Giảm nghèo giai đoạn 2021-2025: Nâng chuẩn nghèo thu nhập, đưa tiêu chí việc làm vào chính sách

Giảm nghèo chưa bao phủ quyền cơ bản

Sáng ngày 12/6, Bộ LĐTBXH đã triển khai Hội thảo đánh giá chuẩn nghèo giai đoạn cũ và đề xuất xây dựng chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn mới 2021 - 2025.

Tại Hội thảo, đại diện Bộ LĐTBXH cho rằng sau 27 năm thực hiện giảm nghèo, Việt Nam cơ bản đã đạt được nhiều thành tựu lớn. Năm 1999, Việt Nam chuyển từ chính sách giảm nghèo cấp, cho không chuyển sang giảm nghèo theo thu nhập. Năm 2015 đến nay, Việt Nam chuyển sang giảm nghèo đa chiều. Tỷ lệ hộ nghèo qua các giai đoạn giảm liên tục.

Quang cảnh hội thảo.

Qua báo cáo đánh giá chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016-2020 cho thấy, chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều đã bước đầu phân loại được mức độ nghèo giữa các vùng, miền. Phương pháp, công cụ, quy trình rà soát hộ nghèo bảo đảm tính khách quan, dễ nhận diện đối tượng.

Theo ông Nguyễn Tấn Nhựt - Văn phòng Quốc gia Giảm nghèo (Bộ LĐTBXH) cho biết, mặc dù đạt được những thành tựu cơ bản nhưng công tác giảm nghèo vẫn đối mặt với nhiều khó khăn, tồn tại cũ. Giảm nghèo chưa bao phủ quyền cơ bản của con người, chưa tính tới vấn đề việc làm và Bảo hiểm xã hội (BHXH).

Cách tiếp cận đối tượng nghèo dựa trên 2 nhóm đối tượng là nghèo thu nhập, nghèo đa chiều khiến cho hoạt động giảm nghèo chưa thống nhất. Có tình trạng địa phương đưa toàn bộ đối tượng nghèo sang đối tượng nghèo đa chiều để được hưởng chính sách nhận Bảo hiểm y tế (BHYT). Điều này làm sai bản chất của hoạt động giảm nghèo.

Thêm vào đó, quá trình tổng kết chương trình giảm nghèo từ các địa phương cũng cho thấy nhận thức về công tác giảm nghèo, rà soát hộ nghèo còn nhiều vấn đề. Ông Nhựt cho biết, nhiều địa phương, cán bộ phường xã hiểu sai về tiêu chí đánh giá hộ nghèo.

"Nhiều người đi rà soát hộ nghèo, thấy nhà người ta có chiếc xe, hay cái tivi to thì loại ngay khỏi danh sách hộ nghèo. Nhưng thực tế, chiếc xe, hay cái tivi đó chỉ là phương tiện để cập nhật tin tức (giảm nghèo tin tức), hay để di chuyển giúp tiêu thụ nông sản (giúp giảm nghèo thu nhập) chăm sóc sức khỏe... là kênh để tiếp cận giúp thoát nghèo, chứ không phải có những thứ đó là không còn nghèo. Điều này dẫn tới có một bộ phận người dân giấu thu nhập, giấu tài sản" - ông Nhựt nói.

Thêm vào đó, quá trình giảm nghèo phát hiện một số bất cập, ví dụ như cấp tỉnh, cấp huyện giao chỉ tiêu giảm nghèo cho các xã, các phường. Từ đó, một số địa phương có sự nóng vội trong thực hiện dẫn tới kết quả thực hiện không chuẩn. Ngay các thôn trong cùng một xã cũng có sự khác biệt trong việc rà soát, đánh giá hộ nghèo.

Thực tế, có xã thực hiện Chương trình Nông thôn mới, để đạt được tiêu chí giảm nghèo đã cho hơn 400 hộ nghèo thoát nghèo chỉ trong một năm. Điều này có thể làm cho chương trình giảm nghèo thiếu bền vững.

Giảm nghèo 6 chiều

Trước những mặt được và hạn chế trong công tác giảm nghèo giai đoạn cũ, Bộ LĐTBXH cũng đã bắt đầu hoàn thiện dự thảo, chuẩn bị trình Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành chuẩn nghèo đa chiều quốc gia áp dụng giai đoạn 2021 - 2025.

