi “hài hòa” giữa đạo đức AI và kinh tế rất quan trọng trong các nền văn hóa Đông Á như Trung Quốc và Nhật Bản. “Hài hòa được hiểu là mối quan hệ cân bằng và hành động phù hợp tạo ra trật tự và vẻ đẹp. Takt, khả năng hành động khôn ngoan tùy theo tình huống, là yếu tố trung gian trong các mối quan hệ này” [38].

Thách thức chính là xây dựng AI thông minh và sử dụng nó một cách tinh tế để hiểu được bối cảnh và tác động xã hội, đạo đức.

Kết luận

Kinh tế số và AI đang ngày càng khẳng định vai trò trọng yếu trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh và thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Những tiến bộ về công nghệ số không chỉ mang lại cơ hội để tối ưu hóa các ngành công nghiệp truyền thống mà còn mở ra các lĩnh vực hoàn toàn mới, đóng góp vào mục tiêu tăng trưởng toàn diện và thịnh vượng của quốc gia. Để phát triển phù hợp và hài hòa ở Việt Nam, bài toán quản trị và phát triển AI một cách bền vững, cần đảm bảo rằng các ứng dụng của nó phù hợp với hệ giá trị quốc gia, bao gồm hòa bình, độc lập, dân chủ, công bằng và văn minh. Điều này đòi hỏi một chiến lược quản trị AI toàn diện, cân bằng giữa đổi mới công nghệ và trách nhiệm xã hội, đồng thời giữ vững bản sắc văn hóa và các giá trị cốt lõi của dân tộc.

Trong tương lai và định hướng đến năm 2030, Việt Nam cần tiếp tục đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển công nghệ số, khuyến khích hợp tác quốc tế và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao để đáp ứng nhu cầu CĐS. Chính sự kết hợp giữa đầu tư công nghệ, quản trị hiệu quả và sự tham gia của cộng đồng sẽ là chìa khóa để Việt Nam tiến xa trong kỷ nguyên kinh tế số.

“

1. Đức Thiện. (2024). Văn phòng Google Việt Nam hoạt động từ năm tới. Tuổi Trẻ Online. https://tuoitre.vn/van-phong-google-viet-nam-hoat-dong-tu-nam-toi-20241206144146855.htm
2. FPT Digital (2024). Nền kinh tế số lấy con người làm trọng tâm. https://digital.fpt.com/chien-luoc/nen-kinh-te-so.html
3. Lao Động. (2024). Động thái của tập đoàn Nvidia ở Việt Nam gây chú ý. Lao Động Online. https://laodong.vn/the-gioi/dong-thai-cua-tap-doan-nvidia-o-viet-nam-gay-chu-y-1431439.ldo 4. Ho, M.-T., & Nguyen, V.-H. (2023). Công bằng trong giáo dục trước ảnh hưởng của trí tuệ nhân tạo. Tạp chí Thông Tin & Truyền Thông, 11. https://ictvietnam.vn/cong-bang-trong-giao-duc truoc-anh-huong-cua-tri-tue-nhan-tao-60343.html
5. Hồ Sĩ Quý. (2023). Về xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và hệ giá trị con người Việt Nam trong thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược từ 1975 đến nay. https://
dangcongsan.org.vn/hoidonglyluan/lists/xaydungdang/view_detail.aspx?itemid=153

6. Directorate-General for Communications Networks, Content and Technology. (2016). Strategic Plan 2016-2020. European Commission. Tr.3.
7. Directorate-General for Communications Networks, Content and Technology. (2016). Strategic Plan 2016-2020. European Commission. Tr.6
8. Cameron, A., Pham, T., & Atherton, J. (2018). Việt Nam ngày nay – Báo cáo đầu tiên của Dự án Tương lai nền kinh tế số của Việt Nam. CSIRO.Tr.24
9. Tạp chí Cộng sản. (2024). Việt Nam đẩy mạnh phát triển kinh tế số. Truy cập 24/12/2024, đường dẫn: https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/nghien-cu/-/2018/825738/viet-nam-day manh-phat-trien-kinh-te-so.aspx
10. VnEconomy. (2024.). Kinh tế số: Vai trò, hiện trạng, mục tiêu và vấn đề đặt ra. Truy cập 24/12/2024, đường dẫn: https://vneconomy.vn/kinh-te-so-vai-tro-hien-trang-muc-tieu-va-van-de dat-ra.htm

