Xây dựng chính sách cho phần mềm nguồn mở, thúc đẩy phát triển các giải pháp "Make in Vietnam"

Vai trò của phần mềm nguồn mở và nhận thức

Phát biểu tại Hội nghị giao ban quản lý nhà nước 4 tháng đầu năm 2020 của Bộ TT&TT mới đây, ông Nguyễn Hồng Quang, Chủ tịch Câu lạc bộ (CLB) phần mềm tự do nguồn mở Việt Nam (VFOSSA) cho biết:Phần mềm nguồn mở(PMNM) là một kho tàng quý giá, tài sản trí tuệ miễn phí của nhân loại có thể giúp ích cho Việt Nam nhanh chóng làm chủ công nghệ, tận dụng tri thức và kỹ năng của thế giới nguồn mở để thúc đẩy nhanh chóng tiến trình chuyển đổi số một cách bền vững, tự chủ và an toàn.

Chuyển đổi số là nội hàm cốt lõi của cuộc cách mạng công nghiệp (CMCN 4.0), là một quá trình lâu dài và không ai có thể làm thay cho mỗi tổ chức, DN. PMNM đã có mặt và đóng vai trò quan trọng trong tất cả các công nghệ đặc thù của CMCN 4.0 như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn, IoT, trong tất cả các nền tảng để tạo ra một thế giới số thông minh.

"Tận dụng một cách đúng đắn và sáng tạo PMNM sẽ giúp Việt Nam nhanh chóng tạo ra các giải pháp "make in Vietnam" dựa trên PMNM cho công cuộc chuyển đổi số của mình", ông Quang cho hay.

Theo quan sát của VFOSSA, trong 10 năm trở lại đây, đã có một số chuyển biến tích cực trong nhận thức về PMNM và nguồn mở nói chung trong cơ quan nhà nước (CQNN) và cộng đồng. Bộ TT&TT đã ban hành hoặc tư vấn chính phủ ban hành một số chính sách và văn bản hướng dẫn có đề cập đến áp dụng nguồn mở.

Tuy nhiên, theo ông Quang cho đến nay PMNM vẫn chưa được hiểu, đánh giá đúng và khai thác hiệu quả tại Việt Nam.

Theo đó, đại diện cho VFOSA, ông Quang đề nghị cần điều chỉnh một nhận thức phổ biến rằng PMNM là phần mềm không có bản quyền. Thực tế, PMNM nói chung (trừ phần đặt ở public domain - mã nguồn cho tải về tự do không kèm giấy phép hoặc giấy phép không kèm theo bất cứ ràng buộc gì) đều là phần mềm có bản quyền, có tác giả, có giấy phép sử dụng quy định các ràng buộc khi sử dụng, thay đổi và phân phối phần mềm. Khi áp dụng PMNM mọi người đều chỉ nghĩ đơn giản là miễn phí và do đó coi là phần mềm không có bản quyền.

"Cần phải điều chỉnh rằng PMNM là phần mềm có bản quyền, được bảo vệ bởi Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT) và áp dụng PMNM cũng là một đầu tư", ông Quang nhấn mạnh.

Khi đã coi PMNM là có bản quyền và quyền SHTT, ông Quang cho rằng, Nhà nước cần có văn bản pháp quy thừa nhận các giấy phép PMNM (do FSF hoặc OSI cấp hoặc phê chuẩn) được pháp luật Việt Nam bảo hộ nhằm bảo vệ các PMNM được phân phối theo các giấy phép này trên lãnh thổ Việt Nam.

Minh bạch thông tin về PMNM như Bluezone là cần thiết

Để bảo vệ cộng đồng trước dịch bệnh Covid-19, vừa qua, Bộ TT&TT và Bộ Y tế đã phối hợp cùng các đơn vị triển khai ứng dụng "khẩu trang điện tử" Bluezone trên điện thoại thông minh.

Về phần mềm Bluezone, ông Quang cho biết, VFOSSA đánh giá cao sáng kiến của Bộ TT&TT quyết định cho công bố mã nguồn theo giấy phép GNU GPL v3, được truyền thông rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng từ nửa cuối tháng 4/2020.

Sáng kiến của Bộ đã được đón nhận rất tích cực từ cộng đồng chuyên gia trong và ngoài nước. Tất cả phê phán, phản biện đều rất xây dựng và hoan nghênh sự minh bạch của Bộ TTTT. Điều đó cho thấy với các ứng dụng công ích động chạm đến lợi ích của đông đảo người dân như Bluezone thì việc minh bạch thông qua công bố PMNM là một quyết định sáng suốt và mang tính đột phá của Bộ TT&TT.

