Ứng dụng AI trong hỗ trợ các ngành nghề chủ lực của Indonesia

Sự phát triển ngày càng nhanh chóng của công nghệ đã thâm nhập vào mọi lĩnh vực của đời sống con người. Không chỉ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng, công nghệ bước vào thời đại số hóa giờ đây đã trở thành nhu cầu của nhiều ngành nghề. Không giống như các quốc gia giàu có hơn, nơi các công ty khởi nghiệp và Big Tech dẫn đầu về AI, một cơ quan chính phủ Indonesia đang dẫn đầu và tập trung vào các ứng dụng thực tế.

Phát triển phần mềm NN Marlin hỗ trợ người dân

Nghề cá đóng góp gần 3% GDP của Indonesia và hỗ trợ hàng triệu sinh kế. Tuy vậy, ngư dân chủ yếu dựa vào bản năng của mình khi mạo hiểm ra Biển Java mỗi ngày. Họ không bao giờ có thể chắc chắn về kích thước của mẻ cá đánh bắt được.

Kể từ năm 2022, Cơ quan Nghiên cứu và Đổi mới Quốc gia (BRIN) đã trình diễn một ứng dụng di động dựa trên AI sẽ giúp loại bỏ sự phỏng đoán trong việc đánh bắt cá. Ứng dụng NN Marlin có thể xác định vị trí các ngư trường dày đặc nhất dựa trên nhiệt độ bề mặt biển và mức độ diệp lục. Ứng dụng sử dụng máy học để xử lý dữ liệu vệ tinh và cảm biến từ xa để xác định đàn cá trong một bán kính nhất định.

Vì vậy, công nghệ này vô cùng có giá trị đối với những ngư dân. Đây là một trong nhiều công cụ dựa trên AI mà BRIN, một cơ quan chính phủ do Tổng thống Joko Widodo thành lập vào năm 2019.

Không giống như các quốc gia giàu có hơn, nơi các công ty khởi nghiệp và công ty công nghệ lớn dẫn đầu về AI, tại Indonesia, BRIN đóng vai trò hợp tác với các tổ chức công nghệ và nghiên cứu trong nước và quốc tế về AI. Cho đến nay, BRIN đã xây dựng các ứng dụng dựa trên AI để nghiên cứu biến đổi khí hậu, dự đoán cháy rừng, giám sát nạn phá rừng ngập mặn, cho phép khai thác bền vững hơn và cải thiện quản lý thảm họa, cùng nhiều mục đích sử dụng khác.

Trong khi đầu tư và việc áp dụng AI ở Indonesia còn chậm so với các nước láng giềng, chẳng hạn như Malaysia và Singapore, BRIN đang giúp thu hẹp khoảng cách đó. Pratama Persadha, chủ tịch của Trung tâm nghiên cứu an ninh hệ thống thông tin và truyền thông, cho biết: “Indonesia có sự đa dạng về văn hóa, địa lý và kinh tế, vì vậy với BRIN dẫn đầu về chính sách AI, các ứng dụng có thể được điều chỉnh theo nhu cầu riêng và những thách thức cụ thể của Indonesia”.

Ngoài ra, BRIN sẽ “tăng cường năng lực nghiên cứu và đổi mới quốc gia bằng cách đảm bảo rằng sự phát triển AI có sự tham gia của các nhà khoa học và nhà nghiên cứu địa phương… và các lợi ích quốc gia được duy trì, vì các công ty Big Tech dẫn đầu sự phát triển AI thường tập trung vào lợi nhuận thương mại”.

Theo một nghiên cứu của công ty tư vấn Kearney, AI có thể đóng góp gần 1 nghìn tỷ đô la vào GDP của Đông Nam Á vào năm 2030 và thúc đẩy GDP của Indonesia tăng khoảng 12%. AI là chìa khóa cho mục tiêu của Indonesia là chuyển đổi thành nền kinh tế thu nhập cao vào năm 2045 và đạt được "tăng trưởng kinh tế toàn diện và bền vững hơn".

