Đây là thực tế đối với hàng trăm triệu người dân ở Trung Quốc kể từ cuộc khủng hoảng Covid-19 và vẫn đang được áp dụng khi Trung Quốc tiếp tục chiến đấu để vượt khủng hoảng.
Dựa trên công nghệ di động và dữ liệu lớn, chính phủ Trung Quốc đã sử dụng hệ thống "mã sức khỏe/mã y tế" dựa trên màu sắc để kiểm soát các hoạtđộng dichuyển của người dân và hạn chế sự lây lan của Covid-19. Các mã phản hồi nhanh được tạo tự động, thường được viết tắt là mã QR, được gán cho mỗingười dân như một thông báo về tình trạng sức khỏe của họ.
Mặc dù các cơ quan chức năngkhông yêu cầu bắt buộcsử dụng mã y tế, nhưngtại nhiều thành phố, công dân không có ứng dụng khaibáo mã y tế nàysẽ không thể ra khỏi các khu dân cư của họ hoặc đếnhầu hết các địa điểm công cộng.
Đã ba tháng, Covid-19 dần được kiểm soát và các biện pháp phongtoảnghiêmngặt dần được dỡ bỏ ở phần lớn Trung Quốc, các mã vạch vuông nhỏ nàyvẫn tồn tại và vẫn đang hiệnhữu trong cuộc sống của người dân.
Nhân viên văn phòng đưa smartphone có mã y tế cho một nhân viên bảo vệ, để thông báo họ được phép di chuyển và không bị nhiễm virus khi họ đến một tòa nhà
Sau Trung Quốc, chính phủ nhiều nước cũng đã hướng tới công nghệ tương tự để ngăn chặn lây lan của Covid-19. Singapore tháng trước đã ra mắt một ứng dụng smartphone truy vết nguồn tiếp xúc, cho phép các cơ quan chức năng xác định những người đã tiếp xúc với bệnh nhân Covid-19. Chính phủ Nhật Bản đang xem xét việc áp dụng một ứng dụng tương tự. Thủ đô Moscow, Nga cũng đã giới thiệu một hệ thống mã QR để theo dõi các hoạt động di chuyển và thực thi cách ly xã hội.
"Công nghệ hiện đangđóng một vaitrò quan trọng trong việc ngăn chặn đại dịch", Xian-Sheng Hua, chuyên gia AI về sức khỏe của tập đoàn thương mại điện tử (TMTĐT) khổng lồ Alibaba của Trung Quốctrao đổi với CNN.
"Để ngăn chặn sự lây lan của virus, truyvết nguồn tiếp xúc là một bước thiết yếu và đây là lý do tại sao các sáng kiến tương tự đang được áp dụng ở nhiều nơi trên thế giới" Xian-Sheng nói thêm.
Mã QR hoạt động như thế nào?
Chính phủ Trung Quốc đã tranh thủ sự trợgiúp của hai gã khổng lồ Internet là Alibaba và Tencent để lưu trữ các hệ thống mã y tế trên các ứng dụng smartphone phổ biến của họ.
Ứng dụng thanh toán di động Alipay của Alibaba, ứng dụng nhắn tin Wechat của Tencent đều chỉhiện diệnở Trung Quốc, mỗi ứng dụng được hàng trăm triệu người sử dụng. Đặt mã y tế trên các nền tảng này có nghĩa là nhiều ngườicó thể truy cập dễ dàng.
Hàng Châu, một thành phố ven biển ở phía đông tỉnh Chiết Giang, nơi Alibabađóng trụ sở, là một trong những thành phố đầu tiên sử dụng mã y tế để quyết định công dân nào nên đi kiểm dịch. Hệ thống được Alipayra mắt vào ngày 11/2.
