Tiềm năng thu hút đầu tư của ngành công nghệ bán dẫn

Bức tranh thế giới và khu vực

Năm 2024 vừa qua chứng kiến những thay đổi lớn trên bình diện vĩ mô trong khu vực và toàn cầu. Những diễn biến về địa chính trị, ảnh hưởng của chiến tranh, sự thay đổi ở các vị trí lãnh đạo tại 70 quốc gia trong năm “siêu bầu cử”, đặc biệt ở Mỹ trở thành lực đẩy khiến thế giới xoay trục.

Sự phân chia đa cực rõ ràng hơn mang đến những bài toán mới dành cho các quốc gia, song song là cho các nhà kinh tế, các lãnh đạo doanh nghiệp (DN) nhằm xây dựng chiến lược và kế hoạch kinh doanh mới trong bối cảnh phải định vị lại bản thân trên thị trường toàn cầu.

Các tác nhân nêu trên đã định hình một thế giới với nhu cầu và lối sống dần đổi thay ở hầu hết các thị trường. Xu thế tiêu dùng tập trung vào các sản phẩm công nghệ, sử dụng công nghệ để mua sắm hay tập trung tiêu dùng vào các mặt hàng thiết yếu như lương thực, thực phẩm với chất lượng tốt hơn là những điểm đáng chú ý.

Trong đó, công nghệ là một trong những chủ đề nhận được sự quan tâm lớn nhất trong những năm vừa qua với chất bán dẫn và trí tuệ nhân tạo (AI) là động lực chính của ngành trên hành trình hướng đến cột mốc doanh thu 1.000 tỷ USD vào năm 2030. Theo dự báo của Deloitte, ngành công nghiệp bán dẫn sẽ chạm mốc doanh thu 588 tỷ USD trong năm 2024 với 8,5% doanh thu đến từ chip GenAI.

Đứng trước những diễn biến phức tạp về xung đột địa chính trị, căng thẳng thương mại Mỹ - Trung Quốc, xu hướng đa dạng hóa chuỗi cung ứng, các doanh nghiệp (DN) ngành công nghiệp bán dẫn đã và đang chuyển hướng đến các nước khu vực châu Á để đặt trụ sở, nhà máy.

Tại Việt Nam, trong cuộc họp đầu tiên của Ủy ban Chỉ đạo Quốc gia về Phát triển công nghiệp bán dẫn, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông cho biết Việt Nam đã thu hút khoảng 174 dự án FDI trong ngành với tổng vốn đăng ký khoảng 11,6 tỷ USD. Gần nhất, lễ ký kết với NVIDIA tiếp tục đặt dấu ấn nổi bật, hứa hẹn sẽ định hình một hệ sinh thái bán dẫn phát triển tại Việt Nam trong thời gian tới.

Những chuyển động đáng chú ý trên thế giới

Theo một báo cáo của Hiệp hội Công nghiệp Bán dẫn Mỹ (SIA), các DN, nhà cung ứng của chuỗi tập trung chủ yếu tại Mỹ, Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan và Trung Quốc. Trong khi Mỹ, EU đảm nhiệm chính hạng mục thiết kế, Hàn Quốc, Đài Loan, Nhật Bản phụ trách chính phân mục sản xuất và công đoạn lắp ráp, kiểm thử sẽ được thực hiện tại Đài Loan, Trung Quốc.

Sự khác biệt về nguồn nhân lực và tài chính giữa các giai đoạn sản xuất khác nhau là một đặc điểm nổi bật của ngành công nghiệp bán dẫn. Thông qua sự khác biệt, các DN được thực hiện các nhiệm vụ mà họ làm tốt nhất, giao phần còn lại cho các công ty khác được trang bị tốt hơn cho công việc đó, từ đó đạt được lợi thế cạnh tranh.

