Nguồn lực văn hóa là sức mạnh thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững đất nước

Ở Việt Nam, phát triển văn hóa luôn giữ một vị trí quan trọng trong đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Chủ trương của Đảng gắn tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, phát triển con người và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội đã trở thành tư tưởng chủ đạo cho nhiều chương trình, kế hoạch phát triển. Bác Hồ đã nói: "Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi", để giữ gìn và phát triển văn hóa, Đảng và Nhà nước ta đã xác định mục tiêu và cơ chế xây dựng, thực hiện chính sách văn hóa qua từng thời kỳ. Trong đó, quản lý hiệu quả các nguồn lực phát triển văn hóa luôn đặt ra những vấn đề vô cùng cấp thiết.

Nguồn lực văn hóa được xem là nguồn lực đặc biệt, là sức mạnh thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Một trong những mục tiêu quan trọng được Đảng ta xác định là xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học; xây dựng văn hóa thật sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc.

Nguồn lực kinh tế để phát triển văn hóa

Nhận thức sâu sắc giá trị của văn hóa trong quá trình phát triển đất nước, Đảng ta đã xác định “Văn hoá phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội”. Việc thực hiện nhất quán, đồng bộ quan điểm này là điều kiện quan trọng để xây dựng và phát triển văn hoá, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Rõ ràng, đầu tư cho văn hóa đã và đang được khẳng định là một trong những trọng trách của nhà nước, tạo điều kiện cho văn hóa phát triển. Vì vậy, trong Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII, Đảng ta chủ trương “lấy giá trị văn hoá, con người Việt Nam là nền tảng, sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững” và quan tâm đầu tư đúng mức cho phát triển văn hoá.

Như vậy, việc phát triển văn hóa theo các định hướng lâu dài, cho dù đó là mục tiêu đa dạng hóa văn hóa (đa dạng hóa cách thức sản xuất, đa dạng hóa sản phẩm và hoạt động văn hóa, đa dạng hóa cách tiếp cận văn hóa….) hay dân chủ hóa văn hóa (đảm bảo mọi người dân thuộc mọi thành phần xã hội đều có thể tham gia quá trình sáng tạo, phân phối và hưởng thụ văn hóa) và phúc lợi văn hóa…, đều cần đến nền tảng vững chắc về tài chính.

Trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm (2021-2030), đề cập đến công tác phát triển văn hóa, Đảng chỉ rõ: "Quan tâm đầu tư đúng mức để phát triển văn hóa, thu hẹp khoảng cách về hưởng thụ văn hóa giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng miền và các giai tầng xã hội".

Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021, cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: "Nâng mức đầu tư một cách hợp lý từ nguồn ngân sách nhà nước, đồng thời khơi thông các nguồn lực xã hội, nguồn lực trong nước và nước ngoài cho phát triển văn hóa".

Hội thảo Văn hóa "Thể chế, chính sách và nguồn lực cho phát triển văn hóa" năm 2022 cũng đưa ra quan điểm: "Đối với các nguồn lực của nhà nước, cần thực sự đổi mới nội dung, phương thức đầu tư phát triển văn hóa, khắc phục tình trạng đầu tư dàn trải, nhỏ giọt, đầu tư cho có, kéo dài và kém hiệu quả cũng như tình trạng buông lỏng sự lãnh đạo, quản lý lĩnh vực này.

Tại các kỳ họp của Quốc hội, các đại biểu cũng nhấn mạnh, phải kiên trì quan điểm coi đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho con người, đầu tư cho phát triển bền vững đất nước. Tăng mức chi ngân sách Nhà nước cho văn hóa bao gồm cả vốn đầu tư và vốn sự nghiệp; đồng thời đề nghị Quốc hội xem xét, cần có quy định cụ thể về mức đầu tư tối thiểu cho văn hóa từ ngân sách nhà nước bằng Nghị quyết để Chính phủ, các Bộ, ngành, địa phương làm cơ sở phân bổ ngân sách nhà nước từng năm và giai đoạn.

Bên cạnh đó, một số chuyên gia cho rằng, cần nâng cao năng lực quản trị và cơ chế phân bổ nguồn đầu tư công trong việc huy động và phân bổ nguồn lực tài chính cho phát triển văn hóa. Như vậy, thay vì đầu tư dàn trải, cơ chế đầu tư cần hướng tới các mục tiêu dài hạn và được triển khai theo các tiêu chí ngày càng rõ ràng hơn. Theo đó, nhà nước xây dựng kế hoạch cụ thể và lựa chọn đầu tư vào các lĩnh vực, các ngành trọng điểm, ưu tiên các vùng miền núi, biên giới, hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và một số loại hình nghệ thuật truyền thống cần bảo tồn, phát huy.