Để nhận được mã y tế, ngườidân phải điền thông tin cá nhân của họ bao gồm tên, số chứng minh nhân dân hoặc số hộ chiếu và số điện thoại vàomẫu đăng ký. Sau đó, họ được yêu cầu báo cáo thôngtin lịch sử đilại của mình và đã tiếp xúc với bất kỳ bệnh nhân Covid-19 nào được xác nhận hoặc nghi ngờ trong 14 ngày quahay chưa. Họ cũng cần đánh dấu vào các ô trong mẫuliênquan đến các triệu chứng nào họ có thể cónhư: sốt, mệt mỏi, ho khan, nghẹt mũi, chảy nước mũi, đau họng hoặc tiêu chảy.
Sau khi thông tin được các cơ quan chức năngxác minh, mỗi người dùng sẽ được gán mã QR vớicác màu đỏ, hổ phách hoặc xanh lá.
Phóng viên CNN trình mã QR y tế tại Thượng Hải. Màu xanh lá có nghĩa là khoẻ và an toàn để đi lại.
Theo một thông báo của chính quyền TP. Hàng Châu: Người dùng có mã màu đỏ phải tự cách ly hoặc tự cách ly trong 14 ngày, người dùng có mã màu hổ phách sẽ bị cách ly trong 7 ngày, trong khi người dùng có mã màu xanh lá có thể tự do di chuyển quanh thành phố.
Các mã y tế cũng có thể đóng vai trò là người theo dõi các hoạtđộng di chuyển của mọi người trong khu vực công cộng, vì người dân phảiquét mã QR khi họ đến những nơi công cộng. Khi một trường hợp được xác nhận nhiễmvirus, các nhà chức trách có thể nhanh chóng quay lại nơi bệnh nhân đã đến và xác định những người đã tiếp xúc với ngườibị nhiễm bệnh.
Một người quen thuộc với việc phát triển các mã y tế trên Alipay nói với CNN rằng hệ thống này được các cơ quan chính phủ phát triển, vận hành và Alipay chỉ cung cấp nền tảng, hỗ trợ công nghệ.
Trong khi đó, Tencent cũng đã phát triển một hệ thống mã QR y tế tương tự trên Wechat, lần đầu tiên được giới thiệu vào đầu tháng 2 tại thành phố phía nam Thâm Quyến, nơi Tencent đóngtrụ sở.
Mã QR được sử dụng rộng rãi như thế nào?
Trong vòng 1 tuần kể từ khi ra mắt, các mã y tế của Alipay đã được tung ra tại hơn 100 thành phố trên cả nước, hãng thôngtấn Tân Hoa Xã cho biết.
Vào ngày 15/2, văn phòng chính phủ điện tử thuộc Hội đồng Nhà nước đã chỉ thị cho Alipay tăng tốc phát triển mã QR y tế đểtriển khai rộng trên toàn quốc."Một lưới trời phòng chống dịch bệnh kỹ thuật số đang được triển khai trên quy mô rộng với tốc độ của Trung Quốc".
Theo Alipay, đến cuối tháng 2, hơn 200 thành phố ởTrung Quốc đã áp dụng các mã QR này.
Hệ thống mã y tế của Tencent cũng đã mở rộng tới hơn 300 thành phố vào tháng trước, theo Nhật báo Khoa học và Công nghệTrung Quốc.
Hành khách đeo khẩu trang xếp hàng để trình mã QR màu xanh lá trên điện thoại của họ cho nhân viên bảo vệ kiểm tra khi đến ga đường sắt TP. Ôn Châu.
Vào ngày 1/3, Bắc Kinh đã ra mắt phiên bản mã QR ba màu, có thể truy cập thông qua cả Alipay và Wechat. Ngoài việc cung cấp tên và số ID, người dùng cũng cần đăng ký bằng nhận dạng khuôn mặt để lấy mã màu.
Các mãy tế cũng đóng một vai trò trung tâm trong việc dỡ bỏ dần các hạn chế đi lại ở tỉnh Hồ Bắc, nơi có khoảng 60 triệu người bị hạn chế di chuyển sau khi cólệnh phong toả vào cuối tháng 1.
Vào ngày 10/3, tỉnh nàyđã ban hành mã y tế cho những cư dân muốn đi lại trong tỉnh.