Một trong những nội dung mới, căn bản quan trọng nhất chính là điều chỉnh chuẩn nghèo đa chiều trong tiêu chí thu nhập. Thay vì chuẩn nghèo tính thu nhập cũ, giờ đây thu nhập sẽ được đề xuất nâng lên dựa trên mức chuẩn tối thiểu mới. Đề xuất mức tiêu chí thu nhập thành thị là 2.000.000 đồng/người/tháng, ở khu vực nông thôn là 1.500.000 đồng/người/tháng. Hộ nghèo là hộ có mức thu nhập dưới mức chuẩn nghèo thu nhập và thiếu hụt từ 3 tiêu chí dịch vụ xã hội cơ bản trở lên. Hộ cận nghèo là hộ có mức thu nhập thấp hơn mức chuẩn nghèo thu nhập và có sự thiếu hụt từ 3 tiêu chí dịch vụ xã hội cơ bản trở xuống.

Ngoài 5 chỉ số dịch vụ xã hội cơ bản để đo lường (Y tế; Giáo dục; Tin tức; Nước sạch; Nhà ở) dự thảo đề nghị bổ sung thêm tiêu chí việc làm thành 6 tiêu chí. Ngoài ra dự thảo cũng đề xuất thêm các chỉ số: Dinh dưỡng; BHYT; trình độ giáo dục của người lớn; tiếp cận việc làm; chỉ số người phụ thuộc trong hộ gia đình...

Ông Nguyễn Trung Thuận – Phó Giám đốc Sở LĐTBXH Kon Tum đồng tình với dự thảo chuẩn nghèo áp dụng giai đoạn mới. Tuy nhiên, ông Thuận cũng lấy làm lo lắng và cho rằng nếu nâng mức thu nhập làm căn cứ tính chuẩn nghèo từ 1.500.000 - 2.000.000 đồng/người/tháng với khu vực nông thôn và thành thị thì sẽ khó khăn cho quá trình giảm nghèo. Thực tế, ở khu vực khó khăn, mức tiền 1.500.000 đồng/tháng là mức tiền cao. "Nếu áp chuẩn này thì có thể nhiều hộ nghèo sẽ bị lọt danh sách, khó tiếp cận chương trình hỗ trợ giảm nghèo. Có thể xem xét giảm mức này xuống được không?" - ông Thuận nói.

Còn ông Nguyễn Thanh Thủy - Phó Giám đốc Sở LĐTBXH Hòa Bình thì cho rằng đặt ra mức chuẩn sống tối thiểu để đánh giá mức sống của con người, nhưng ở đâu đó, với giá tiền như vậy ra ngoài người nghèo cũng không thể đảm bảo tiêu dùng. Nếu thước đo phức tạp quá, thì sẽ rất khó đánh giá. Nhưng bây giờ, nhìn nhận nghèo phải khác trước đây chỉ cơm ăn áo mặc, nhưng bây giờ phải nâng cao cả về vật chất lẫn đời sống văn hóa tinh thần, đó là sự chuyển biến về nhận thức của cán bộ chính quyền địa phương. Không chỉ đo đếm đất đai, tài sản, nhà ở…

Ông Nguyễn Thanh Thủy - Phó Giám đốc Sở LĐTBXH Hòa Bình phát biểu.

Ông Thủy cũng đề xuất: "Ngoài 5 chiều cũ, 1 chiều mới Bộ LĐTXH đề xuất (việc làm) tôi đề nghị thêm 1 chiều nữa, có thể là văn hóa hay đạo đức để tránh tư tưởng trông chờ ỷ lại, qua đó nâng cao ý thức tự lực và cũng là tiêu chí đánh giá "mềm", khi áp dụng ở những xã nông thôn mới sẽ rất thuận lợi".

