Chuyển đổi số báo chí: Câu chuyện không chỉ là kinh phí

Nhân dịp cả nước chuẩn bị kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025), ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam trao đổi với Tạp chí Thông tin và Truyền thông về việc toà soạn, nhà báo áp dụng công nghệ, chuyển đổi số (CĐS) là phải dám chấp nhận rủi ro, thậm chí dám chấp nhận thất bại.

Dám chấp nhận rủi ro, thậm chí dám thất bại

Trong câu chuyện CĐS, nhiều tòa soạn thường nói kinh phí là một trong những thách thức lớn, đặc biệt với những tòa soạn nhỏ. Ông nghĩ sao về vấn đề này?

Ông Lê Quốc Minh: Tôi khẳng định kinh phí không phải là vấn đề lớn nhất. Nếu có nhiều kinh phí, tòa soạn có thể đầu tư vào những hệ thống công nghệ cao cấp, nhưng ngay cả khi kinh phí thấp, họ vẫn có thể thực hiện CĐS và tạo ra những sản phẩm chất lượng, hấp dẫn.

Ngày trước, khi làm tại VietnamPlus, tôi còn tự bỏ tiền túi để thực hiện một số dự án, chẳng có ngân sách nào cả. Nếu cá nhân làm được, thì cơ quan, đặc biệt là những cơ quan lớn càng phải làm được ở mức cao hơn. Nhiều người hay đổ lỗi cho việc thiếu kinh phí, nhưng thực tế không phải vậy.

Ví dụ, có những tờ báo địa phương nhỏ như Báo Đắk Nông ở Tây Nguyên hay Báo Hải Dương đã CĐS rất thành công, trong khi nhiều tờ báo lớn của Trung ương lại chưa làm được. Điều này cho thấy kinh phí không phải yếu tố quyết định. Quan trọng là tư duy và cách tiếp cận.

Tòa soạn hoàn toàn có thể tận dụng các công cụ cao cấp với chi phí thấp nếu biết cách thương lượng và tìm kiếm cơ hội. Quan trọng là phải chủ động tìm tòi, thương lượng và sáng tạo trong cách áp dụng công nghệ.

“

Tôi khẳng định kinh phí không phải là vấn đề lớn nhất. Nếu có nhiều kinh phí, tòa soạn có thể đầu tư vào những hệ thống công nghệ cao cấp, nhưng ngay cả khi kinh phí thấp, họ vẫn có thể thực hiện chuyển đổi số và tạo ra những sản phẩm chất lượng, hấp dẫn.

Nhà báo Lê Quốc Minh, Tổng biên tập báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội nhà báo Việt Nam

Báo chí đang đứng trước nhiều thử thách, từ áp lực đưa tin nhanh, chính xác đến chạy đua với mạng xã hội (MXH), các nền tảng số và nay còn có cả AI. Vậy theo ông, các cơ quan báo chí cần chuyển đổi như thế nào để có thể phát triển bền vững?

Ông Lê Quốc Minh: Phải nói rằng nhiều tờ báo của Việt Nam đã có những giai đoạn phát triển rất nở rộ. Nhưng những thành tựu đã đạt được trong quá khứ không đảm bảo cho thành công trong tương lai nếu không có sự đổi mới liên tục. Công nghệ báo chí đang thay đổi không ngừng, kéo theo sự thay đổi trong thói quen của người dùng.

Trước đây, độc giả có thể ghi nhớ những tên miền quen thuộc và truy cập trực tiếp vào trang báo mỗi buổi sáng. Nhưng hiện nay, tỷ lệ người dùng truy cập qua các “cửa ngõ” như MXH hay công cụ tìm kiếm ngày càng cao, dẫn đến việc mức độ trung thành với các tờ báo giảm đi đáng kể.

Thách thức đặt ra là làm thế nào để độc giả sau khi đọc một bài viết sẽ tiếp tục đọc bài tiếp theo, hoặc dành nhiều thời gian hơn để khám phá thêm nội dung trên trang báo. Đây là một bài toán vô cùng lớn đối với các cơ quan báo chí.

Trong bối cảnh thông tin tràn ngập như hiện nay, việc tìm kiếm những nội dung thực sự khác biệt giữa các tờ báo trở nên khó khăn. Thậm chí, có một thực trạng là thông tin trên các báo đôi khi mang tính “đồng phục”, thiếu sự độc đáo.