Các màu được gán theo cơ sở dữ liệu (CSDL) kiểm soát dịch bệnh của tỉnh: những người được chẩn đoán là bịnhiễm bệnh, nhữngngười nghi ngờ hoặc có triệu chứng, hoặc những người bị sốt sẽ nhận được mã màu đỏ; nhữngngười tiếp xúc gần gũi với những người trên sẽ nhận được mã màu vàng; và những người không có bất kỳ thôngtin nào trong CSDLsẽ nhận được mã xanh - có nghĩa là họ khỏe mạnh và an toàn khi đi lại.
Màu sắc của mã QR quyết định sựtự do di chuyển của ngườidân: ngườicó mã xanh được phép đi lại trong tỉnh, ngườicó mã màuhổ phách không được phép đi lại và ngườicó mã đỏ sẽ được chữatrị và cách ly.
Tất cả người dân và du khách rời khỏi Hồ Bắc, Vũ Hán cần phải có mã QR màu xanh lá trên điện thoại của họ.
Hành khách kiểm tra mã y tế Vũ Hán của họ trước nhà ga xe lửa Hàn Khẩu ở Vũ Hán vào ngày 8/4
Cácvấn đề nảy sinh?
Như tất cả các sản phẩm công nghệ, ứng dụng y tế không hẳn là hoàn hảo - ứng dụng có thể có lỗi và gán cho người dùng mã màu sai và buộc họ phải cách ly.
Tại Hàng Châu, thành phố nơi mã y tế của Alipay đượcgiới thiệu đầu tiên, một số cư dân đã phàn nàn trên phương tiện truyền thông xã hội rằng họ đã bịgánnhầmmã màuđỏ - chẳng hạn như códấuhiệu"nghẹt mũi" hoặc "mệt mỏi" trên trang đăng ký, mặc dù nhữngdấu hiệu này cũng là triệu chứng của cảm lạnh và cúm thông thường
Vài ngày sau khi ra mắt, chính quyền Hàng Châu cho biết trong một tuyên bố rằng đường dây nóng của ngườiđứng đầu thành phố này đã nhận được quá nhiều cuộc gọi từ những người có thắc mắc về mã y tế QR của họ, và do đó đã thiết lập một ứng dụng trực tuyến cho những người yêu cầu xem lại mã được gáncho họ.
Khi người dân Trung Quốc đượcphép đi lại sau khi dỡ bỏ lệnh cách ly, một vấn đề khác đã nảy sinh: không phải tất cả các tỉnh/thành đều côngnhận các mã y tế của nhau.
Mặc dù tất cả các mã QR đều có 3 màu giống nhau và được phát triển bởi cùng một công ty, nhưngchúng dựa trên các CSDL Covid-19 khác nhau dochính quyền địa phươngthiết lập.
Một hành khách sử dụng smartphone khi quét mã QR y tế của thành phố Vũ Hán trước khi vào sân bay Thiên Hà ở Vũ Hán vào ngày 11/4.
Bởi vì các CSDL không được chia sẻ giữa các chính quyền địa phương và vì chính quyền các tỉnh/thành có thể có các tiêu chuẩn khác nhau để gán màu, một số tỉnh/thành đã không công nhận các mã y tế của tỉnh/thành khác, theo Nhật báo Pháp lý Trung Quốc.
Một cư dân Hồ Bắc tên là Yuan, người đã trở lại tỉnh Quý Châu để làm việc vào cuối tháng 3 sau khi lệnhphong toả được dỡ bỏ, đãchia sẻ với Nhật báo Pháp lý làanh phải trải qua 14 ngày cách ly ở Quý Châu, mặc dù anh có mã số y tế xanh lácủa Hồ Bắc sau khi cách ly 14 ngày ở đó. Quý Châu không công nhận mã sức khỏe của Hồ Bắc, tờ báo nàycho biết.
