Diễn đàn

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo - lợi thế cạnh tranh “đi tắt đón đầu” của quốc gia?

Hoàng Mạnh Hùng - Khoa Lý luận Chính trị - Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội • 13/03/2023 9:00

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) được xem là sẽ mang lại nhiều thay đổi theo hướng tích cực cho các tổ chức, chính phủ.

“
Tóm tắt:
* Các quốc gia xem AI là một lợi thế cạnh tranh:
- Các quốc gia đi đầu về trí tuệ nhân tạo (AI) coi công nghệ này là một lợi thế cạnh tranh trong một thế giới với các chuỗi cung ứng toàn cầu bị phân mảnh.
- Các nước đang phát triển coi đó là phương tiện để đi tắt đón đầu và thực hiện các lĩnh vực phát triển cốt lõi của đất nước và cải thiện cuộc sống của người dân.
* Xây dựng khung phát triển chiến lược AI quốc gia Diễn đàn
Kinh tế Thế giới cho rằng để ứng dụng thành công AI, các chính phủ cần có chiến lược AI quốc gia và điều quan trọng nữa là phải theo dõi sự phát triển, tiến độ đảm bảo mục tiêu triển khai thông qua các chỉ số SMART.

Trong năm 2023, các quốc gia sẽ tăng tốc ứng dụng công nghệ AI, giúp chính phủ trở nên minh bạch, dễ tiếp cận và hiệu quả hơn. Tuy vậy, bài toán ứng dụng AI như thế nào vẫn luôn khiến các nhà hoạch định chính sách phải đau đầu.

Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), các tín hiệu thị trường cho thấy AI đang là ưu tiên hàng đầu của các doanh nghiệp, chính phủ. Đầu tư của các công ty toàn cầu vào AI đã tăng 40% từ năm 2019 đến năm 2020 lên 67,9 tỷ USD. Nhưng gần đây, sự tập trung và chi tiêu của các chính phủ cho AI cũng tăng lên.

Theo một nghiên cứu của OECD, đầu tư của Mỹ vào AI đã tăng gấp 17 lần từ năm 2001 - 2019. Một báo cáo khác cho thấy đầu tư vào AI ở Liên minh châu Âu (EU) sẽ đạt 22,4 tỷ euro vào năm 2025. Ngoài tiềm năng biến đổi của AI trên nhiều ngành, châu Âu đang ngày càng xem xét một số trường hợp sử dụng AI trong quốc phòng và an ninh, do đó nâng AI lên thành trung tâm thảo luận xung quanh khả năng bảo vệ chủ quyền của một quốc gia và khả năng kinh tế của quốc gia đó.

Các quốc gia xem AI là một lợi thế cạnh tranh “đi tắt đón đầu”

Các quốc gia đi đầu về AI coi đó là một lợi thế cạnh tranh trong một thế giới với các chuỗi cung ứng toàn cầu bị phân mảnh. Các nước đang phát triển coi đó là phương tiện để đi tắt đón đầu và thực hiện các lĩnh vực phát triển cốt lõi của đất nước và cải thiện cuộc sống của người dân.

Ngày càng có nhiều chính phủ công bố các chiến lược AI quốc gia để tạo ra một hệ sinh thái AI quốc gia với hệ thống quản trị có trách nhiệm. Theo Viện AI lấy con người làm trung tâm của Đại học Stanford, tính đến năm 2021, 32 nước đã công bố kế hoạch AI quốc gia, trong khi 22 nước khác đang phát triển kế hoạch. Báo cáo của Deloitte và các chỉ số khác đánh giá các chiến lược và đầu tư AI quốc gia, cho thấy Mỹ, Trung Quốc và Vương quốc Anh là những nước dẫn đầu trong lĩnh vực này.

Từ trước đến nay, chính phủ các quốc gia vẫn đang chậm áp dụng công nghệ tiên tiến AI. Tuy nhiên, vào năm 2023, các chuyên gia dự đoán với cơ hội cung cấp các dịch vụ hiệu quả, có mục tiêu và giá cả phải chăng cho người dân, công nghệ AI sẽ thúc đẩy các quốc gia ứng dụng, giúp chính phủ trở nên minh bạch, dễ tiếp cận và hiệu quả hơn. Thậm chí, trang The Wired, một trang chuyên sâu về CNTT, còn cho rằng công nghệ AI sẽ trở nên thiết yếu như những cơ sở hạ tầng quốc gia quan trọng, như đường sắt, đường bộ giúp mọi hệ thống được lưu thông.