11. Nguyễn Nhàn. (2024). Kinh tế số ASEAN tăng trưởng ấn tượng, đạt 263 tỷ USD. ICT Vietnam. https://ictvietnam.vn/kinh-te-so-asean-tang-truong-an-tuong-dat-263-ty-usd-67961.html
12. Hà Văn. (2023). Kinh tế số Việt Nam phát triển nhanh nhất Đông Nam Á trong 2 năm liên tiếp. Báo Chính Phủ. https://baochinhphu.vn/kinh-te-so-viet-nam-phat-trien-nhanh-nhat-dong nam-a-trong-2-nam-lien-tiep-102231228144858102.htm
13. Hà Văn Sang (2023). Vai trò của quản lý dữ liệu trong kinh tế số: Thách thức và cơ hội. Tài chính Kế toán, 8/2023, tr. 24.
14. Hoàng Xuân Vinh & Nguyễn Trung Hiếu (2022). Vai trò của trí tuệ nhân tạo (AI) và tí tuệ tăng cường (IA) trong công nghệ nền tảng của kỷ nguyên kỹ thuật số. Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương, 9/2022, tr. 10.
15. Ngọc Hân (2024). Chuyển đổi số tại doanh nghiệp: Thấy gì từ kết quả ấn tượng và những đòi hỏi từ thực tiễn? Công Thương. Link: https://tapchicongthuong.vn/chuyen-doi-so-tai-doanh nghiep--thay-gi-tu-ket-qua-an-tuong-va-nhung-doi-hoi-tu-thuc-tien-129930.htm
16. IA - (Trí tuệ tăng cường). IA chính là sự phát triển của AI, hay còn gọi là tập con của AI
17. Hoàng Xuân Vinh & Nguyễn Trung Hiếu, (2022). Vai trò của trí tuệ nhân tạo (AI) và tí tuệ tăng cường (IA) trong công nghệ nền tảng của kỷ nguyên kỹ thuật số. Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương, 9/2022, tr. 12

18. Hoàng Nam (2024). Trở về với giá trị cốt lõi, để xác định lại vị trí, vai trò của báo chí cách mạng. Thanh tra. Link: https://thanhtra.com.vn/an-sinh-AFA9C5670/tro-ve-voi-gia-tri-cot-loi-de-xac dinh-lai-vi-tri-vai-tro-cua-bao-chi-cach-mang-e7689108a.html
19. Hoàng Nam (2024). Trở về với giá trị cốt lõi, để xác định lại vị trí, vai trò của báo chí cách mạng. Thanh tra. Link: https://thanhtra.com.vn/an-sinh-AFA9C5670/tro-ve-voi-gia-tri-cot-loi-de-xac dinh-lai-vi-tri-vai-tro-cua-bao-chi-cach-mang-e7689108a.html
20. VnExpress. (2024). Ứng dụng AI trong phân tích giao dịch chứng khoán. VnExpress. https://vnexpress.net/ung-dung-ai-trong-phan-tich-giao-dich-chung-khoan-4463940.html
21. Kinh tế và Dự báo. (2024). Phát triển kinh tế số tại Việt Nam và khuyến nghị chính sách. Truy cập 24/12/2024, đường dẫn: https://kinhtevadubao.vn/phat-trien-kinh-te-so-tai-viet-nam-va khuyen-nghi-chinh-sach-27611.html

22. Klaus Schwab, Nicholas Davis (2018). Shaping the Fourth Industrial Revolution. World Economic Forum.
23. Bộ Công Thương. (2024). Toàn văn phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị văn hóa toàn quốc. Truy cập ngày 24 tháng 12 năm 2024, từ https://moit.gov.vn/tin-tuc/hoat dong/toan-van-phat-bieu-cua-tong-bi-thu-nguyen-phu-trong-tai-hoi-nghi-van-hoa-toan-quoc.html
24. Tô Lâm. (2024). Kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc: Kỷ nguyên phát triển giàu mạnh dưới sự lãnh đạo cầm quyền của Đảng Cộng sản. Tạp chí Cộng sản. https://www.
tapchicongsan.org.vn/media-story/-/asset_publisher/V8hhp4dK31Gf/content/ky-nguyen-moi-ky-nguyen-vuon-minh-cua-dan-toc-ky-nguyen-phat-trien-giau-manh-duoi-su-lanh-dao-cam quyen-cua-dang-cong-san-xay-dung-thanh-cong-nuoc-vie
25. Tạp chí Cộng sản. (2018). Góp ý Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIII của Đảng. Truy cập ngày 24 tháng 12 năm 2024, từ https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/gop-y-du-thao-cac van-kien-trinh-dai-hoi-xiii-cua-dang/-/2018/825134/view_content

