Nỗi sợ xung quanh AI và thông tin sai lệch

Mối e ngại về thông tin sai lệch lan rộng trên toàn cầu

Năm ngoái, chúng ta đã chứng kiến ​​sự gia tăng các vụ việc giả mạo thông tin được gọi là “deepfake”, do AI tạo ra, bao gồm một bản ghi âm giả mạo Joe Biden yêu cầu những người ủng hộ không bỏ phiếu trong cuộc bầu cử sơ bộ, một video vận động tranh cử có chứa ảnh đã qua chỉnh sửa của Donald Trump và những bức ảnh giả về cuộc chiến ở Trung Đông. Những thông tin này do người ủng hộ cả phía Palestine và Israel đăng tải nhằm giành được sự đồng cảm cho mục đích của họ.

Các độc giả tại Mỹ, cảm thấy việc sử dụng rộng rãi các công nghệ AI tạo sinh có thể khiến việc phát hiện thông tin sai lệch trở nên khó khăn hơn, đặc biệt là xung quanh các chủ đề quan trọng như chính trị và bầu cử; những người khác lo ngại về việc thiếu minh bạch và khả năng phân biệt đối xử với các nhóm thiểu số.

Trước đây, nhà báo, phóng viên có thể được coi là trung tâm của quá trình sản xuất tin tức, nhưng điều này có thể thay đổi khi ChatGPT xuất hiện. Từ khi ra mắt vào năm 2022, ChatGPT đã nhanh chóng trở thành một công cụ hàng đầu trong lĩnh vực xử lý ngôn ngữ tự nhiên. Công nghệ AI có thể khiến cho phương thức sản xuất tin tức cũng bắt đầu có những sự thay đổi sâu sắc. ChatGPT không chỉ có thể tạo nội dung về các chủ đề cụ thể mà còn có khả năng lập kế hoạch lựa chọn chủ đề, viết dàn ý và giải thích chủ đề với số lượng lớn và có vẻ “rất chân thực”.

Báo cáo Tin tức Kỹ thuật số năm 2024 của Reuters về vấn đề “Mối quan tâm về những gì là thật và những gì là giả trên Internet” khi nói đến tin tức trực tuyến đã tăng 3% trong năm ngoái với khoảng sáu trong mười người (59%) nói rằng họ lo ngại. Con số này cao hơn đáng kể ở Nam Phi (81%) và Mỹ (72%), cả hai quốc gia đều tổ chức bầu cử trong năm nay. Nhiều người lo lắng về độ tin cậy của nội dung, về khả năng thao túng các nền tảng trực tuyến của "những kẻ xấu", về cách một số chính trị gia trong nước và nhân vật truyền thông thể hiện bản thân, và về những cách thức mờ ám mà chính các nền tảng lựa chọn và quảng bá nội dung.

Xét về góc độ khu vực, mức độ lo ngại cao nhất ở châu Phi (75%) và mức độ thấp hơn ở nhiều quốc gia Bắc và Tây Âu (ví dụ: Na Uy 45% và Đức 42%).

Khi các nền tảng xã hội trực tuyến buông thả việc kiểm soát thông tin giả

Mối lo ngại về cách phân biệt giữa nội dung đáng tin cậy và không đáng tin cậy trên các nền tảng trực tuyến là cao nhất đối với TikTok và X khi so sánh với các mạng trực tuyến khác. Cả hai nền tảng đều lưu trữ thông tin sai lệch hoặc thuyết âm mưu xung quanh các câu chuyện như cuộc chiến ở Gaza và sức khỏe của Công nương xứ Wales, cũng như cái gọi là hình ảnh và video “giả mạo sâu” (deepfake).

Những nghiên cứu trước đây của Reuters cho thấy rằng những mối quan tâm của người dân về thông tin sai lệch thường ít bị thúc đẩy bởi tin tức hoàn toàn “bịa đặt” mà nhiều hơn là do họ thấy các ý kiến ​​và chương trình nghị sự mà họ có thể không đồng tình - cũng như báo chí mà họ coi là hời hợt và không có căn cứ. Trong bối cảnh này, có lẽ không có gì ngạc nhiên khi chính trị vẫn là chủ đề gây ra mối quan tâm nhiều nhất về nội dung “giả mạo hoặc gây hiểu lầm”, cùng với thông tin y tế và tin tức về các cuộc chiến ở Ukraine và Gaza.

Không có nguyên nhân đơn lẻ nào cho cuộc khủng hoảng này, nó đã tích tụ trong một thời gian, nhưng nhiều thách thức trước mắt được kết hợp bởi sức mạnh và chiến lược thay đổi của các công ty công nghệ lớn, bao gồm phương tiện truyền thông xã hội, công cụ tìm kiếm và nền tảng video.

