Triển khai các giải pháp công nghệ số nhằm quản trị tốt trong quản lý nhà nước

Vai trò ứng dụng công nghệ số trong tiếp cận thông tin của công dân

Theo Ths Ngô Thu Trang, Viện Chiến lược và Khoa học Thanh tra, việc ứng dụng công nghệ số trong thúc đẩy quản trị tốt ở Việt Nam đã đạt được một số kết quả ban đầu.

Chính sách và việc ứng dụng công nghệ số tác động tích cực đến việc thúc đẩy quản trị tốt trong quản lý thông qua các khía cạnh:

Thứ nhất, tăng cường tính công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình của các cơ quan, công chức hành chính nhà nước. Trong đó, việc xây dựng và triển khai Chính phủ điện tử đã cho thấy hiệu quả tích cực trong việc thúc đẩy tính công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình của cán bộ, cơ quan hành chính nhà nước. Việc cung cấp các dịch vụ công trực tuyến, xử lý hồ sơ công việc trong môi trường mạng và hệ thống thông tin một cửa góp phần nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của công chức. Việc xây dựng và hoàn thiện các dịch vụ công trực tuyến giữa Chính phủ và doanh nghiệp góp phần làm cho môi trường kinh doanh của doanh nghiệp trở nên minh bạch và thuận lợi hơn, cải thiện sâu sắc việc cung cấp dịch vụ công trong ngành thuế và bảo hiểm, nâng cao chất lượng môi trường đầu tư.

Thứ hai, thúc đẩy sự tham gia của người dân vào quản lý nhà nước. Trên thực tế, sự tham gia của công dân vào quản lý nhà nước còn nhiều hạn chế do tính chặt chẽ trong hoạch định và thực thi chính sách; luật pháp chưa cung cấp đủ điều kiện để công chúng tham gia; trách nhiệm giải trình của các cơ quan nhà nước chưa được đề cao; công chúng khó tiếp cận thông tin; Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên phát huy vai trò phản biện xã hội còn hạn chế, sự tham gia của các tổ chức xã hội chưa được khuyến khích và tạo điều kiện. Tuy nhiên, công nghệ số có những tác động rất tích cực đến việc thúc đẩy mọi người tham gia trực tuyến. Trong khi hình thức tham gia (trực tiếp) truyền thống còn nhiều hạn chế, thì hình thức tham gia trực tuyến của cộng đồng đang được sử dụng ngày càng tích cực hơn. Theo Thống kê Chính phủ Điện tử của Liên hợp quốc, Chỉ số tham gia điện tử (EPART) của Việt Nam đang có xu hướng ngày càng cao trong những năm gần đây. Theo bảng thống kê, Việt Nam xếp thứ 72 (năm 2018), xếp thứ 70 (năm 2020) tính trên 193 quốc gia trên thế giới.

Thứ ba, đảm bảo quyền tiếp cận thông tin của người dân. Trong đó, sự tham gia của công chúng vào quản trị nhà nước được hỗ trợ và đảm bảo bằng quyền tiếp cận thông tin. Chính sách ứng dụng công nghệ số đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo quyền tiếp cận thông tin của công dân. Người dân tiếp cận thông tin do Nhà nước cung cấp thông qua các nền tảng trực tuyến dễ dàng, thuận tiện. Sự phát triển của Internet và mạng xã hội tạo ra môi trường lý tưởng để mọi người tham gia vào quá trình hoạch định và thực thi chính sách.

Thứ tư, tăng cường cung cấp dịch vụ công trực tuyến. Hiệu quả trong khía cạnh này thể hiện ở việc cung cấp các dịch vụ công trực tuyến đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình của các cơ quan hành chính nhà nước. Việc cung cấp dịch vụ công trực tuyến ngày càng được chú trọng và đạt nhiều kết quả đáng khích lệ. Nhiều dịch vụ công trực tuyến đã được cung cấp cho doanh nghiệp và người dân như đăng ký kinh doanh, kê khai thuế, nộp thuế, hải quan, bảo hiểm, an sinh xã hội. Theo Liên hợp quốc, mặc dù chỉ số chung về Chính phủ điện tử của Việt Nam ở mức trung bình, chỉ số thành phần về cung cấp dịch vụ công trực tuyến của Việt Nam ngày càng tích cực. Cần lưu ý, tính công khai và trách nhiệm giải trình là 2 trong 5 tiêu chí (3 tiêu chí còn lại là hiệu quả, độ tin cậy, tính bao trùm) để đánh giá chỉ số dịch vụ công trực tuyến (OSI) theo tiêu chuẩn của Liên hợp quốc…

Vẫn còn không ít thách thức

Bên cạnh một số kết quả ban đầu thể hiện ở bốn khía cạnh trên, các nhà nghiên cứu cũng nhận định, việc ứng dụng công nghệ trong quản lý nhà nước để quản trị tốt đang đối mặt với không ít thách thức như: Xếp hạng Chính phủ điện tử chưa cao; thiếu thông tin, dữ liệu công trực tuyến của các bộ; thiếu sự quan tâm, đầu tư phát triển ở một số ngành, địa phương; khả năng thích ứng với sự thay đổi của hệ thống chính quyền địa phương chưa cao; khó khăn trong việc tiếp cận thông tin công cộng; các chính sách và dịch vụ công không lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm; chưa có cơ chế phối hợp và trách nhiệm giải trình hiệu quả giữa các cơ quan, tổ chức và cá nhân.

