Khủng hoảng rác thải điện tử ở Đông Nam Á và các giải pháp

Đông Nam Á đang trải qua sự phát triển và hiện đại hóa chưa từng có, nhu cầu về các thiết bị và tiện ích điện tử - chẳng hạn như điện thoại thông minh, máy tính xách tay và thiết bị gia dụng - đều tăng cao. Cũng chính vì thế, rác thải điện tử (e-waste), đang trở thành mối lo ngại ngày càng leo thang đối với môi trường ở Đông Nam Á. 

Liên Hợp Quốc (LHQ) gần đây đã công bố Báo cáo giám sát rác thải điện tử toàn cầu, ước tính lượng thải điện tử được tạo ra trên toàn thế giới sẽ vượt quá 74 triệu tấn vào năm 2030. E-waste tạo ra một lượng lớn đồ điện tử bị loại bỏ, phủ bóng đen lên môi trường và sức khỏe cộng đồng. 

Tác động môi trường của rác thải điện tử

Tại Đông Nam Á, vấn đề rác thải điện tử đã đạt đến một nguy cơ khổng lồ. Chỉ riêng trong năm 2021, khu vực này đã tạo ra 12,3 triệu tấn chất thải điện tử. Theo LHQ, tình hình môi trường của khu vực đã leo thang từ một mối lo ngại thành một cuộc khủng hoảng khẩn cấp.

Vấn đề nhập khẩu và xử lý rác thải điện tử bất hợp pháp đã vô tình biến các quốc gia Đông Nam Á thành những “trung tâm e-waste”. E-waste không chỉ bắt nguồn từ nước ngoài mà còn từ người dân trong nước ở các quốc gia này. Chẳng hạn tại Thái Lan, theo báo cáo của Ủy ban môi trường quốc gia, Thái Lan đã phải vật lộn với một lượng khổng lồ khoảng 435.000 tấn rác thải điện tử vào năm 2020. Trong số này, chỉ 100.000 tấn - chưa đến 1/4 - được đưa đến các kênh quản lý và xử lý phù hợp. Phần lớn vật liệu nguy hiểm này không được xử lý, có khả năng tàn phá môi trường và thảm họa sức khỏe cộng đồng.

Việc xử lý và tái chế rác thải điện tử không đúng cách có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng đối với môi trường. Khi các thiết bị điện tử không được tái chế đúng cách, các vật liệu nguy hiểm như chì, thủy ngân và cadmium có thể gây ô nhiễm đất, nước và không khí. Những chất độc hại này có thể tác động bất lợi đến hệ sinh thái và sức khỏe con người.

Một nghiên cứu của Greenpeace East Asia cho thấy các mẫu đất và nước lấy từ các khu vực gần địa điểm tái chế rác thải điện tử ở Thái Lan chứa hàm lượng kim loại nặng và các chất độc hại cao đáng báo động. Ví dụ, các mẫu đất từ một địa điểm tái chế rác thải điện tử không chính thức có hàm lượng chì cao hơn tới 19 lần so với giới hạn cho phép.

Các giải pháp quản lý chất thải điện tử có trách nhiệm

Cuộc khủng hoảng rác thải điện tử ở Đông Nam Á không còn là một vấn đề xử lý đơn giản. Nó liên quan đến nhiều bên, từ việc nhập khẩu bất hợp pháp đến những thiếu sót trong hệ thống quản lý rác thải.

Để xử lý sẽ cần phải có một phản ứng toàn diện, thu hút sự tham gia của nhiều bên liên quan, từ chính phủ đến doanh nghiệp (DN) đến người dân, đặc biệt cần có các giải pháp tổng thể, không chỉ giải quyết các thách thức hiện tại mà còn thiết lập các biện pháp phòng ngừa và thúc đẩy các hoạt động quản lý chất thải bền vững.

Tăng cường các quy định pháp lý và thực thi

Theo các chuyên gia, cải thiện khung pháp lý và các biện pháp thực thi là điều quan trọng nhằm giải quyết vấn đề rác thải điện tử ở Đông Nam Á. Chính phủ nên áp dụng các chính sách nghiêm ngặt để quản lý chất thải điện tử và áp dụng hình phạt đối với việc nhập khẩu bất hợp pháp và xử lý không đúng cách.

Chính phủ nên áp dụng các chính sách nghiêm ngặt để quản lý chất thải điện tử và áp dụng hình phạt đối với việc nhập khẩu bất hợp pháp và xử lý rác thải không đúng cách.

Ví dụ, Cơ quan Môi trường Quốc gia Singapore (NEA) đã giới thiệu chương trình "Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR)" vào năm 2021, yêu cầu các nhà sản xuất chịu trách nhiệm xử lý sản phẩm điện tử của họ khi hết vòng đời. Điều này được lấy cảm hứng từ Thụy Điển và Đan Mạch, nơi tái chế lần lượt 52% và 43% rác thải điện tử của họ.