Ông Thủy nhấn mạnh, cần thực hiện tiêu chí việc làm vì việc làm là chiều căn bản, quan trọng nhất góp phần giảm nghèo. Có công việc ổn định, thu nhập tốt thì các vấn đề giảm nghèo theo các chiều khác sẽ đơn giản hơn. Xác định đúng điều này giúp các đơn vị có chính sách hướng tới tạo việc làm, tổ chức sản xuất, dịch vụ, tăng cường các mô hình, thông qua cộng đồng hỗ trợ bà con sát thực tế, đảm bảo giảm nghèo bền vững.

Về vấn đề này, ông Ngô Trường Thi - Nguyên Chánh Văn phòng giảm nghèo cho rằng, thực tế việc giảm nghèo đa chiều ở Việt Nam mới chỉ là bắt đầu. Chỉ giống như một đứa trẻ vừa lớn. Thời gian tới cần điều chỉnh chính sách giảm nghèo nhiều hơn nữa.

"Nói nâng mức chuẩn nghèo thu nhập cao quá, không phù hợp với từng địa phương (nông thôn, vùng núi, thành thị), các chính sách không thực hiện được không có tiền là không đúng. Trước đây, vì không có đủ tài chính nên mới tách ra nghèo thu nhập, nghèo đa chiều để dễ can thiệp. Giờ thì khác, nếu dùng 1 chuẩn nghèo chung thu nhập thì ưu tiên cho khu vực khó khăn, vùng thuận lợi hơn sẽ ít hơn. Nếu để thực hiện theo chuẩn cũ thì tỷ lệ hộ nghèo thấp, không bị tăng nhưng chúng ta phải tiệm cận với xu hướng giảm nghèo tiến bộ, tức là phải hướng tới đảm bảo đời sống cho người dân" - ông Thi nói.

Kết thúc Hội thảo, ông Lê Văn Thanh - Thứ trưởng Bộ LĐTBXH cho biết, hội thảo là cơ hội để cơ quan quản lý Nhà nước có những đánh giá rà soát, xây dựng tiêu chí đo lường nghèo giai đoạn mới. Đại diện Bộ LĐTBXH cơ bản nhất trí với các ý kiến cho rằng chiều thu nhập là cực kì quan trọng. Thứ hai, Bộ cũng đồng ý đưa "chiều việc làm" vào thiết kế chính sách giảm nghèo đa chiều trong giai đoạn mới. Tất cả những góp ý đó sẽ được xem xét đưa vào Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo giai đoạn mới.

"Việc ban hành chuẩn nghèo đa chiều quốc gia mới sẽ tính toán theo hướng kế thừa những điểm tích cực, thành công giảm nghèo giai đoạn cũ, đồng thời khắc phục những nội dung lạc hậu, tồn tại, vướng mắc của chuẩn nghèo quốc gia giai đoạn 2016 -2020. Tiến tới giải quyết các vấn đề, chiều thiếu hụt phát sinh hoặc mới được nhận diện để đảm bảo phù hợp với thực tế hướng tới mục tiêu hỗ trợ toàn diện, bao trùm người nghèo, người dân sinh sống trên địa bàn nghèo. Từ đó giúp họ nâng cao chất lượng cuộc sống vật chất và tinh thần, đáp ứng nhu cầu về điều kiện sống an toàn, tiếp cận, sử dụng hiệu quả các dịch vụ xã hội cơ bản, nâng cao năng lực và thích ứng với biến đổi khí hậu" - Thứ trưởng Lê Văn Thanh khẳng định.

Cùng với việc thực hiện đồng bộ các chính sách giảm nghèo, an sinh xã hội và Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, tỷ lệ nghèo cả nước đã giảm từ 9,88% (năm 2015) xuống còn 3,75% (năm 2019), bình quân giảm 1,53%/năm, đạt vượt so với mục tiêu đề ra là 1-1,5%/năm. Tỷ lệ hộ nghèo thiếu hụt đa chiều có xu hướng giảm mạnh hơn trong tổng số tỷ lệ hộ nghèo chung, từ 24,4% (năm 2015) xuống còn 6,83% (năm 2019). Số lượng hộ nghèo thiếu hụt tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản được giảm mạnh sau 4 năm (đặc biệt là số lượng hộ nghèo thiếu hụt chỉ số nhà tiêu hợp vệ sinh, chỉ số nước hợp vệ sinh, chỉ số chất lượng nhà ở giảm từ 40-50%) - Bộ LĐTBXH