NN Marlin - một công cụ hữu ích cho ngư dân

Teguh Prayogo, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Sử dụng Viễn thám tại BRIN với tư cách là nhà phát minh, giải thích rằng sự đổi mới này dựa trên phương pháp tự động xác định ZPPI, sử dụng dữ liệu viễn thám. Được đóng gói trong phần mềm ZAP (ZPPI Auto Treatment) phiên bản 2.0, dựa trên máy tính để bàn. "ZAP 2.0, tự động xử lý và gửi thông tin ZPPI cho người dùng, trong khoảng 1-2 giờ thời gian quỹ đạo vệ tinh. Phạm vi bao phủ khu vực bao gồm toàn bộ Khu vực Quản lý Nghề cá Indonesia (WPP) được chia thành 24 Khu vực Dự án”.

Ông cho biết ZAP 2.0 sử dụng dữ liệu Nhiệt độ bề mặt nước biển (SST) từ các vệ tinh Terra-MODIS, Aqua-MODIS và SNPP VIIRS làm dữ liệu đầu vào. Phương pháp được sử dụng là phương pháp Phát hiện cạnh hình ảnh đơn (SIED), với giá trị ngưỡng lớn hơn 0,5°C. Thông tin ZPPI gần như thời gian thực, với tần suất 2-6 lần/ngày theo quỹ đạo vệ tinh. Hơn nữa, nó còn được gửi đến người dùng theo khu vực hoạt động đánh bắt, qua email hoặc FTP.

Phó Thư ký Cơ sở Nghiên cứu và Đổi mới BRIN, Lindawati Wardhani, đã cho biết rằng đổi mới Thông tin Vùng Tiềm năng Đánh cá (ZPPI) là một đổi mới do Trung tâm Nghiên cứu Viễn thám, Tổ chức Nghiên cứu Hàng không và Vũ trụ, BRIN thực hiện. “Công cụ này nhằm cung cấp sự chắc chắn về địa điểm đánh cá cho ngư dân, dựa trên dữ liệu vệ tinh viễn thám. Sự đổi mới này giúp ngư dân xác định được địa điểm đánh bắt. Ngoài ra, nó có thể hiển thị điều kiện thời tiết, chiều cao sóng, tốc độ gió, hướng gió và khoảng cách từ tàu đến vị trí của cá”.

Linda giải thích, “khi sử dụng NN Marlin, ngư dân có thể rút ngắn thời gian đánh bắt cá, nhờ đó năng suất của ngư dân sẽ tăng lên. Ứng dụng này còn được trang bị các tính năng an toàn, ngư dân có thể sử dụng trong các tình huống khẩn cấp và hiển thị vị trí của tàu”.

Ứng dụng NN Marlin đã được hàng trăm ngư dân trên khắp quần đảo sử dụng, mỗi ngư dân trả 1,2 triệu rupiah (73 đô la) cho một máy tính bảng đi kèm với đăng ký dữ liệu Internet. BRIN gửi thông tin về các khu vực đánh bắt cá tiềm năng tới sáu lần một ngày và nó cũng có những công dụng khác. Dựa trên phản hồi, hiệu quả của việc sử dụng đổi mới là rất hữu ích trong việc xác định vị trí. Hiệu quả của hoạt động đánh bắt cá trên biển trở nên ngắn hơn. Việc đánh bắt có thể đạt được trong 1 tuần, trước đây phải mất tới 2 tuần. Sản lượng đánh bắt tăng lên cũng như giúp việc giám sát hoạt động đánh bắt trái phép trở nên dễ dàng hơn.

Hỗ trợ thực thi pháp luật

Indonesia, quần đảo lớn nhất thế giới, mất ít nhất 3 tỷ đô la mỗi năm do các hoạt động đánh bắt cá bất hợp pháp, theo ước tính của các nhà chức trách. “Các nhà chức trách cũng sử dụng nó để phát hiện đánh bắt cá bất hợp pháp… và giám sát hoạt động của các tàu cá nước ngoài”. BRIN đang tìm ra cách phát hiện các hoạt động bất hợp pháp và đáng ngờ dễ dàng hơn bằng AI, Teguh cho biết.

BRIN hiện cũng đang sử dụng máy học để hỗ trợ các cơ quan thực thi pháp luật. Vào tháng 5/2024, cảnh sát Bắc Sumatra cho biết họ đã sử dụng công nghệ cảm biến từ xa trong một ứng dụng do BRIN phát triển để xác định vị trí các cánh đồng cần sa bất hợp pháp. Công nghệ này có thể phân biệt cây cần sa ngay cả ở giữa rừng thông qua chất lượng ánh sáng phản chiếu từ lá cây, nhà nghiên cứu BRIN Dedi Irawadi cho biết. "Thuật toán này thậm chí có thể được sử dụng để xác định các khu vực có khả năng trồng cần sa".

