AI và báo chí: quan hệ cộng sinh hay đối kháng

AI đã “xâm nhập” vào tòa soạn báo lớn trong gần một thập kỉ qua và đã tham gia sản xuất các câu chuyện tin tức, các báo cáo tài chính và chương trình thông tin giao thông. Khi các phương tiện truyền thông chính thống phải cạnh tranh để giành được sự chú ý và giữ được lòng tin của công chúng thì việc sử dụng AI trong công việc ở các tòa soạn cũng gia tăng.

Trong một khảo sát toàn cầu năm2019 của Polis¹ (một bộ phận tư vấn và nghiên cứu truyền thông thuộc Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Kinh tế London) về báo chí và AI mang tựa đề “Quyền lực mới, Trách nhiệm mới” (New powers, New responsibilities), Charlie Beckett và và các cộng sự của mình đã khảo sát 71 tổ chức tin tức ở 32 quốc gia về việc sử dụng AI và tác động của AI đến báo chí và ngành công nghiệp tin tức. Báo cáo cho thấy hiện tại các tòa soạn chủ yếu sử dụng AI trong ba lĩnh vực: Thu thập, sản xuất và phân phối tin tức.

Thu thập và xử lý

Các công cụ như Heliograf (của Washington Post), News Tracer (của Reuters), Juicer (của BBC) giúp các nhà báo tìm được các tin tức nóng hổi, những câu chuyện đang lan truyền và những xu hướng dữ liệu khác thường trên Internet. Các tờ báo có thể xác định những câu chuyện có sức ảnh hưởng, và đo lường nội dung mà các tổ chức tin tức sản xuất và cũng có thể “đong đếm” mức độ thành công của các đối thủ cạnh tranh. Trong đó, việc sử dụng AI để phân tích dữ liệu tài chính khá phổ biến với các tờ báo kinh tế, tài chính lớn. Ví dụ như Financial Times sử dụng AI để phát hiện xu hướng trong các thị trường và nền kinh tế...

AI có thể giúp báo chí theo dõi và phân tích các phương tiện truyền thông mạng xã hội như Facebook, Twitter để tìm tin tức nóng hổi với tốc độ con người không sánh kịp. Ví dụ hệ thống News Tracer của Reuters sẽ quét mọi tweet trên Twitter trong thời gian thực (khoảng 500 triệu Tweet mỗi ngày) và đưa về một bản tóm tắt về các nội dung mà hệ thống đánh giá là đáng tin. Bản tóm tắt này được tạo ra thông qua việc sử dụng các kỹ thuật xử lý ngôn ngữ tự nhiên của AI.

Việc sử dụng các công cụ AI trong các tổ chức báo chí rất đa dạng. Những hoạt động đơn giản để tiết kiệm thời gian của phóng viên như gỡ băng phỏng vấn bằng âm thanh và video. Rất nhiều công cụ AI có thể giúp chuyển đổi dữ liệu âm thanh thành văn bản, cũng như thu thập dữ liệu thô để hỗ trợ nhà báo trong việc tập trung vào công việc xây dựng tác phẩm của mình.

Lisa Gibbs, Giám đốc Đối tác Tin tức và Trưởng nhóm Tin tức AI tại AP cho biết công nghệ AI của hãng thông tấn AP tự động tạo ra khoảng 40.000 tin bài mỗi năm - chỉ bằng một phần nhỏ trong tổng số các tin bài mà hãng thông tấn toàn cầu này phát ra nhưng lợi thế của việc sử dụng AI và tự động hóa là không thể chối bỏ.

Việc phân tích hệ thống dữ liệu với sự hỗ trợ của AI giúp các tờ báo tạo ra nền tảng cho các câu chuyện. Các hệ thống này chỉ có thể tạo ra những “bán thành phẩm” với dữ liệu có cấu trúc cao có sẵn làm đầu vào.Vídụ như AI tạo ra các video về trận đấu bóng đá hoặc dữ liệu bảng tính từ lợi nhuận hàng năm của công ty.

Tuy nhiên, AI không thể tạo ra các bài báo với sự tinh tế, trí tưởng tượng, hoặc phân tích chuyên sâu. AI chỉ có thể giúp các nhà báo sản xuất ra những tác phẩm thích hợp với nhiều dẫn chứng thuyết phục.

Kiểm chứng và tiếp thị

Ngoài ra, trong một thế giới ngày càng có nhiều thông tin sai lệch, niềm tin là chìa khóa để đảm bảo sự tin tưởng (và số lượng đăng ký đọc/mua tin) của công chúng. Các công cụ ứng dụng AI để kiểm chứng thông tin là “vũ khí bí mật” của nhiều toà soạn báo trong thời đại tin giả tràn lan như hiện nay.

Hành vi của công chúng trực tuyến đang thay đổi. Các hãng thông tấn và tờ báo lớn trên thế giới đang áp dụng các công cụ có thể giúp họ đi trước các đối thủ cạnh tranh. Một xu hướng có thể có tác động lớn đến tất cả những điều trên là AI trong tiếp thị. Thực tế, câu chuyện tiếp thị tin tức luôn là một vấn đề lớn mà mỗi tờ báo phải đối mặt hiện nay.