Không bất ngờ khi những công đoạn đòi hỏi năng lực chất xám cao như thiết kế, R&D (nghiên cứu và phát triển) tập trung ở các nước phát triển, nơi có nhóm kỹ sư lành nghề, sở hữu nhiều bằng sáng chế và quyền sở hữu trí tuệ. Trong khi giai đoạn sản xuất đòi hỏi nhiều vốn và chuyên môn công nghệ tiên tiến, giai đoạn lắp ráp, kiểm thử và đóng gói lại yêu cầu số lượng lao động nhiều hơn trong khi kỹ năng kỹ thuật ít hơn.

Tuy nhiên theo SIA, mô hình này đang có sự thay đổi nhờ những tiến bộ trong công nghệ đóng gói, mở ra cơ hội cho nhiều DN khi yêu cầu về số lượng lao động lành nghề ở giai đoạn cuối trong dây chuyền sản xuất sẽ gia tăng.

Theo Ngân hàng Thế giới (WB), Việt Nam là một trong những quốc gia hàng đầu về vi mạch điện tử, tập trung ở những hoạt động lắp ráp, kiểm thử và đóng gói, đem lại giá trị gia tăng thấp. Với việc chuỗi giá trị của ngành bán dẫn đã vượt mốc 1.000 tỷ USD, Việt Nam có tiềm năng và chắc chắn không muốn bỏ lỡ cơ hội để mở rộng, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị này trong tương lai.

Cơ hội tương lai dành cho Việt Nam

Với vị trí, vị thế chiến lược và ngày một được củng cố, Việt Nam đã nhanh chóng trở thành điểm đến yêu thích và phù hợp với các “ông lớn” trong ngành. Năm 2024, doanh thu ngành công nghiệp bán dẫn của Việt Nam ước đạt 18,23 tỷ USD.

Tham gia vào các công đoạn cuối của quy trình, Việt Nam được biết đến là trạm phục vụ cho các tập đoàn lớn như Intel, Samsung và Hana Micron. Theo số liệu năm 2023, Việt Nam đã trở thành nhà xuất khẩu bán dẫn lớn thứ ba của Mỹ với giá trị lên đến 562 triệu USD, chỉ đứng sau Malaysia và Đài Loan. Tiềm năng để Việt Nam tiếp tục trở thành “công xưởng” của thế giới vẫn còn, tuy nhiên nếu muốn thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, chúng ta cần phải tham gia sâu vào các hoạt động giàu chất xám và mang lại nhiều giá trị gia tăng hơn.

Theo SIA, một con chip thường trải qua ba khâu sản xuất chính: thiết kế, sản xuất và đóng gói. Trong đó, khâu thiết kế tạo ra khoảng 53% tổng giá trị, khâu chế tạo chiếm 24% và đóng gói chiếm 6%.

Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn Việt Nam đến năm 2030 và tầm nhìn 2050 đã phần nào định hướng rõ ràng kế hoạch đưa Việt Nam trở thành trung tâm hàng đầu về bán dẫn. Xác định có ít nhất 300 DN thiết kế, 3 nhà máy chế tạo chip bán dẫn, 20 nhà máy đóng gói, kiểm thử sản phẩm bán dẫn đến năm 2050, Chính phủ kỳ vọng khai thác đồng thời thế mạnh sẵn có cũng như xây dựng nền tảng để đưa đất nước lên một vị thế mới, có thể làm chủ nghiên cứu và chủ động phát triển trong lĩnh vực bán dẫn.

Động thái này vừa thúc đẩy sự tham gia của các DN nước ngoài khi lựa chọn đầu tư vào Việt Nam cũng như hỗ trợ DN lớn trong nước tham gia sâu hơn vào bước thiết kế, xa hơn là tự chủ sản xuất và đóng gói trong tương lai.