Chưa kể, một số "rào cản" khác cũng tồn tại như: năng lực công nghệ của nhiều cán bộ hành chính chưa theo kịp sự phát triển; nhiều người chưa nhận thức đầy đủ về công nghệ số và các ứng dụng của nó trong quản lý nhà nước; khung chính sách, luật, thủ tục chưa đầy đủ và đồng bộ. Trong khi đa số người dân chưa tạo được thói quen thực hiện các dịch vụ công trên nền tảng số thì nhiều người vẫn có tâm lý lo lắng, thiếu tin tưởng vào giao dịch số so với các hình thức truyền thống. Việc đảm bảo an toàn thông tin, dữ liệu của người dân, doanh nghiệp và Chính phủ cũng là một thách thức…

Một số giải pháp áp cần nghiên cứu, thực hiện

Để giải quyết những thách thức, "rào cản" trên, theo Ths Ngô Thu Trang, cần thực hiện một số giải pháp. Trong đó, cần xây dựng chiến lược quốc gia về chuyển đổi số, hoàn thiện chính sách, pháp luật về ứng dụng công nghệ số trong quản lý nhà nước để một mặt phát huy hết giá trị công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình; cân bằng các giá trị và lợi ích khác của cá nhân và xã hội, cũng như giảm thiểu rủi ro và tác động xấu của việc ứng dụng công nghệ số trong quản lý nhà nước.

Cùng với đó, phát triển Chính phủ điện tử công bằng, dễ tiếp cận cho mọi người, chú ý đến các cá nhân và nhóm yếu thế, dễ bị tổn thương. Chính phủ phải có trách nhiệm tạo điều kiện, hỗ trợ người dân, nhất là người dân vùng sâu, vùng xa, người nghèo, người già tiếp cận công nghệ số, ứng dụng số.

Tăng cường các ứng dụng thúc đẩy quyền tiếp cận thông tin, tập trung vào các nhiệm vụ: Phát triển hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu thông tin quản lý nhà nước; bảo đảm trách nhiệm chủ động công bố thông tin công khai; cung cấp thông tin cho mọi người khi có yêu cầu; xây dựng các hình thức chia sẻ và cung cấp thông tin dễ tiếp cận và sử dụng; thành lập các cơ quan chuyên trách để điều phối và cung cấp thông tin trực tuyến.

Đồng thời, tăng cường quyền tham gia quản lý nhà nước trên các giao diện, ứng dụng trực tuyến. Cần thúc đẩy xây dựng và hoàn thiện Chính phủ mở, dựa trên dữ liệu để trao quyền cho người dân và rộng hơn là có điều kiện tham gia quản lý nhà nước. Internet và mạng xã hội một mặt cần củng cố một kênh quan trọng để người dân tham gia quản lý nhà nước; mặt khác, cần xây dựng và hoàn thiện phạm vi, giới hạn của quyền tự do internet để bảo đảm trật tự, an toàn, an ninh cho con người và xã hội.

Các giải pháp tiếp theo cần quan tâm như: nâng cao chất lượng tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ hành chính có đủ năng lực kỹ thuật và thích ứng với việc ứng dụng công nghệ số; khuyến khích và thúc đẩy sự tham gia của nhiều chủ thể vào hoạt động quản lý nhà nước; phát triển các ứng dụng số hóa trong phòng, chống tham nhũng.

Đáng chú ý, cần nghiên cứu khung chính sách quốc gia về AI và quản trị AI vì một xã hội tốt để đảm bảo tính công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình của tất cả các bên liên quan, đặc biệt là các cơ quan công quyền.

"Một số kinh nghiệm quốc tế và quốc gia đang học tập và áp dụng cho Việt Nam như thúc đẩy tự do ngôn luận, thúc đẩy quyền tham gia của cộng đồng, thiết lập dân chủ số, Chính phủ điện tử, Chính phủ di động, xây dựng trung tâm dịch vụ số, trung tâm truy cập thông tin di động, xây dựng và công bố dữ liệu thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn, yêu cầu chứng minh thu nhập và sử dụng tài khoản ngân hàng để thực hiện các giao dịch lớn. Trong bối cảnh đó, việc ứng dụng công nghệ trong quản lý nhà nước để quản trị tốt đang có triển vọng tích cực ở Việt Nam", Ths Ngô Thu Trang nhấn mạnh.