Hệ sinh thái AI Việt Nam phát triển "hai tốc độ" và đề xuất chiến lược đột phá

Chuỗi giá trị AI toàn cầu

Thế giới đang bước vào kỷ nguyên công nghệ thế hệ mới, theo đó AI, bán dẫn và chuyển đổi số (CĐS) không chỉ là xu hướng, mà là nền tảng cốt lõi quyết định năng lực cạnh tranh của mỗi quốc gia.

Chia sẻ tại hội thảo “Giới thiệu và chia sẻ các vấn đề, thách thức cần tìm giải pháp trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ bán dẫn và chuyển đổi số (CĐS)” và "Khai giảng chương trình đào tạo giảng viên nguồn ứng dụng AI” do Trung tâm Khởi nghiệp sáng tạo TP.HCM (SIHUB) đã phối hợp với Viện Nghiên cứu Ứng dụng công nghệ và Phát triển nhân lực (AiOV) và Công ty TNHH Giải pháp số DIGISO (DIGISO) tổ chức sáng 16/6, ThS. Ngô Hữu Thống, Viện trưởng Viện AiOV, cho biết sự bùng nổ của AI, đặc biệt là AI tạo sinh (Generative AI), không chỉ là một cuộc cách mạng công nghệ đơn thuần mà còn đang tái cấu trúc sâu sắc nền kinh tế toàn cầu.

Dựa trên các phân tích của Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) và các hãng nghiên cứu thị trường hàng đầu, chuỗi giá trị AI hiện đại có thể được phân tách thành 5 lớp công nghệ cốt lõi, bao gồm: Phần cứng (hardware), Hạ tầng đám mây (cloud infrastructure), Dữ liệu huấn luyện (training data), Mô hình nền tảng (foundation models), và Ứng dụng (applications). Các lớp này hoạt động cộng hưởng, tạo thành một hệ thống phân cấp mà ở đó, mỗi lớp thượng nguồn là nền tảng cho các lớp hạ nguồn.

Theo ông Ngô Hữu Thống, hiện nay, các lớp thượng nguồn (phần cứng, đám mây) đang bị thống trị bởi một số ít các tập đoàn công nghệ lớn (Big Tech) của Hoa Kỳ, điển hình là NVIDIA trong lĩnh vực chip AI, tạo ra một sự phụ thuộc công nghệ đáng kể trên toàn thế giới. Tuy nhiên, một sự dịch chuyển chiến lược quan trọng đang diễn ra: sự trỗi dậy của các mô hình nền tảng mở/trọng số mở (open-weight models), đang thách thức sự thống trị của các mô hình độc quyền.

Chính sự bùng nổ của các mô hình mở có hiệu suất ngày càng cao như DeepSeek R1 hay Llama 3.1 đang thu hẹp đáng kể khoảng cách về năng lực so với các đối thủ độc quyền. Điều này tạo ra một áp lực cạnh tranh lớn, buộc các nhà cung cấp mô hình độc quyền phải liên tục đổi mới và có thể phải điều chỉnh lại chiến lược giá của mình.

Đối với chuỗi giá trị, sự thay đổi này mang lại lợi ích lớn nhất cho lớp 5 (Ứng dụng) và người dùng cuối, vì họ có nhiều lựa chọn hơn, chi phí thấp hơn và khả năng kiểm soát cao hơn. Điều này cũng mở ra cơ hội cho các quốc gia như Việt Nam giảm bớt sự phụ thuộc, tăng cường tự chủ công nghệ và thúc đẩy đổi mới sáng tạo dựa trên các lợi thế đặc thù.

Hiện trạng hệ sinh thái AI của Việt Nam

Trong bối cảnh toàn cầu đang biến động mạnh mẽ, Việt Nam đã sớm nhận thức được tầm quan trọng chiến lược của AI và đang nỗ lực xây dựng một hệ sinh thái nội địa vững chắc.

Nền tảng pháp lý và định hướng chiến lược cho sự phát triển AI của Việt Nam được đưa ra trong Quyết định số 127/QĐ-TTg ngày 26/1/2021. Theo đó, AI được coi là một trong những công nghệ cốt lõi của cách mạng công nghiệp 4.0, là động lực quan trọng để tạo ra bước phát triển đột phá về năng suất, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững. Mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam nằm trong nhóm 4 nước dẫn đầu khu vực ASEAN và nhóm 50 nước dẫn đầu trên thế giới về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI.

Bên cạnh Quyết định 127, khung pháp lý cho AI tại Việt Nam đang dần được bổ sung và hoàn thiện. Đáng chú ý là Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân, một bước tiến quan trọng tạo ra hành lang pháp lý an toàn cho việc xử lý dữ liệu, vốn là nền tảng của AI. Gần đây hơn, Quyết định 1290/QĐ-BKHCN năm 2024 đã hướng dẫn các nguyên tắc về AI có trách nhiệm, nhấn mạnh các yếu tố như minh bạch, an toàn và tôn trọng quyền con người, cho thấy sự quan tâm của Việt Nam đến các khía cạnh đạo đức của AI.

Mới đây nhất, ngày 12/6, báo cáo “Nền kinh tế AI Việt Nam 2025” do Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) phối hợp với JICA và Boston Consulting Group (BCG) công bố, đã cung cấp một bức tranh toàn cảnh đầu tiên về thực trạng và tiềm năng của AI tại Việt Nam. Báo cáo này dự báo AI có thể đóng góp từ 120 - 130 tỷ USD vào GDP Việt Nam vào năm 2040, tương đương 10 - 12% nền kinh tế, và xác định các lĩnh vực có tiềm năng đột phá cao là hành chính công, giáo dục và y tế.