Để giải quyết vấn đề này, chính phủ đã đưa ra một "mã phòng chống dịch bệnh" quốc gia. Mao Qunan, một cánbộ của Ủy ban Y tế Quốc gia cho biết, cơquan này cũng đã tải lên một CSDL toàn quốc về các canhiễm Covid-19 đã được xác nhận và nghi ngờ và nhữngngười tiếp xúc gẫn gũi với trên một nền tảng tập trung, hy vọng chính quyền cáctỉnh/thành có thể côngnhận các mã y tế của nhau thông qua chia sẻ dữ liệu.
"Chúng tôi đã hiệnthực việccông nhận và chia sẻ dữ liệu cơ bản lẫn nhau", Mao đãchia sẻ với một nhà báo vào ngày 21/3.
Cũng có những lo ngại về quyền riêng tư. Các mã sức khỏe dựa trên các kho dữ liệu mà chính quyền tỉnh/thành đã thu thập từ các cá nhân - bao gồm thông tin cá nhân, địa điểm, lịch sử đilại, cáctiếp xúc gần đây và tình trạng sức khỏe của họ.
"Tất cả những gì tôi quan tâm là liệu thông tin cá nhân của chúng tôi có bị rò rỉ hay không và bảo mật thông tin của chúng tôi có được đảm bảo hay không", Han Dongyan, người dùng Weibo cho biết.
Zhu Wei, một chuyên gia pháp lý tại Đại học Khoa học Chính trị và Pháp luật Trung Quốc, đã bảo đảmvề các mã y tế trong một cuộc phỏng vấn với tờ nhật báo Guangming. Ông cho biết các mã y tế tuân thủ luật bảo mật Internet của Trung Quốc vì người dùng biết về dữ liệu của họ được thu thập và vì chính phủ đã tham gia vào quá trình này.
Một người phụ nữ mặc bộ đồ bảo hộ và đeo khẩu trang giơ mã QR y tế của thành phố Vũ Hán để người dân quét trước khi vào khu dân cư ở Vũ Hán.
Jason Lau, một chuyên gia về quyền riêng tư và giáo sư tại Đại học Baptist Hồng Kông, cho biết chính quyền Trung Quốc cần đảm bảo các mã y tế đáp ứng các quy định bảo mật dữ liệu điển hình. Ví dụ, dữ liệu được thu thập phải "tương xứng với mục đích cần đạt được".
Ông cũng đưa ra câu hỏi liệu các mã - và tất cả các thông tin cá nhân được thu thập - sẽ vẫnở đây ngay cả sau khi đại dịch đi qua.
"Làm thế nào để chúng ta xác định khi nào đại dịch thực sự kết thúc? Vì vậy, ví dụ như chính phủ và các công ty đang thu thập dữ liệu này - ai sẽ là người nói"OK đại dịch đã kết thúc hãy xóa dữ liệu, đừng lưu trữ dữ liệu cá nhân nữa", Lau nói.
Liu Yuewen, một chuyên gia dữ liệu lớn làm việc cho cảnh sát ở phía nam tỉnh Vân Nam, cho biết trong một cuộc họp báo vào tháng 2 rằng dữ liệu mã y tế sẽ bị phá hủy khi những nỗ lực kiểm soát dịch bệnh chấm dứt.
"Không ai có thể nhìnthấy bất kỳ dữ liệu nào nếu không có sự cho phép của cơ quan đầu não phòng chống dịch bệnh", ông nói, tờ Tin tức Bắc Kinh đãđưa tin.
Một số thành phố đã bắt đầu loại bỏ các mã y tế khỏi một số phần của cuộc sống của người dân.
Tại Hàng Châu, nơi mã QR được giớithiệu đầu tiên, chính phủ đã thông báo vào ngày 21/3 rằng người dân không còn phải trình mã số sức khỏe của họ tại các địa điểm công cộng, như ga tàu điện ngầm, trung tâm thương mại và khách sạn.
Nhưng ở nhiều nơi khác, chẳng hạn như Bắc Kinh và Thượng Hải, các mã vạch vuông nhỏ vẫn quyết định nơi mọi người có thể và không thể đi trong ngày.