26. Tạp chí Quốc phòng toàn dân. (2022). Chiến tranh trí tuệ nhân tạo – Những vấn đề cần quan tâm nghiên cứu. Truy cập ngày 24 tháng 12 năm 2024, từ http://tapchiqptd.vn/vi/nghien-cuu-trao
doi/chien-tranh-tri-tue-nhan-tao-nhung-van-de-can-quan-tam-nghien-cuu/18244.html
27. Vương Quân Hoàng. (2023). Một số vấn đề an ninh thông tin trọng yếu trong kỷ nguyên AI. Lý luận chính trị (Phần 2). Truy cập ngày 24 tháng 12 năm 2024, từ https://lyluanchinhtri.dcs.vn/ vn/courses/mot-so-van-de-an-ninh-thong-tin-trong-yeu-trong-ky-nguyen-ai-phan-2-662738e8153ccddbf4581d66
28. Klaus Schwab, Nicholas Davis (2018). Shaping the Fourth Industrial Revolution. World Economic Forum.

29. Hoàng Nam. (2024). Trở về với giá trị cốt lõi, để xác định lại vị trí, vai trò của báo chí cách mạng. Thanh tra. https://thanhtra.com.vn/an-sinh-AFA9C5670/tro-ve-voi-gia-tri-cot-loi-de-xac-dinh lai-vi-tri-vai-tro-cua-bao-chi-cach-mang-e7689108a.html
30. Nguyễn Thu Trang. (2024). Chuyển đổi số trong lĩnh vực báo chí – truyền thông: Một số đề xuất trong thời gian tới. Tạp chí Kinh tế và Dự báo. https://kinhtevadubao.vn/chuyen-doi-so-trong linh-vuc-bao-chi-truyen-thong-mot-so-de-xuat-trong-thoi-gian-toi-28001.html

31. Đảng Cộng sản Việt Nam. (2022). Chuyển đổi số báo chí, truyền thông hiện đại - sự tổng hòa của các yếu tố. Đảng Cộng sản Việt Nam. https://dangcongsan.vn/tu-tuong-van-hoa/chuyen-doi so-bao-chi-truyen-thong-hien-dai-su-tong-hoa-cua-cac-yeu-to-612136.html
32. Đảng Cộng sản Việt Nam. (2024). Cảnh giác trước xu hướng gia tăng lừa đảo trực tuyến. Truy cập ngày 24 tháng 12 năm 2024, từ https://dangcongsan.vn/noi-hay-dung/canh-giac-truoc-xu huong-gia-tang-lua-dao-truc-tuyen-657999.html
33. Tuổi Trẻ. (2024). Cả thế giới bị lừa đảo qua mạng mất 53 tỉ đô, người Việt mất gần 1/3. Truy cập ngày 24 tháng 12 năm 2024, từ https://tuoitre.vn/ca-the-gioi-bi-lua-dao-qua-mang-mat-53- ti-do-nguoi-viet-mat-gan-1-3-202401051244259.htm

34. Tiền Phong. (2024). Freelancer: Xu hướng nghề nghiệp lên ngôi trong giới trẻ. Truy cập ngày 24 tháng 12 năm 2024, từ https://svvn.tienphong.vn/freelancer-xu-huong-nghe-nghiep-len-ngoi trong-gioi-tre-post1677593.tpo
35. Dân trí. (2024). Bất ngờ về học vấn của siêu lừa Mr. Pips, vụ án 5.200 tỉ đồng rung động. Truy cập ngày 24 tháng 12 năm 2024, từ https://dantri.com.vn/kinh-doanh/bat-ngo-ve-hoc-van-cua sieu-lua-mr-pips-vu-an-5200-ty-dong-rung-dong-20241215083520083.htm
36. Nicolas, W. (2020). Internet vạn vật (IoT): Chuyển đổi số hay là chết.Nxb. Thông tin và Truyền thông.Tr.12.
37. Nicolas, W. (2020). Internet vạn vật (IoT): Chuyển đổi số hay là chết.Nxb. Thông tin và Truyền thông.Tr.221.
38. Berberich, N., Nishida, T. & Suzuki, S. Harmonizing Artificial Intelligence for Social Good. Philos. Technol. 33, 613–638 (2020). https://doi.org/10.1007/s13347-020-00421-8

(Bài đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 1+2 tháng 1+2 năm 2025)