Phát triển cơ sở hạ tầng để xử lý chất thải điện tử đúng cách

Đầu tư vào cơ sở hạ tầng cần thiết để quản lý chất thải điện tử có trách nhiệm có thể giúp giảm bớt vấn đề. Việc thành lập các cơ sở tái chế chính thức đảm bảo rằng chất thải điện tử được xử lý an toàn và hiệu quả, giảm thiểu các mối nguy hại cho môi trường.

Một ví dụ thành công là Hệ thống quản lý chất thải điện tử tích hợp (IEWMS) của Malaysia, một sự hợp tác giữa các cơ quan chính phủ và các bên liên quan thuộc khu vực tư nhân, nhằm hợp lý hóa và tiêu chuẩn hóa các quy trình tái chế chất thải điện tử.

Nâng cao nhận thức cộng đồng và giáo dục

Giáo dục công chúng về tầm quan trọng của việc xử lý chất thải điện tử có trách nhiệm là điều cần thiết nhằm thúc đẩy thay đổi hành vi của công chúng. Các chính phủ, tổ chức phi chính phủ và các tổ chức tư nhân có thể hợp tác với nhau để tạo ra các chiến dịch nâng cao nhận thức và cung cấp thông tin về các phương pháp xử lý rác thải điện tử phù hợp.

Ví dụ, sáng kiến “Thi đua xử lý rác thải điện tử” ở Philippines khuyến khích các trường học thi đua thu gom và xử lý rác thải điện tử một cách có trách nhiệm, thúc đẩy ý thức bảo vệ môi trường của học sinh.

Ngoài ra, Bộ Môi trường và Nước Malaysia đã thông báo rằng bắt đầu từ tháng 1/2021, mỗi thứ Bảy cuối cùng của tháng là ngày thu gom rác thải điện tử.

Khuyến khích đổi mới công nghệ

Công nghệ đổi mới có thể góp phần vào các hoạt động quản lý chất thải điện tử bền vững hơn. Ví dụ, những tiến bộ trong công nghệ tái chế có thể giúp thu hồi các vật liệu có giá trị từ rác thải điện tử hiệu quả hơn, giảm nhu cầu về nguyên liệu thô và giảm tác động môi trường của các thiết bị điện tử.

Rác thải điện tử là một vấn đề môi trường cấp bách ở Đông Nam Á và việc giải quyết thách thức này đòi hỏi một cách tiếp cận đa diện. Bằng cách định hướng bối cảnh quản lý rác thải điện tử phức tạp với sự quyết tâm và khéo léo, Đông Nam Á có thể nổi lên như một quốc gia tiên phong trong các giải pháp bền vững, thiết lập một chuẩn mực mới cho thế giới trong việc biến rác thải điện tử thành nguồn tài nguyên cho một ngày mai xanh hơn.

Hợp tác và hỗ trợ quốc tế

Sự hợp tác giữa các quốc gia Đông Nam Á và các tổ chức quốc tế có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc giải quyết vấn đề rác thải điện tử. Bằng cách chia sẻ những kinh nghiệm, kiến thức và nguồn lực tốt nhất, các quốc gia trong khu vực có thể học hỏi kinh nghiệm của nhau và phát triển các chiến lược hiệu quả hơn để xử lý rác thải điện tử.

Các tổ chức quốc tế, chẳng hạn như Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) và Công ước Basel về Kiểm soát vận chuyển xuyên biên giới các chất thải độc hại và việc thải bỏ chúng, có thể cung cấp hướng dẫn, hỗ trợ kỹ thuật và tài trợ để hỗ trợ các sáng kiến quản lý chất thải điện tử ở Đông Nam Á.

Ví dụ, “Học viện chất thải điện tử” của UNEP đã đào tạo các nhà hoạch định chính sách và các học viên từ nhiều quốc gia khác nhau, bao gồm cả Philippines và Việt Nam, về các chiến lược quản lý chất thải điện tử bền vững.

Khuyến khích các mô hình kinh tế tuần hoàn

Việc áp dụng cách tiếp cận nền kinh tế tuần hoàn có thể giúp giảm phát sinh rác thải điện tử bằng cách thúc đẩy việc tái sử dụng, tân trang và tái chế các thiết bị điện tử. Chính phủ và DN có thể hợp tác để tạo ra các ưu đãi khuyến khích sự phát triển của nền kinh tế tuần hoàn trong ngành công nghiệp điện tử.

Ví dụ, chính phủ có thể ra chính sách giảm thuế, trợ cấp và các ưu đãi tài chính khác để các DN thực hiện kế hoạch thu hồi hoặc thiết kế các sản phẩm có tuổi thọ dài hơn, khả năng tái chế dễ dàng hơn. Việc áp dụng các mô hình kinh tế tuần hoàn không chỉ giảm thiểu vấn đề rác thải điện tử mà còn tạo ra các cơ hội kinh doanh mới và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế trong khu vực.

Vai trò của khu vực tư nhân

Khu vực tư nhân có một vai trò quan trọng trong việc giải quyết vấn đề rác thải điện tử. Các nhà sản xuất thiết bị điện tử có thể đóng góp bằng cách thiết kế các sản phẩm bền hơn, có dạng mô-đun và dễ sửa chữa hơn, nhờ đó kéo dài tuổi thọ và giảm lượng rác thải điện tử tạo ra./.