Ở một số quốc gia, AI đã được sử dụng để cải thiện sự tương tác của người dân với nhà nước. Năm nay, chính phủ Estonia đã ra mắt một trợ lý ảo dựa trên AI mới có tên là Bürokratt. Lấy cảm hứng từ Alexa của Amazon và Siri của Apple, Bürokratt cung cấp cho người Estonia cách thức dựa trên giọng nói để điều hướng các dịch vụ chính do nhà nước cung cấp, chẳng hạn như gia hạn hộ chiếu hoặc nộp đơn xin trợ cấp.

Ở Phần Lan, một nền tảng tương tự có tên là AuroraAI đã được công bố vào năm 2018. Đây là một phần trong nỗ lực rộng lớn hơn nhằm cung cấp cho người Phần Lan một dịch vụ tự trị và được cá nhân hóa, giúp họ điều hướng các giai đoạn khác nhau của cuộc đời, cho dù đó là sinh con, kết hôn hay chăm sóc người già. Nền tảng này không chỉ giúp công dân tương tác với các cơ quan chính phủ mà còn cung cấp dịch vụ y tế chủ động, giống như hướng dẫn giúp họ gia hạn đơn thuốc hoặc thậm chí thông báo cho họ về những rủi ro sức khỏe mới.

Vào năm 2023, các chính phủ cuối cùng cũng sẽ bắt đầu sử dụng AI và dữ liệu lớn để giải quyết một số vấn đề lớn nhất của xã hội. Ví dụ, trong lĩnh vực giáo dục, các công ty như CENTURY Tech có trụ sở tại Vương quốc Anh đang giúp các chính phủ cung cấp dịch vụ học tập được cá nhân hóa. Hệ thống về cơ bản hoạt động như một gia sư cá nhân, bổ sung cho việc dạy trực tiếp mà một đứa trẻ có được bằng cách theo dõi tiến độ và phân tích các lĩnh vực cần cải thiện.

Được thực hiện đúng cách - và với các biện pháp bảo vệ quyền riêng tư thích hợp - các dự án như vậy có thể tạo ra một kho dữ liệu, bản thân dữ liệu này là một tài sản cạnh tranh, giúp nghiên cứu và đổi mới phát triển. Chỉ cần xem xét Ngân hàng sinh học Vương quốc Anh, một trong những sáng kiến y sinh quan trọng nhất do chính phủ lãnh đạo trên toàn thế giới. Dự án này đã tạo ra một cơ sở dữ liệu công cộng với thông tin di truyền của hơn nửa triệu người. Cho đến nay, dự án đã được gần 30.000 nhà nghiên cứu từ 86 quốc gia truy cập, giúp các công ty khởi nghiệp về AI và công nghệ sinh học tạo ra các loại thuốc và phương pháp điều trị mới.

Tại Việt Nam, công nghệ AI cũng đang được nhiều cơ quan, tổ chức ứng dụng nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ. Mới đây, theo thông tin tại Hội thảo về ứng dụng AI trong lĩnh vực hành chính công, Sở Thông tin và Truyền thông (TT&TT) TP.HCM cho biết hiện đang có nhiều vấn đề lớn mà các sở ngành cần ứng dụng AI để xử lý. Sở đã đặt hàng 10 giải pháp ứng dụng AI như ứng dụng AI trong việc hỗ trợ lập kế hoạch và xử lý chồng chéo, trùng lắp trong hoạt động thanh tra, kiểm tra doanh nghiệp (DN) tại TP.HCM; Ứng dụng AI trong quản lý hồ sơ văn bản như nhận dạng, bóc tách dữ liệu, giảm thời gian nhập liệu; Quản lý rác thải, mô phỏng dự báo lượng rác thải dưới tác động của tăng dân số, đô thị hóa; Ứng dụng AI trong hệ thống giám sát đường sắt đô thị...

Các đại biểu tham dự Hội thảo về ứng dụng AI trong lĩnh vực hành chính công” năm 2022 với chủ đề “Đẩy mạnh ứng dụng AI trong cơ quan quản lý nhà nước, đặc biệt lĩnh vực hành chính công”.

Giám đốc Sở TT&TT TP.HCM Lâm Đình Thắng, cho biết sắp tới Sở sẽ cùng HĐND TP.HCM triển khai Thư ký ảo ứng dụng AI trong lĩnh vực xử lý ngôn ngữ tự nhiên để hỗ trợ quá trình thẩm tra các văn bản của UBND TP.HCM được nhanh và hiệu quả hơn; nhiều sở, ngành, địa phương, thậm chí là các phường đã ứng dụng hệ thống Chatbot/Voicebot để hỗ trợ người dân và doanh nghiệp trong hành chính công, giải đáp thắc mắc của người dân, doanh nghiệp...