Có lợi thế về trữ lượng đất hiếm đứng thứ 2 thế giới, Việt Nam hiện sở hữu môi trường kinh doanh thuận lợi với chính trị ổn định, mức ưu đãi thu hút so với các quốc gia trong khu vực, chi phí nhân công hấp dẫn với khả năng sử dụng tiếng Anh, có trình độ và kỹ năng công nghệ thông tin. Các yếu tố này mang lại một số lợi thế cạnh tranh đặc biệt cho Việt Nam để phát triển ngành công nghiệp này, phần nào định hình bức tranh kinh tế Việt Nam trong thời gian tới.

Từng bước hiện thực hóa tiềm năng

Trong những năm qua, Việt Nam vẫn đang nỗ lực xây dựng một môi trường đầu tư hấp dẫn, trong đó, các ngành công nghiệp công nghệ cao được xem là yếu tố then chốt trong chiến lược phát triển bền vững và gia tăng sức cạnh tranh toàn cầu.

Theo chỉ đạo tại Nghị quyết số 110/2023/QH15 của Quốc hội ban hành ngày 29/11/2023 và tham khảo kinh nghiệm từ các nước tiên tiến, Nghị định số 182/2024/NĐ-CP về Quỹ Hỗ trợ đầu tư (Nghị định 182) đã được ban hành. Nghị định 182 không chỉ cải cách chính sách ưu đãi đầu tư mà còn giúp Việt Nam củng cố và tăng cường vị thế cạnh tranh trong cuộc đua thu hút các ngành công nghệ cao. Chính sách này sẽ tạo ra một cú hích quan trọng, giúp các DN trong các lĩnh vực công nghệ cao có thể tiếp cận các nguồn lực tài chính cần thiết để phát triển, tập trung vào đầu tư thực chất, từ đó nâng cao chất lượng sản phẩm và công nghệ.

Ngoài ra, chính sách này được áp dụng một cách bình đẳng cho tất cả các DN đáp ứng đầy đủ các tiêu chí, không phân biệt quốc gia đầu tư. Điều này tạo ra một môi trường cạnh tranh công bằng, đảm bảo các DN có vốn đầu tư nước ngoài và các doanh nghiệp trong nước đều có cơ hội tham gia và áp dụng các hỗ trợ, qua đó đóng góp vào việc phát triển kinh tế – xã hội của đất nước.

Theo Deloitte Việt Nam, nghị định này là động thái kịp thời để góp phần gia tăng vị thế cạnh tranh toàn cầu của Việt Nam ở các ngành công nghiệp chiến lược mũi nhọn, vừa thu hút dòng vốn mới cũng như tạo động lực để các DN, nhất là DN lớn mở rộng hoạt động. Cơ hội việc làm, trình độ công nghệ đồng thời được hưởng lợi, góp phần đổi mới, tăng tốc tốc độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Việt Nam từ ngành công nghiệp truyền thống sang ngành công nghiệp cao có giá trị gia tăng lớn.

Chỉ ít ngày sau, trong Phiên họp thứ 41, Dự án Luật Công nghiệp công nghệ số đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến với nội dung đáng chú ý về ưu đãi cho công nghiệp bán dẫn. Dự kiến được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ chín (tháng 5/2025), luật cũng sẽ tạo nên một hành lang pháp lý quan trọng nhằm đẩy nhanh tốc độ phát triển của ngành trong thời gian tới.

Những chuyển động về chính sách này cho thấy sự khẩn trương, quyết tâm chính trị cao, phù hợp với phát biểu của Thủ tướng Chính phủ tại Hội nghị phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp bán dẫn vào tháng 4/2024, trong đó nhấn mạnh phát triển ngành công nghiệp bán dẫn là yêu cầu khách quan, lựa chọn chiến lược, ưu tiên trong phát triển khoa học và công nghệ cao.