Theo Viện trưởng Viện AiOV, hệ sinh thái AI của Việt Nam đang hình thành rõ nét với 3 trụ cột chính: các tập đoàn công nghệ lớn đóng vai trò dẫn dắt như VinAI, FPT, Viettel; một cộng đồng startup năng động và các viện, trường, trung tâm nghiên cứu làm nền tảng cho đào tạo và R&D. Hệ sinh thái AI trong nước đang phát triển năng động và đạt được những thành tựu ban đầu trong các lĩnh vực như y tế, tài chính và nông nghiệp.

Sự phát triển của hệ sinh thái AI Việt Nam cho thấy một mô hình "hai tốc độ" đặc trưng. Một bên là các tập đoàn lớn với nguồn lực dồi dào, tập trung vào nghiên cứu cơ bản và xây dựng các nền tảng AI quy mô lớn, mang tầm vóc quốc tế. Bên còn lại là một cộng đồng startup linh hoạt, tập trung giải quyết các bài toán thị trường ngách một cách nhanh chóng.

Tuy nhiên, sự kết nối và cộng hưởng giữa hai tốc độ này chưa thực sự tối ưu. Các nền tảng do các tập đoàn lớn phát triển chưa phải lúc nào cũng dễ dàng tiếp cận hoặc có chi phí hợp lý cho các startup. Ngược lại, các startup thường có xu hướng sử dụng các mô hình mã nguồn mở từ nước ngoài thay vì các nền tảng "Made in Viet Nam".

Bên cạnh đó, theo ông Ngô Hữu Thống, Việt Nam cũng đang đối mặt với những thách thức mang tính cấu trúc. "Điểm nghẽn" lớn nhất là sự thiếu hụt trầm trọng nguồn nhân lực AI chất lượng cao ở mọi cấp độ, cùng với nguy cơ "chảy máu chất xám" sang các thị trường phát triển hơn. Hạ tầng tính toán hiệu năng cao và dữ liệu lớn, dù đã được đầu tư, vẫn còn hạn chế và phụ thuộc nhiều vào nước ngoài. Khung pháp lý, đặc biệt là về sở hữu trí tuệ và trách nhiệm pháp lý của AI, chưa theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ.

Dựa trên phân tích SWOT và bài học kinh nghiệm từ các quốc gia ASEAN, Viện trưởng Viện AiOV, đã đề xuất một khung chiến lược đột phá cho Việt Nam tập trung vào 4 trụ cột:

Một là xây dựng chủ quyền dữ liệu và hạ tầng tính toán quốc gia: Ưu tiên xây dựng các bộ dữ liệu tiếng Việt chất lượng cao và phát triển hạ tầng tính toán hỗ trợ các mô hình mở.

Hai là phát triển nguồn nhân lực theo mô hình "AI-Ready": Thí điểm và nhân rộng các mô hình đào tạo thực chiến, liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp - viện - trường, và có chính sách đặc biệt để thu hút, giữ chân nhân tài.

Ba là tập trung vào các "Mũi nhọn" ứng dụng có lợi thế cạnh tranh: Đầu tư mạnh vào các lĩnh vực ngách mà Việt Nam có lợi thế về dữ liệu và bối cảnh đặc thù như nông nghiệp, y tế, văn hóa - du lịch.

Bốn là hoàn thiện hành lang pháp lý thích ứng: Xây dựng các quy định rõ ràng về sở hữu trí tuệ, trách nhiệm pháp lý và triển khai hiệu quả cơ chế sandbox cho AI.

“Việt Nam đang đứng trước một ngã rẽ chiến lược: trở thành một "xưởng gia công" AI giá rẻ cho thế giới hoặc vươn lên thành một "nhà đổi mới sáng tạo" trong các thị trường ngách. Lựa chọn con đường nào sẽ quyết định vị thế của quốc gia trong chuỗi giá trị AI toàn cầu trong thập kỷ tới. Bằng cách thực thi đồng bộ 4 trụ cột chiến lược, Việt Nam hoàn toàn có khả năng biến tiềm năng thành hiện thực, không chỉ tham gia mà còn góp phần định hình tương lai của chuỗi giá trị AI toàn cầu”, ông Ngô Hữu Thống nhấn mạnh.

Cũng trong khuôn khổ hội thảo, bà Lê Thị Bé Ba, Phó Giám đốc Trung tâm Khởi nghiệp sáng tạo TP.HCM đã giới thiệu “Chương trình Innovation Quest 2025” - Chương trình tuyển chọn dự án đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp sáng tạo trong lĩnh AI, công nghệ bán dẫn và chuyển đổi số năm 2025.

Chương trình hỗ trợ tiếp cận nguồn lực tài chính lên đến 400 triệu đồng/dự án và kết nối với hệ sinh thái khởi nghiệp thông qua nền tảng hoip.vn. Tiếp nối thành công của AI.Star 2024 với 82 hồ sơ và hơn 20 tổ chức đồng hành, Innovation Quest 2025 đặt mục tiêu hiện thực hóa các giải pháp cạnh tranh, góp phần phát triển kinh tế - xã hội TP.HCM./.