Phát triển công nghiệp hóa chất "xanh": "Mở lối" từ chính sách

Góp phần phát triển bền vững

Công nghiệp hóa chất phát triển nhanh chóng và đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tốc độ tăng trưởng bình quân của ngành công nghiệp hóa chất hiện nay là 10% (2010-2020). Ngành công nghiệp hóa chất và các chuỗi cung ứng liên quan đóng góp khoảng 11,2% giá trị sản xuất công nghiệp quốc gia và tạo việc làm cho khoảng 10% lực lượng lao động của toàn ngành công nghiệp Việt Nam. Bên cạnh những đóng góp tích cực của ngành công nghiệp hóa chất đối với nền kinh tế của đất nước, gần đây, mức độ quan tâm của hóa chất được đo trong môi trường ngày càng tăng và nhiều sự cố hóa chất đang xảy ra trên toàn quốc.

Nhận rõ được những lợi ích lâu dài khi tham gia vào thị trường thế giới cũng như trách nhiệm phải tuân thủ các quy định về pháp luật bảo vệ môi trường, thực hiện Chiến lược tăng trưởng xanh, sản xuất và tiêu dùng bền vững mà Chính phủ Việt Nam đã đề ra, nhiều doanh nghiệp sản xuất công nghiệp trong nước đã chủ động chuyển đổi sang hóa học xanh trong sản xuất.

Liên minh châu Âu vừa qua cũng đã phê duyệt một khung chính sách rất mạnh mẽ về hóa chất và chất thải trong khuôn khổ Thỏa thuận Xanh châu Âu. Từ khung chính sách này, EU sẽ thắt chặt hơn các tiêu chuẩn kỹ thuật và môi trường vốn đã rất cao đối với hàng hóa được nhập vào khối, trong đó có các quy định về thành phần hóa chất sử dụng trong sản xuất. Đây chính là thách thức với các doanh nghiệp cũng như chính phủ Việt Nam khi EU là bạn hàng lớn của chúng ta. Kim ngạch xuất khẩu sang EU chiếm 9% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của cả nước trong năm 2021. Điều này buộc nhiều doanh nghiệp sẽ phải có lựa chọn phù hợp để tiếp tục phát triển và đảm bảo trụ vững ở thị trường của EU.

Các nghiên cứu đã cho thấy, trong sản xuất công nghiệp, chủ động ngăn ngừa sự hình thành chất thải sẽ tốt hơn và chi phí thấp hơn nhiều so với chi phí bỏ ra để xử lý hoặc loại bỏ chất thải thải sau khi nó đã được tạo ra. Hơn nữa, việc tạo ra nhiều chất thải thì chính các doanh nghiệp sẽ phải đương đầu với nhiều chi phí xử lý môi trường, chi phí xã hội, chi phí khắc phục các hậu quả gây ô nhiễm tác động đến sức khỏe cộng đồng.

Ông Nguyễn Văn Thanh, Cục trưởng Cục Hóa chất, Bộ Công Thương cho biết: "Phát triển hóa học xanh là một xu hướng tất yếu đối với công nghiệp hóa chất tại Việt Nam. Phát triển hóa học xanh vừa bảo đảm phát triển bền vững, vừa nâng cao hiệu quả kinh tế và sức cạnh tranh của sản phẩm sản xuất tại Việt Nam. Hiện nay tại Việt Nam đã có doanh nghiệp dần chuyển đổi công nghệ sản xuất để áp dụng các nguyên tắc hóa học xanh trong sản xuất mang lại hiệu quả cao hơn".

Bà Lê Thị Thanh Thảo, Đại diện Quốc gia Tổ chức phát triển công nghiệp Liên Hợp quốc UNIDO tại Việt Nam đã đánh giá nhiều doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận và áp dụng hóa học xanh là một sự phát triển đáng khích lệ. Không thể phủ nhận rằng việc chuyển đổi sang nền sản xuất công nghiệp xanh hơn, áp dụng hóa học xanh là thách thức đối với các bên liên quan, đồng thời đòi hỏi sự đầu tư nghiêm túc từ phía doanh nghiệp về mặt tài chính, nguồn lực và công nghệ. Điều này không chỉ xảy ra ở Việt Nam mà ở hầu hết mọi quốc gia trên thế giới, trong mọi lĩnh vực”, bà Thảo khẳng định.