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy cũng cho rằng nhiều vấn đề xã hội có thể ứng dụng các giải pháp kỹ thuật để hỗ trợ cơ quan nhà nước giải quyết công việc tốt hơn, giúp người dân thuận lợi hơn khi làm thủ tục hành chính.

Thứ trưởng Bùi Thế Duy kỳ vọng sẽ có nhiều ứng dụng công nghệ AI phục vụ các vấn đề cụ thể trong nước. Trong đó có ba nhóm cần ứng dụng AI phục vụ nhu cầu hàng ngày cho người dân. Thứ nhất, giúp nhân dân thực hiện các thủ tục hành chính thuận lợi nhất, cũng như các nhu cầu hàng ngày về học tập, giải trí. Thứ hai là giúp giải các bài toán của chính quyền liên quan việc quản lý hành chính, đô thị, tài nguyên môi trường. Và thứ ba là các ứng dụng AI quản lý an ninh trật tự, an toàn giao thông.

Xây dựng khung phát triển chiến lược AI quốc gia

Ứng dụng AI được xem là sẽ mang lại nhiều thay đổi theo hướng tích cực cho các tổ chức, chính phủ. Tuy vậy, bài toán ứng dụng AI như thế nào vẫn luôn khiến các nhà hoạch định chính sách phải đau đầu. Các chuyên gia của WEF cho rằng vào năm 2023, các thế giới ảo quy mô lớn sẽ cho phép các nhà lập pháp và công chức lập kế hoạch và ra quyết định. Các môi trường tổng hợp này về cơ bản là một metaverse cho chính phủ, giúp họ lập mô hình các cuộc tấn công mạng hoặc cách thức bệnh truyền nhiễm lây lan - và chứng minh cách họ có thể phản ứng tối ưu.

Và đúng như vậy, để các chính phủ thực hiện đầy đủ lời hứa về AI, họ sẽ cần phải đầu tư. Chẳng bao lâu nữa, một cơ sở hạ tầng kỹ thuật số toàn diện - bao gồm sức mạnh tính toán quốc gia, đám mây phân tán và một bộ ứng dụng có thể tương tác, các điều luật có thể đọc được bằng máy - sẽ quan trọng đối với một quốc gia không khác gì mạng lưới đường bộ, đường sắt và nguồn cung cấp nước công cộng. Vào năm 2023, ngày càng nhiều quốc gia sẽ đẩy nhanh việc xây dựng các kiến trúc kỹ thuật số toàn quốc như vậy, cho phép họ cung cấp nhiều dịch vụ đáp ứng dựa trên AI hơn, phục vụ cho từng cá nhân và giúp đỡ toàn bộ dân số. Vào năm 2023, các chính phủ táo bạo sẽ thực hiện bước đi này - và họ sẽ là những tấm gương cho phần còn lại của thế giới noi theo.

WEF đã đưa ra khung phát triển chiến lược AI quốc gia trong đó có các khối xây dựng quan trọng để thiết kế chiến lược AI thành công nhằm bảo vệ và tác động tích cực đến cuộc sống của người dân.

Theo đó, điều quan trọng trước hết là phải định hình một hệ sinh thái AI quốc gia phù hợp với các ưu tiên chiến lược cũng như điểm mạnh và điểm yếu của quốc gia. Điều này sẽ bao gồm những thách thức, tình hình thực tế cơ bản của một quốc gia. Chẳng hạn, một quốc gia đang đối mặt với tình trạng dân số già có thể tận dụng AI theo cách khác, như khuyến khích tự động hóa AI. Một quốc gia khác có dân số trẻ đáng kể có thể tập trung vào đào tạo lại kỹ năng, nâng cao kỹ năng, phát triển tài năng hoặc tăng cường lực lượng lao động.

Tương tự như vậy, một quốc gia sản sinh ra nguồn nhân tài STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật, toán học) vững chắc có thể ít lo lắng hơn về lực lượng lao động “sẵn sàng cho AI” so với một quốc gia thiếu nhân tài STEM, quốc gia có thể tập trung vào việc thu hút nhân tài bên ngoài và suy nghĩ lại về chính sách của mình, các chương trình giáo dục. Phân tích quốc gia này cũng bao gồm ưu tiên của các ngành công nghiệp. Điều đó có nghĩa là, các quốc gia có ngành sản xuất mạnh có thể ưu tiên đầu tư AI vào lĩnh vực đó so với các quốc gia muốn xây dựng ngành nông nghiệp mạnh của mình thông qua đổi mới do AI cung cấp, chẳng hạn như nông nghiệp chính xác.

Hoạt động trải nghiệm thiết bị AI tại Hội thảo.