Khuyến nghị với cộng đồng DN và nhà đầu tư nước ngoài

Được đánh giá là hạt nhân của ngành công nghiệp điện tử, doanh thu ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu đã tăng 14% mỗi năm từ năm 2001 - 2021. Để nắm bắt và hiện thực hóa các cơ hội trong tương lai, Việt Nam đã lên kế hoạch và đã triển khai nhiều nội dung cốt lõi như hoàn thiện cơ chế, chính sách đặc thù, đồng bộ cơ sở vật chất, hạ tầng cho ngành. Tại hội nghị Phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp bán dẫn, các đại biểu cho biết Việt Nam cần triển khai các ưu tiên này một cách nhanh chóng.

Trong bối cảnh các quy định trong nước liên tục được cập nhật để hỗ trợ ngành công nghiệp đầy triển vọng này, Deloitte khuyến nghị các DN, nhà đầu tư theo dõi sát sao những chuyển động, diễn biến trong nước, đặc biệt về mặt pháp lý.

Hiện tại, Việt Nam vẫn đang cam kết với OCED nhằm thực hiện những yêu cầu của Trụ cột 2, bên cạnh đó phát triển song song các chính sách hỗ trợ các nhà đầu tư mới. Đây là một trong những động thái của Việt Nam dành cho các doanh nghiệp công nghệ cao, những DN vừa là đối tượng của Trụ cột 2 nhưng vẫn được ưu tiên đầu tư.

Song song, công tác rà soát, đánh giá các bộ luật, nghị định, thông tư hướng dẫn để giảm thiểu công tác hành chính, hay đề án sắp xếp, tinh gọn bộ máy của Chính phủ là những điểm đáng lưu tâm với mục tiêu nâng cao năng lực quản lý, năng suất lao động cho cơ quan nhà nước. Trong giai đoạn này, cộng đồng DN, nhà đầu tư nước ngoài cần liên tục cập nhật động thái, chính sách mới của nhà nước, đồng thời tham khảo kinh nghiệm, ý kiến của các đơn vị tư vấn nhằm có sự chuẩn bị kỹ lưỡng nhất trong việc sẵn sàng nắm bắt, tận dụng cơ hội.

Một trong những vấn đề trọng tâm của ngành công nghiệp bán dẫn nói riêng và công nghệ cao nói chung là sự thiếu hụt về nhân sự chất lượng cao. Theo báo cáo của Deloitte về sự thiếu hụt nhân tài ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu, hơn một triệu nhân sự tay nghề cao sẽ cần được bổ sung nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của ngành đến năm 2030.

Tại Việt Nam, hiện chỉ có khoảng 5.000 kỹ sư thiết kế vi mạch bán dẫn, chênh lệch nhiều so với nhu cầu 50.000 kỹ sư vào năm 2030 để đáp ứng nhu cầu dự kiến, trong đó bao gồm 15.000 kỹ sư thiết kế vi mạch bán dẫn.

Cũng theo báo cáo của Deloitte, các DN bán dẫn cần nhận thức rằng họ không chỉ cạnh tranh với nhau để thu hút nhân tài. Vấn đề thiếu hụt nhân lực đang trải dài trên toàn ngành Công nghệ, Truyền thông, Viễn thông, nơi tình trạng chảy máu chất xám ra nước ngoài đã không còn lạ lẫm. Bức tranh nhân sự trong ngành công nghiệp bán dẫn đã thay đổi rất nhiều so với 2-3 năm trước khi số lượng, chất lượng nhân sự và kỹ năng cần được hỗ trợ, đầu tư thay đổi nhanh chóng trong cả ngắn hạn và dài hạn.

Đứng trước thực tế này, doanh nghiệp cần đánh giá lại chiến lược thu hút nhân tài, tận dụng tối đa mối quan hệ với các đối tác, cơ sở giáo dục, đào tạo. Trên hết, tổ chức phải xác định được khả năng hiện tại và mục tiêu tương lai, từ đó có một kế hoạch nhân sự phù hợp nhằm phát triển và tạo dựng lợi thế bền vững trong ngành nghề./.