Nếu không tạo được dấu ấn riêng, các tờ báo sẽ khó để lại ấn tượng trong lòng độc giả. Người đọc có thể tiếp cận tin tức từ báo chí, nhưng họ không nhớ rằng mình đã đọc tin đó trên tờ báo nào. Tình trạng này càng nghiêm trọng hơn khi độc giả không ghi nhớ tên báo hay tên các nhà báo, những người đã nỗ lực tạo ra các sản phẩm báo chí kỳ công. Đây là một thách thức lớn đối với cả các cơ quan báo chí và từng cá nhân làm nghề.

Trong xu thế hiện nay, báo chí thường nhắm đến hai hướng đi chính, đó là “big or niche”, nghĩa là trở thành một tờ báo lớn, bao quát mọi lĩnh vực, hoặc tập trung vào một thị trường ngách. Tôi cho rằng dù thế nào, ban lãnh đạo và từng phóng viên, biên tập viên cần nghiêm túc suy nghĩ về việc tạo ra bản sắc riêng. Sự đổi mới và sáng tạo là yếu tố then chốt để đạt được điều này.

Số lượng không phải là yếu tố quyết định. Điều quan trọng là tạo ra những sản phẩm báo chí độc đáo, đặc biệt, đủ sức thu hút và giữ chân người đọc. Công nghệ hiện nay hỗ trợ rất nhiều cho báo chí, nhưng sự sáng tạo của con người vẫn là yếu tố cốt lõi.

Báo Nhân Dân hiện đã có rất nhiều thay đổi mạnh mẽ, thu hút sự chú ý của độc giả, đặc biệt là các độc giả trẻ. Vậy, sau một thời gian dài áp dụng công nghệ và CĐS trong tòa soạn, ông đã rút ra được bài học kinh nghiệm gì từ quá trình này?

Ông Lê Quốc Minh: Bài học lớn nhất là phải dám chấp nhận rủi ro, thậm chí dám chấp nhận thất bại. Trong quá trình thử nghiệm, có thể làm 10 lần nhưng chỉ thành công một hoặc hai lần. Tuy nhiên, nếu không dám thử lần nào thì sẽ không bao giờ đạt được thành công.

Điều quan trọng là phải bước ra khỏi vùng an toàn, bắt đầu bằng những thử nghiệm nhỏ trước, rồi dần tiến đến những dự án lớn hơn. Quan trọng nhất là tinh thần dám nghĩ, dám làm và sẵn sàng đối mặt với thất bại để học hỏi và tiến bộ.

Thay vì e sợ, nhà báo hãy học cách sử dụng AI

Nhà báo luôn phải có nghiệp vụ thu thập và thẩm định thông tin. Tuy nhiên, trong thời đại MXH và đặc biệt là AI, thông tin sai lệch, hình ảnh giả mạo tràn lan, làm thế nào để nhà báo có thể tỉnh táo, thưa ông?

Ông Lê Quốc Minh: Thực tế là chúng ta đang sống trong một thế giới lượng thông tin không chỉ nhiều mà thậm chí còn thừa thãi. Trong biển thông tin đó, việc xác định đâu là thông tin hữu ích, đâu là thông tin không tin cậy là một thách thức lớn. Thông tin sai lệch, bóp méo, thậm chí là tin giả tràn lan, khiến khả năng phân biệt thật giả của con người ngày càng khó khăn.

Nếu biết tận dụng các công cụ công nghệ hiện đại, nhà báo có thể được hỗ trợ rất nhiều trong việc kiểm chứng thông tin. Chẳng hạn, với những hình ảnh được đăng tải trên mạng, nếu không có công nghệ, chúng ta khó có thể xác định được tính xác thực.

Nhưng bằng cách sử dụng các công cụ phân tích hình ảnh tiên tiến, chúng ta có thể biết được bức ảnh đó được chụp vào thời điểm nào, tại quốc gia nào, liệu nó có bị can thiệp bởi AI hay không, các chi tiết bất thường về ánh sáng, kết cấu, hoặc các dấu hiệu cho thấy ảnh đã được chỉnh sửa.