Theo dõi tiến độ và đảm bảo mục tiêu: phần quan trọng nhất trong chiến lược AI quốc gia

Một chiến lược AI hợp lý có các mục tiêu đầu tư cụ thể, có thể đo lường được, có thể đạt được, phù hợp và có thời hạn (specific, measurable, achievable, relevant, and time- bound - viết tắt các chữ cái, thì đó là một chiến lược SMART). Chiến lược này liên quan đến nhân tài, cơ sở hạ tầng, nghiên cứu và phát triển, chuyển đổi ngành, hợp tác công tư cũng như các tiêu chuẩn và quy định, bao gồm cả đạo đức AI và pháp luật.

Khi nói đến luật pháp và quy định, chiến lược AI quốc gia cuối cùng là phần mở rộng của chiến lược dữ liệu và kỹ thuật số của một quốc gia cũng như các luật liên quan. Điều đó bao gồm các luật bảo vệ dữ liệu hiện hành, luật về quyền riêng tư và giải quyết các vấn đề đạo đức liên quan khác, tất cả đều xây dựng nền tảng cho một nền kinh tế AI hoạt động vì công dân.

Điều quan trọng không kém là tạo ra sự hợp tác nghiên cứu mạnh mẽ giữa giới học thuật, ngành công nghiệp và chính phủ để thúc đẩy hệ sinh thái AI quốc gia, tương tự như Viện Du lịch Allan của Vương quốc Anh hoặc CIFAR của Canada. Cuối cùng, hợp tác quốc tế rất quan trọng để chiến lược AI thành công do tính liên kết toàn cầu của chuỗi giá trị AI và sự phân bổ năng lực và chuyên môn toàn cầu.

Mặc dù viết một chiến lược AI quốc gia mạnh mẽ là một công việc lớn, nhưng việc triển khai và đo lường tiến độ có thể là một thách thức. Rõ ràng, có một kế hoạch AI quốc gia là điều kiện cần nhưng chưa đủ để đạt được mục tiêu.

Chiến lược AI quốc gia của Vương quốc Anh thừa nhận điều này và đã đề cập đến một lộ trình chi tiết hơn về các chỉ số giám sát và đánh giá. Điều quan trọng là phải theo dõi các chỉ số để nắm được tiến độ. Các chỉ số toàn cầu khác nhau, chẳng hạn như Tortoise Index hoặc Oxford Insights Index, đo lường mức độ sẵn sàng và mức độ trưởng thành về AI của các quốc gia, cung cấp một khởi đầu tốt cho các quốc gia tiềm năng theo dõi theo thời gian.

Ngoài ra, các chỉ số SMART và chỉ số cho từng khía cạnh và lĩnh vực ưu tiên hình thành nên chiến lược AI của một quốc gia, ví dụ như số lượng tiến sĩ và nhà khoa học liên quan đến AI của một quốc gia; số lượng ấn phẩm và hội nghị AI; số lượng bằng sáng chế AI; sinh viên tốt nghiệp đại học liên quan đến AI; khả năng tính toán; số lượng quỹ đầu tư mạo hiểm đầu tư vào các công ty AI... Tất cả những điều này liên kết với các trụ cột quan trọng như nghiên cứu, tài năng, cơ sở hạ tầng và đầu tư.

Với sự phát triển nhanh chóng của AI và các ứng dụng của nó, các quốc gia cần lập kế hoạch, sẵn sàng và luôn nhanh nhẹn. Chiến lược AI quốc gia là một khởi đầu tốt nhưng các chính phủ cần đáp ứng những tiến bộ công nghệ và thay đổi ứng dụng. Theo dõi tiến trình và đảm bảo một quốc gia hướng tới các mục tiêu của mình là phần quan trọng nhất trong chiến lược AI quốc gia.

Quản trị linh hoạt là chìa khóa thành công trước sự gia tăng nhanh chóng gần đây của sáng tạo AI trong các lĩnh vực, phá vỡ thị trường lao động trong các lĩnh vực sáng tạo và kêu gọi các thước đo mới về các kỹ năng AI trong nội dung và thiết kế.

Hợp tác quốc tế và cộng tác nhiều bên là một công cụ tăng tốc để trở thành một quốc gia sẵn sàng với AI. Năm 2022, Diễn đàn Kinh tế Thế giới cũng đã ra mắt Mạng ngang hàng chiến lược AI quốc gia, thực hiện kế hoạch chi tiết đã công bố để giúp các chính phủ thiết kế chiến lược AI quốc gia của họ. Mục đích là để các chính phủ và chuyên gia chia sẻ các bài học và kinh nghiệm thực tiễn tốt nhất khi thiết kế và triển khai chiến lược AI quốc gia phù hợp với công dân của mình./.

(Bài đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 2 tháng 2/2022)