Ứng dụng này đã giúp cảnh sát rất nhiều, vì trước đây họ phải phụ thuộc vào những người cung cấp thông tin không đáng tin cậy, Thanh tra Jaya Syah Putra cho biết “Sử dụng AI giúp hoạt động của chúng tôi chắc chắn hơn, vì trước đây, những người cung cấp thông tin đôi khi sẽ tiết lộ thông tin trước và các hoạt động sẽ thất bại”.

Cho đến Bảo tồn văn hóa

Indonesia có hơn 700 ngôn ngữ khu vực và gần 800 phương ngữ trên khắp quần đảo rộng lớn của mình. Việc sử dụng ngôn ngữ tại Indonesia đang bị đe dọa bởi sự hiện đại hóa khi mà nhiều bậc phụ huynh hiện thích tiếng Indonesia hơn khi giao tiếp với con cái. Không chỉ có việc sử dụng ngôn ngữ đó đang bị đe dọa, theo các nhà nghiên cứu, hơn 400 phương ngữ đang có nguy cơ tuyệt chủng vào cuối thế kỷ 21. Chính phủ đã chuyển sang trí tuệ nhân tạo để giúp bảo tồn các ngôn ngữ và giúp người dân dễ tiếp cận hơn.

Các mô hình ngôn ngữ lớn phổ biến (LLM), chẳng hạn như GPT của OpenAI, Gemini của Google và Llama của Meta phần lớn được đào tạo bằng tiếng Anh, loại trừ hàng tỷ người nói các ngôn ngữ không phổ biến trên mạng. Các quốc gia không nói tiếng Anh đang cố gắng thu hẹp khoảng cách bằng cách xây dựng các LLM đa ngôn ngữ của riêng họ bằng các ngôn ngữ có ít tài nguyên - được sử dụng rộng rãi nhưng không có nhiều dữ liệu trên Internet - cũng như các ngôn ngữ có nguy cơ tuyệt chủng.

“Chúng ta đang hướng đến chủ nghĩa đơn ngữ do toàn cầu hóa và hiện đại hóa”, Endang Aminudin Aziz, Giám đốc cơ quan phát triển ngôn ngữ tại Bộ Giáo dục và Văn hóa, cho biết. “Chúng tôi đang nỗ lực hồi sinh các ngôn ngữ để chúng không bị tuyệt chủng. Tôi nghĩ công nghệ AI và LLM sẽ giúp ích”.

Để đào tạo LLM, cần có một lượng lớn dữ liệu chất lượng cao, bao gồm sách, phương tiện truyền thông và các bài báo học thuật, cũng như các kho lưu trữ mã công khai như GitHub và các tập dữ liệu khác.

Vì những dữ liệu này rất khan hiếm bằng các ngôn ngữ khu vực, nên có những lo ngại về việc liệu dữ liệu có sẵn có đại diện tốt nhất cho các nền văn hóa hay không, Nuurrianti Jalli, trợ lý giáo sư tại trường truyền thông của Đại học bang Oklahoma, đặt câu hỏi. "Bạn phải hỏi: Dữ liệu đến từ đâu? Ai đứng sau chúng?". Cần có nhiều nguồn dữ liệu đa dạng để đảm bảo rằng kết quả đầu ra của LLM mang tính bao hàm và khách quan. Jalli cho biết: "Việc có sự tham gia của nhiều chuyên gia, có thể giúp đảm bảo bối cảnh của dữ liệu được thể hiện chính xác. Điều này đặc biệt quan trọng khi dữ liệu có thể bị thao túng để có lợi cho một số thế lực chính trị nhất định".

Cho đến nay, ngoài tiếng Bahasa Indonesia, chỉ có hai ngôn ngữ khu vực có văn bản số hóa: tiếng Bali và tiếng Makassare. Có rất nhiều sự quan tâm trong việc tiếp cận 275 triệu người dân Indonesia. Chính phủ cũng đang tìm cách sử dụng AI để bảo tồn văn hóa và bản sắc của mình. Indosat là một trong số nhiều công ty xây dựng các mô hình ngôn ngữ lớn đa ngôn ngữ (LLM) được đào tạo bằng tiếng Bahasa Indonesia và các ngôn ngữ khu vực khác để hỗ trợ chatbot và các công cụ AI khác cho doanh nghiệp. Một cơ quan chính phủ đang xây dựng một hệ thống AI với OpenAI sẽ "phù hợp với các giá trị của quốc gia"

Công ty viễn thông Indonesia Indosat Ooredoo Hutchison đã ký một thỏa thuận với Tech Mahindra có trụ sở tại Mumbai để phát triển Garuda LLM. Mô hình này có thể được áp dụng trong nhiều ngành công nghiệp bao gồm chăm sóc sức khỏe, thương mại điện tử, giáo dục, tài chính và nông nghiệp.