Tuy nhiên, thách thức ngày càng lớn khi các công cụ tạo hình ảnh và âm thanh bằng AI đang trở nên tinh vi hơn, sản sinh ra những nội dung ngày càng giống thật. Điều này tạo ra một cuộc chạy đua giữa hai xu hướng công nghệ: Một bên là những hệ thống cố gắng tạo ra nội dung giả mạo sao cho giống thật nhất, một bên là các công nghệ được thiết kế để phát hiện những nội dung không xác thực.

Ông có cho rằng AI có thể thay thế nhà báo không?

Ông Lê Quốc Minh: Nhiều người lo ngại AI có thể đe dọa công việc của nhà báo. Tuy nhiên, thay vì e sợ, nhà báo hãy học cách sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ để nâng cao hiệu quả công việc.

Ví dụ, khi phân tích các vấn đề phức tạp như tài chính hay chứng khoán, nhà báo thường phải đối mặt với khối tài liệu khổng lồ, có thể lên đến hàng chục, hàng trăm trang báo cáo. Việc đọc và phân tích thủ công để tìm ra điểm bất thường rất tốn thời gian.

Nhưng nếu đưa vào các hệ thống công nghệ, những điểm bất thường sẽ được phát hiện một cách dễ dàng và nhanh chóng. Ngoài ra, công nghệ không chỉ hỗ trợ thu thập và phân tích thông tin mà còn đảm nhận những công việc tỉ mỉ, lặp đi lặp lại.

Chẳng hạn, các công cụ AI hiện nay có thể hỗ trợ kiểm tra chính tả, tối ưu hóa văn phong để phù hợp với từng tòa soạn, thậm chí đề xuất cách trình bày bài viết sao cho hấp dẫn hơn. Những công việc này, máy móc giờ đây làm tốt hơn con người rất nhiều.

AI cũng có khả năng nắm bắt xu hướng mà người dùng đang quan tâm, giúp các nhà báo định hướng nội dung hiệu quả. Trong số rất nhiều vấn đề diễn ra trong ngày, AI có thể phân tích và dự đoán vấn đề nào có khả năng thu hút sự chú ý của độc giả trong vài ngày tới. Từ đó, đưa ra các gợi ý về mặt nội dung để định hình bài viết.

Ví dụ như, sau khi viết một bài báo kèm theo 10 bức ảnh, AI có thể gợi ý sử dụng một hình ảnh cụ thể sẽ tạo hiệu ứng tốt hơn so với các hình ảnh khác. Hoặc khi chuẩn bị đăng bài lên mạng xã hội, AI có thể đề xuất cách đặt tiêu đề hoặc hashtag sao cho tối ưu hóa sự quan tâm của độc giả.

Đặc biệt, AI hỗ trợ rất hiệu quả trong việc phân tích hành vi người dùng. Nhờ đó, các nhà báo có thể hiểu rõ hơn về độc giả của mình, từ phân khúc theo vùng miền, độ tuổi, đến các nhu cầu cụ thể hơn.

Một trong những ứng dụng nổi bật của AI hiện nay là khả năng cá nhân hóa tin tức. Trước đây, một trang web báo chí thường hiển thị cùng một giao diện và nội dung cho tất cả người dùng.

Nhưng nay, với sự hỗ trợ của AI, mỗi người dùng khi truy cập vào một trang web có thể được trải nghiệm một phiên bản riêng biệt, phù hợp với sở thích cá nhân. Ví dụ, người quan tâm đến thể thao sẽ được gợi ý các tin tức liên quan đến thể thao, trong khi người quan tâm đến tài chính sẽ thấy nổi bật các bài viết về kinh tế, thị trường chứng khoán.

Hơn nữa, AI còn có khả năng tạo ra nhiều phiên bản khác nhau cho cùng một sự kiện, tùy thuộc vào đối tượng độc giả. Chẳng hạn, khi đưa tin về thị trường chứng khoán trong ngày, AI có thể đồng thời tạo ra 10 phiên bản bài viết khác nhau.

Một phiên bản tập trung vào các mã cổ phiếu liên quan đến ngân hàng, dành cho những độc giả quan tâm đến tài chính. Phiên bản khác lại nhấn mạnh vào các mã liên quan đến sản xuất kinh doanh, phục vụ nhóm độc giả có sở thích khác. Các phiên bản này có thể phân tích chi tiết về xu hướng thị trường, mã nào tăng, mã nào giảm, mã nào đang được mua vào hay bán ra, từ đó đáp ứng chính xác nhu cầu của từng nhóm độc giả.

Xin cảm ơn ông!