VFOSSA khuyến nghị Bộ TT&TT có nhiều hơn nữa các sáng kiến như vậy và cần công bố mã nguồn, tài liệu sớm hơn nữa, thậm chí từ khi bắt đầu ý tưởng nhằm tận dụng được tối đa đóng góp của cộng đồng cho nhóm phát triển.

Theo ông Quang, áp dụng PMNM cũng là một đầu tư. PMNM không mất phí giấy phép sử dụng, song vẫn phải "mua" nhiều thứ: tư vấn, tùy biến (nếu cần thiết), cài đặt, huấn luyện, chuyển đổi, bảo hành, bảo trì. Với PMNM thì đây là các gói dịch vụ khác nhau đi kèm với nó. CQNN hoặc DN có thể chọn mua các gói mà mình không tự làm được hoặc tự làm đắt hơn.

Ông Quang đề xuất: Nhà nước cần có những văn bản quy định rõ ràng chuyện này trong các chính sách mua sắm CNTT cho CQNN. Cần nhận thức rằng đầu tư ban đầu cho áp dụng PMNM tại một cơ quan hay DN có thể không kém, thậm chí có trường hợp còn nhỉnh hơn việc mua sắm một giải pháp thương mại đóng gói tương đương.

Tuy nhiên, theo phân tích của ông Quang, lợi ích lâu dài của áp dụng PMNM là rất lớn, đó là giảm phụ thuộc vào một nhà cung cấp độc quyền, làm chủ công nghệ để phát triển bền vững, phát huy nội lực, giảm "chảy máu" chất xám và ngoại tệ, đảm bảo an toàn, an ninh theo quy định của pháp luật.

Để giảm tỷ lệ vi phạm bản quyền phần mềm để hội nhập và tôn trọng Công ước quốc tế về SHTT thì việc khuyến khích và ưu tiên áp dụng PMNM là con đường tốt nhất. Chính phủ cần có chiến lược quốc gia về nguồn mở, trong đó có PMNM.

Ông Quang nhấn mạnh, PMNM cũng phải được sử dụng, sửa đổi và phân phối đúng theo những quy định đã ghi trong giấy phép để tránh hệ lụy pháp lý cũng như để phát triển bền vững. Cần có các điều khoản quy định tường minh về tuân thủ giấy phép PMNM và các chế tài đi kèm. Nâng cao nhận thức về áp dụng/phát triển phần mềm nguồn mở đúng theo thông lệ và chuẩn mực quốc tế cho lãnh đạo, CIO các CQNN và DN là một công tác quan trọng.

Thực tế cho thấy đã có nhiều trường hợp vi phạm giấy phép PMNM tại Việt Nam từ trước đến nay, song cộng đồng chỉ có một biện pháp ngăn chặn duy nhất là dùng dư luận để lên án sự vi phạm, còn chưa có căn cứ pháp lý để khởi kiện hành vi đó trên lãnh thổ Việt Nam. Điều này làm cho các nhà phát triển PMNM Việt Nam thiếu niềm tin và động lực.

Bộ TT&TT sẽ xây dựng chính sách phát triển mã nguồn mở Việt Nam

Trước những số liệu, đánh giá, đề xuất của VFOSSA, Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng cho biết Thứ trưởng Nguyễn Thành Hưng sẽ chỉ đạo xây dựng chiến lược, chính sách phát triển mã nguồn mở Việt Nam. Tháng 6/2020, lãnh đạo Bộ TT&TT sẽ nghe các kiến đóng góp xây dựng chiến lược cho PMNM, đề nghị VIFOSA tham gia đóng góp.

Bộ trưởng cũng cho biết dự kiến vào tháng 8/2020, đại hội mã nguồn mở Việt Nam cũng sẽ được tổ chức. Sắp tới, Bộ TT&TT sẽ công bố một nền tảng hội nghị Việt Nam, trong đó có sản phẩm được phát triển dựa trên mã nguồn mở do doanh nghiệp Việt Nam thực hiện. Theo đó các cơ quan nhà nước có thể dùng chung nền tảng. Cục Bưu điện Trung ương sẽ là đầu mối triển khai nền tảng.