Để đảm bảo tính chất công ích, giá trị phúc lợi xã hội của lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật, Nhà nước sẽ ưu tiên đầu tư vào loại hình sản phẩm và dịch vụ văn hóa phục vụ nhu cầu chung của cả cộng đồng nhưng không có sẵn hoặc ít được các doanh nghiệp cung cấp trên thị trường vì khả năng sinh lời hạn chế hay một số sản phẩm và dịch vụ văn hóa không thể do tư nhân cung ứng vì đòi hỏi những điều kiện nhất định mà chỉ có Nhà nước mới đủ tiềm lực để thực hiện.

Đồng thời, cần đa dạng hóa các nguồn lực đầu tư, phát huy sự tham gia của xã hội vào việc phát triển văn hóa. Bởi để sự nghiệp văn hóa ngày càng phát triển mà chỉ trông cậy vào nguồn lực của Nhà nước thôi thì chưa đủ. Xây dựng văn hóa là sự nghiệp toàn dân. Để làm được việc này, nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách ưu đãi (về thuế, phí, tín dụng, quyền sử dụng đất…) nhằm đẩy mạnh hoạt động xã hội hóa, huy động các nguồn đầu tư, tài trợ, hiến tặng cho phát triển văn hóa.

Nhà nước cũng khuyến khích hình thành các quỹ đào tạo, khuyến học, phát triển nhân tài, quảng bá văn học nghệ thuật, phát triển điện ảnh, hỗ trợ xuất bản... Xây dựng cơ chế ưu đãi (như miễn/giảm thuế…) nhằm khuyến khích thành lập doanh nghiệp xã hội cung cấp các dịch vụ phi lợi nhuận và tạo tác động xã hội...

Phát huy sức mạnh con người Việt Nam trong xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc

Mục tiêu xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững đất nước không chỉ là yêu cầu xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc mà còn phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam thực hiện khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Con người là nguồn lực cốt lõi nhất trong nguồn lực văn hóa. Nguồn lực con người là tổng hòa về phẩm chất, năng lực và trình độ, trong đó, sức khỏe, tri thức, trí tuệ, năng lực, kỹ năng, lao động, đạo đức, ý chí... làm nên động lực tinh thần của con người trong hoạt động kinh tế và đời sống.

Chúng ta cần phải thực sự coi con người là trung tâm, là chủ thể trong phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc và của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới. Cần khơi dậy và phát huy tiềm năng sáng tạo; phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại để phát triển đất nước.

Trong đó, khơi dậy mạnh mẽ hơn nữa tinh thần yêu nước, ý thức tự tôn dân tộc, tinh thần độc lập, ý chí tự cường, tinh thần đoàn kết, khát vọng phát triển của toàn dân tộc. Phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh và tinh thần cống hiến, tạo nguồn lực nội sinh và động lực đột phá để thực hiện thành công mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 mà Đại hội XIII của Đảng đã đề ra.

Mỗi con người trong cộng đồng là một chủ thể mang sức mạnh và tiềm năng văn hóa. Bằng trình độ và kỹ năng hoạt động, các chủ thể mang tiềm năng văn hóa sẽ không ngừng sáng tạo ra các giá trị mới, thúc đẩy xã hội phát triển, từng bước đạt đến tiến bộ xã hội. Hoạt động của các chủ thể văn hóa có trí tuệ cao, nhân cách lớn sẽ đem lại nhiều giá trị lớn cho xã hội và cộng đồng. Hoạt động đó càng có giá trị quan trọng đối với tiến bộ xã hội, tác động mạnh mẽ tới sự phát triển kinh tế - xã hội. Đồng thời, tiến bộ xã hội làm cho con người ngày càng phát triển cả về tài năng, trí tuệ và hoàn thiện nhân cách.

Giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ phải thực sự trở thành động lực then chốt thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Muốn vậy, phải coi trọng việc đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực chất lượng cao. Nguồn nhân lực có trình độ, chất lượng cao đó không chỉ đóng góp to lớn vào sự phát triển của đất nước bằng năng lực tham mưu, lãnh đạo, quản lý, hạch toán, kinh doanh, xây dựng văn hóa... mà còn là những người giữ vững bản lĩnh, đạo lý, ý chí, khát vọng phát triển; biết khơi dậy tiềm năng, biến các giá trị văn hóa trở thành sức mạnh nội sinh...

Bên cạnh đó, cần khai thác và phát huy nguồn “tài nguyên” sáng tạo của mọi cộng đồng cư dân; chú trọng giáo dục, bồi dưỡng thế hệ trẻ theo mẫu hình con người Việt Nam thời kỳ mới: vững vàng về chính trị, kiên định lập trường cách mạng, giàu lòng yêu nước; có lòng tự hào, tâm huyết; có bản lĩnh và tinh thần chủ động, khát vọng đổi mới sáng tạo, tự cường, ý chí vươn lên, sống thủy chung; đoàn kết, có nghĩa, có tình, giàu tình thương và lòng vị tha, trọng đạo lý, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, thanh lịch, văn minh, hiện đại.../.