Một số hiện đang giảm ưu tiên rõ ràng cho tin tức và nội dung chính trị, trong khi những công ty khác đã chuyển trọng tâm từ nhà xuất bản sang “người sáng tạo” và thúc đẩy các định dạng thú vị và hấp dẫn hơn - bao gồm cả video - để thu hút nhiều sự chú ý hơn trong nền tảng của riêng họ.

Các công ty tư nhân này không có bất kỳ nghĩa vụ nào đối với tin tức, nhưng với nhiều người hiện đang nhận được phần lớn thông tin của họ thông qua các nền tảng cạnh tranh này, những thay đổi đó không chỉ gây ra hậu quả cho ngành tin tức mà còn cho xã hội.

Đồng thời, những tiến bộ nhanh chóng trong trí tuệ nhân tạo sắp khởi động một loạt các thay đổi tiếp theo bao gồm giao diện tìm kiếm do AI điều khiển và chatbot có thể làm giảm thêm lưu lượng truy cập vào các trang web và ứng dụng tin tức, làm tăng thêm sự không chắc chắn về diện mạo của môi trường thông tin trong một vài năm tới.

Những nguyên nhân kể trên khiến các thông tin sai lệch mọc lên như nấm sau mưa, được lan truyền nhanh chóng nhờ vào tính chất lan tỏa của mạng xã hội và khả năng tiếp cận dễ dàng đối với mọi đối tượng. Những thông tin này có thể gây ra sự hoang mang, hiểu lầm, và thậm chí kích động bạo lực hoặc thù địch trong xã hội.

Người đọc chỉ chấp nhận một phần nội dung được sản xuất bởi AI

Khi các nhà xuất bản chấp nhận sử dụng AI, Báo cáo của Reuters cho thấy nghi ngờ rộng rãi về cách sử dụng AI, đặc biệt là đối với các tin tức “khó” như chính trị hoặc chiến tranh. Có nhiều sự thoải mái hơn khi sử dụng AI trong các nhiệm vụ hậu trường như phiên âm và biên dịch; trong việc hỗ trợ thay vì thay thế các nhà báo.

Khi khám phá nhu cầu của người dùng xung quanh tin tức, số liệu từ cuộc khảo sát của Reuters cho thấy rằng các nhà xuất bản có thể tập trung quá nhiều vào việc cập nhật cho mọi người về các tin tức hàng đầu và không dành đủ thời gian để cung cấp các góc nhìn khác nhau về các vấn đề hoặc đưa tin về các câu chuyện có thể cung cấp cơ sở cho sự lạc quan. Về chủ đề, khán giả cảm thấy chủ yếu được phục vụ tốt bởi tin tức chính trị và thể thao nhưng có những khoảng trống xung quanh tin tức địa phương ở một số quốc gia, cũng như tin tức về sức khỏe và giáo dục.

Trong khi khán giả có xu hướng không thoải mái với việc sử dụng AI để tạo nội dung mới, không phải mọi hình thức nội dung đều được nhìn nhận như nhau. Những người tham gia khảo sát của Reuters ít phản đối nhất đối với việc sử dụng AI để tạo nội dung dạng văn bản, tiếp theo là hình minh họa hoặc đồ họa và hoạt ảnh cách điệu, mà nhiều người lý luận là không có gì mới và tăng thêm sức hấp dẫn về mặt thẩm mỹ. Trong khi đó, họ phản đối mạnh mẽ nhất việc sử dụng AI để tạo ra những bức ảnh trông chân thực và đặc biệt là video, ngay cả khi được tiết lộ được tạo bởi AI.

Các nghiên cứu trước đây cho thấy mọi người thường dựa vào hình ảnh và video như "lối tắt tinh thần" khi cố gắng phân biệt điều gì đáng tin cậy trực tuyến, với nhiều người bày tỏ ý tưởng rằng "trăm nghe không bằng một thấy" (ví dụ: Ross Arguedas và cộng sự 2023). Chức năng quan trọng này của hình ảnh, thường đóng vai trò là bằng chứng cho những gì đang được báo cáo, giúp giải thích tại sao hình ảnh tổng hợp phá vỡ logic đó sẽ gây ra sự khó chịu lớn hơn.

Những cảm nhận này của độc giả có thể khơi gợi cho các tòa soạn báo ứng dụng AI có chọn lọc để tăng hiệu quả hoạt động mà không làm giảm lòng tin của người đọc./.