"Bằng cách bảo tồn tiếng Bahasa Indonesia và các phương ngữ của nó ... chúng tôi thúc đẩy sự đa dạng ngôn ngữ và tăng cường khả năng tiếp cận và tính toàn diện trong lĩnh vực kỹ thuật số" - Vikram Sinha, giám đốc điều hành của Indosat Ooredoo Hutchison, cho biết.

Nhưng sự khan hiếm dữ liệu có nghĩa là Garuda sẽ đào tạo trên 16 tỷ mã thông báo Bahasa Indonesia gốc - các đơn vị dữ liệu cơ bản, có thể là một từ hoặc một ký tự - cung cấp 1,2 tỷ tham số hoặc các yếu tố mà mô hình học được trong quá trình đào tạo để đưa ra dự đoán.

Một số vấn đề về an toàn bảo mật

Với nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á, Indonesia gần đây đã thu hút được những cam kết lớn từ các công ty công nghệ lớn. Đầu năm nay, nhà sản xuất chip Nvidia và công ty viễn thông Indonesia PT Indosat Ooredo Hutchison đã công bố khoản đầu tư 200 triệu đô la cho một trung tâm AI tại Trung Java.

Microsoft đã cam kết đầu tư 1,7 tỷ đô la vào cơ sở hạ tầng AI và đám mây, cùng với đào tạo cho 840.000 người, trong khi Google Cloud cho biết họ sẽ hỗ trợ phát triển các giải pháp AI tạo sinh cho chăm sóc sức khỏe tại quốc gia này. Về phần mình, chính phủ đang cung cấp các ưu đãi cho các công ty và quyền công dân kép cho các chuyên gia để giữ chân nhân tài.

Trong khi đất nước đang tăng cường áp dụng AI, vẫn có những lo ngại, bao gồm cả việc bảo vệ lượng lớn dữ liệu được thu thập để đào tạo các mô hình AI. Vào tháng 6, một cuộc tấn công ransomware lớn đã ảnh hưởng đến hơn 160 cơ quan chính phủ, làm gián đoạn các dịch vụ, bao gồm cả nhập cư và hoạt động tại các sân bay lớn. Đây là vụ tấn công mạng mới nhất trong một loạt các vụ tấn công mạng vào các công ty và cơ quan chính phủ Indonesia.

Persadha cho biết, lượng dữ liệu khổng lồ được thu thập để đào tạo AI làm tăng khả năng bị tấn công như vậy. Chính phủ phải thực hiện Luật bảo vệ dữ liệu cá nhân, điều chỉnh cách dữ liệu được thu thập, lưu trữ và sử dụng, và "bảo mật phải được xem xét ngay từ giai đoạn thiết kế và phát triển" - Persadha nhấn mạnh.

Tất nhiên, đối với những ngư dân, tính bảo mật của dữ liệu không phải là mối quan tâm lớn bằng tính chính xác của nó. Với trữ lượng cá đang giảm dần do tác động của biến đổi khí hậu và tranh chấp lãnh thổ, sinh kế ngày càng phụ thuộc vào khả năng xác định vị trí ngư trường của ứng dụng.

Nhưng phí quá cao đối với một số ngư dân và ứng dụng không cung cấp thông tin về các loại cá, ví dụ, họ muốn có thông tin về cá hồng hoặc cá hồng trắng vì chúng có giá trị cao; nhưng ứng dụng không cung cấp những thông tin chi tiết đó. Chỉ chắc chắn với ứng dụng này là ngư dân sẽ không bao giờ về nhà mà không đánh bắt được một mẻ cá ngon.

Cách tiếp cận của Chính phủ đối với quản trị AI

Sự tiến bộ nhanh chóng của công nghệ số đang định hình lại bối cảnh quản trị trên toàn thế giới. Khi Indonesia bắt đầu hành trình đầy tham vọng để chuyển đổi các dịch vụ và hoạt động công của mình, việc tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) mang đến một cơ hội đáng chú ý để thúc đẩy hiệu quả, nâng cao trải nghiệm của công dân và thúc đẩy sự đổi mới trong hệ sinh thái số của chính phủ.