Vướng từ chính sách

Hiện Việt Nam có rất nhiều ngành chủ chốt cần thực hiện hóa học xanh để cải thiện một cách đáng kể quy trình sản xuất và giảm thiểu những tác động do hóa chất thải ra môi trường các ngành này mang lại như: Công nghiệp mạ điện; sản xuất nhựa; ngành Dệt và thuộc da. Đặc biệt là ngành Giấy và bột giấy do những ngành này có nhiều khả năng phát thải ra những hợp chất chứa clo vào nước, qua đó dẫn đến sự hình thành không chủ định các chất PCDD/Fs; Các ngành có sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật; ngành sản xuất Dung môi và sơn; Đồng thời tăng cường hiệu quả sử dụng năng lượng trong tất cả các ngành sản xuất sẽ giúp giảm thiểu trực tiếp (VD: trong ngành giấy và bột giấy), và gián tiếp, mức độ phát thải Thủy ngân do tiêu thụ than đá.

Bên cạnh tính chủ động của doanh nghiệp trước những yêu cầu của thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế, thì một công cụ được coi là rất quan trọng trong việc thúc đẩy áp dụng hóa học xanh trong sản xuất tại các doanh nghiệp đó là công cụ chính sách. Việt Nam chưa có tiêu chí rõ ràng và các quy định về loại hóa chất gọi là "xanh" trong nền công nghiệp nên rất khó cho các nhà đầu tư, sản xuất.

Chia sẻ về vấn đề này ông Nguyễn Văn Thanh cho biết, Luật Hóa chất hiện nay đã có những nội dung liên quan đến các nguyên tắc hóa học xanh như nguyên tắc giảm sử dụng hóa chất nguy hiểm, ngăn ngừa chất thải (đặc biệt là chất thải nguy hiểm). Tuy nhiên, Luật lại chưa có quy định riêng về khái niệm "Hóa học xanh" (tại Điều 4). Để có cơ sở pháp lý đầy đủ để ban hành các quy định, hướng dẫn liên quan đến các tiêu chí của các công ước quốc tế và hóa học xanh, cần bổ sung khái niệm này trong Luật Hóa chất.

Do nhiều nguyên tắc trong số "12 nguyên tắc" của hóa học xanh mang tính quá kỹ thuật nên chỉ quy định trong Luật chỉ là những tiêu chí, nguyên tắc chung, mang tính định hướng, là cơ sở cho việc ban hành các tiêu chí cụ thể trong các quy chuẩn kỹ thuật hoặc trong các quyết định cụ thể như các tiêu chuẩn kỹ thuật của một ngành cụ thể, hoặc trong các tài liệu hướng dẫn kỹ thuật áp dụng cho các ngành công nghiệp, bảo vệ môi trường (như EIA, sơ đồ mitigation, hệ thống quản lý môi trường).

Phát triển hóa chất xanh đang dần trở thành xu thế, tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào cũng thuận lợi trong việc sử dụng hóa học xanh trong sản xuất. Chia sẻ về vấn đề này, ông Ngô Quang Sang, Phụ trách an toàn sức khỏe môi trường Công ty TNHH Việt Nam PaiHo cho biết "Là doanh nghiệp chuyên gia công các sản phẩm liên quan đến may mặc tại TP Hồ Chí Minh. Với quy mô sản xuất lớn và chủ yếu phục vụ xuất khẩu, doanh nghiệp cũng phải sử dụng nhiều hóa chất trong quá trình dệt nhuộm. Hiện công ty đang áp dụng các quy chuẩn của nước ngoài về các loại hóa chất thân thiện môi trường, doanh nghiệp cho rằng: hiện quy định của Việt Nam về danh mục hóa chất xanh chưa được rõ ràng.

Để hỗ trợ doanh nghiệp có thể tiếp cận các quy chuẩn hóa học xanh, bà Lê Thị Thanh Thảo Đại diện Quốc gia Tổ chức phát triển công nghiệp Liên Hợp quốc UNIDO tại Việt Nam cho biết: "Trong khuôn khổ dự án Bộ công cụ Quản lý Hóa chất gọi tắt là IOMC, trong năm 2021 và 2022, Cục Hóa chất, Bộ Công Thương và UNIDO đã triển khai nhiều hoạt động đào tạo, nâng cao năng lực cho các đối tượng liên quan bao gồm các nhà hoạch định chính sách, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp của Việt Nam. Tại đây, các học viên được tiếp cận với các bộ công cụ do UNIDO phát triển cùng đại học Yale, Mỹ, về Hóa học xanh dưới sự tài trợ của Liên minh châu Âu"./.