Vào ngày 6 tháng 3 năm 2024, Bộ Truyền thông và Thông tin (Kominfo) đã công bố rằng Chính phủ Indonesia đang đưa ra các chính sách và quản trị để tối ưu hóa lợi ích và giảm thiểu các mối đe dọa của trí tuệ nhân tạo (AI) đối với xã hội thông qua các phương pháp tiếp cận theo chiều ngang và chiều dọc.

Đặc biệt, Thứ trưởng Kominfo, Nezar Patria, đã tuyên bố: ''Mặc dù Indonesia vẫn chưa có các quy định đặc biệt về AI, nhưng các điều khoản về tác động của việc sử dụng AI đã được điều chỉnh thông qua các chính sách hiện hành.

Kết hợp phương pháp tiếp cận theo chiều ngang và phương pháp tiếp cận theo chiều dọc, Indonesia đang cố gắng tạo ra một quản trị AI toàn diện hơn." Cụ thể hơn, Nezar tuyên bố rằng cách tiếp cận theo chiều ngang được thực hiện thông qua việc thực hiện Luật số 11 năm 2008 về Thông tin và Giao dịch điện tử và các sửa đổi của luật này, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân (PDPL), cũng như Thông tư về đạo đức AI.

Ngoài ra, Kominfo đang phối hợp với Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (UNESCO) để áp dụng đạo đức toàn cầu về AI bằng cách triển khai Phương pháp đánh giá mức độ sẵn sàng (RAM). Hơn nữa, đối với cách tiếp cận theo chiều dọc, các cơ quan chức năng theo ngành được cung cấp không gian để trình bày các điều khoản cụ thể theo ngành, chẳng hạn như trong các lĩnh vực tài chính, y tế và giáo dục.

Thông tư về đạo đức AI bao gồm ba chính sách, đó là các giá trị đạo đức, việc thực hiện các giá trị đạo đức và trách nhiệm trong việc sử dụng và phát triển trí tuệ nhân tạo (AI). Thông tư sẽ áp dụng cho các doanh nghiệp trong các hoạt động lập trình dựa trên AI trong khu vực công và tư nhân. Thông tư này bao gồm các giá trị về tính bao hàm, khả năng tiếp cận, an ninh và tính nhân văn, cũng như độ tin cậy và trách nhiệm giải trình trong việc sử dụng AI. Theo Kominfo, Thông tư nêu rõ ba cách tiếp cận chính để thực hiện các giá trị đạo đức của AI, bao gồm:

- Triển khai AI để hỗ trợ các hoạt động của con người, đặc biệt là tăng khả năng sáng tạo của người dùng trong giải quyết vấn đề và công việc;

- Việc thực hiện bảo vệ quyền riêng tư và dữ liệu để không có cá nhân nào bị tổn hại;

- Giám sát việc sử dụng để ngăn chặn việc sử dụng sai mục đích AI của Chính phủ, đơn vị tổ chức và người dùng.

Kominfo cũng nhấn mạnh ba cách mà khu vực công và tư nhân có thể nhận ra trách nhiệm của mình đối với việc phát triển và sử dụng AI, cụ thể là:

- Đảm bảo rằng AI không được sử dụng như một nhà hoạch định chính sách và/hoặc người ra quyết định liên quan đến nhân loại;

- Cung cấp thông tin liên quan đến việc phát triển công nghệ dựa trên AI của các nhà phát triển để ngăn ngừa những tác động tiêu cực và tổn thất từ ​​công nghệ kết quả;

- Chú trọng quản lý rủi ro và quản lý khủng hoảng trong phát triển AI.

Bằng cách áp dụng AI một cách có trách nhiệm và chủ động, Indonesia có thể mở ra những cơ hội chưa từng có để nâng cao hiệu quả, tính minh bạch và khả năng tiếp cận các dịch vụ chính phủ số, từ đó mở đường cho một khu vực công sáng tạo hơn, lấy người dân làm trung tâm và sẵn sàng cho tương lai./.

“

Tài liệu tham khảo:
1. https://www.brin.go.id/news/
2. https://restofworld.org/2024/
3. https://restofworld.org/2024/
4. https://www.dataguidance.com/
5. https://korika.id/