Các hãng tin lớn đang ngày càng đầu tư nhiều hơn vào các ưu đãi và giao thức liên lạc được cá nhân hóa bởi vì công chúng hiểu biết đã không còn muốn có cảm giác “bị dẫn dắt” hay “ăn chung một món”. Thay vào đó, các hãng tin cung cấp cho công chúng những thứ hữu ích để đổi lại thông tin từ công chúng. Tiếp thị bằng AI và lọc thông tin từ dữ liệu trên web giúp tạo ra những ý tưởng sáng tạo nhắm đến những khách hàng cụ thể một cách tốt hơn. AI cũng cung cấp khả năng phát hiện các xu hướng và cuộc trò chuyện trực tuyến nhanh chóng hơn.

Trong khi nhiều tờ báo có lượng phát hành báo in ngày càng giảm cũng như gặp phải nhiều thách thức trong việc “lôi kéo” khách hàng trả tiền cho nội dung kỹ thuật số thì Financial Times là tờ báo đầu tiên giới thiệu thành công mô hình thu phí (paywall) và khai thác dữ liệu công chúng tiềm năng. Trong những năm gần đây, FT đã chuyển mạnh sang mô hình báo chí thu phí.

Tờ Daily Telegraph cũng ứng dụng AI đang cho phép giới thiệu các mô hình đăng ký trả phí khác nhau cho khách hàng ở bước thanh toán. Khi người dùng truy cập nội dung, hệ thống tin tức có thể được điều chỉnh cho phù hợp với sở thích cụ thể của từng cá nhân. Điều này giúp tối đa hóa khả năng người dùng đăng ký để trở thành người đọc trả phí cho tờ báo.

The New York Times đã có 171 năm tuổi, và hiện giờ có hàng chục triệu người trả tiền để đọc tin tức của báo. Trong mục chiến lược, Ban Biên tập báo tự hào tuyên bố: “Sau nhiều năm nghịch cảnh, chúng tôi tự hào về thành công của mình. Hoạt động của chúng tôi đang phát triển mạnh mẽ, cả chiều sâu và bề rộng, sức sáng tạo và tham vọng không ai sánh kịp. Và chúng tôi đã đạt được một mốc mà trước đây dường như không thể tưởng tượng được: Hơn 10 triệu tài khoản đăng ký trả phí”.

Boutros của tờ New York Times mô tả: Chúng tôi đã trở thành một công ty hoạt động dựa trên dữ liệu. Chúng tôi đã xây dựng điều mà có thể coi là mối quan hệ hiệu quả giữa dữ liệu, công nghệ và người tiêu dùng để thực sự đặt nhiều quyền kiểm soát hơn vào tay họ (người dùng).

Có thể thấy việc ứng dụng AI sẽ nằm trong chiến lược khác nhau của mỗi cơ quan báo chí và tòa soạn. Không thể phủ nhận sự hỗ trợ của AI đã giúp các nhà báo đơn giản hóa việc phân tích và tiếp cận khối lượng dữ liệu lớn, mở rộng phạm vi phủ sóng của thông tin, tối đa hóa việc đưa tin theo thời gian thực. Ngoài ra AI cũng củng cố mối quan hệ giữa tác phẩm báo chí với công chúng khi cung cấp cho họ ngữ cảnh được cá nhân hóa theo vị trí hoặc sở thích của họ và nhiều hơn thế nữa.

Nhưng liệu AI có thay thế nhà báo?

“Những nhân tố mới” (new players) trong thế giới báo chí chính là các kỹ sư máy tính, các nhà ngôn ngữ học và các nhà khoa học dữ liệu. Các công ty cung cấp giải pháp công nghệ cho giới báo chí truyền thông không coi mình là làm báo mặc dù họ đang tích cực tham gia vào chuỗi quy trình sản xuất báo chí.

Không còn nghi ngờ gì nữa, AI đã trao quyền cho các nhà báo theo những cách mà trước đây chúng ta không thể tưởng tượng được. Trong xã hội thông tin hiện nay, sự hợp tác của các cơ quan báo chí với các “phù thuỷ công nghệ” sẽ giúp các cơ quan báo chí nắm bắt được dữ liệu thông tin tốt hơn, có nhiều quyền lực hơn trong việc sản xuất những thông tin mà công chúng muốn biết. AI và báo chí có thể xây dựng một mối quan hệ đối tác và cộng sinh hữu ích.

Tuy nhiên, có thể khẳng định công việc của nhà báo không bị mất đi khi có sự phát triển và ứng dụng AI trong các hoạt động báo chí của các tổ chức, cơ quan tin tức. Mà ngược lại, AI sẽ hỗ trợ, cộng sinh khiến cho rất nhiều công đoạn của nhà báo được giảm tải và tăng mức độ kết nối, sáng tạo, cũng như mức độ chính xác của thông tin tới công chúng.

Điểm sáng thực sự của AI chính là giải phóng các nhà báo khỏi những công việc mang nặng tính “chân tay” để họ có thể tập trung vào sản phẩm báo chí có giá trị cao đáp ứng nhu cầu của công chúng.

1. https://www.comminit.com/media-development/content/new-powers-new-responsibilities-global-survey-journalism-and-artificial-intelligence

(Bài đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 6 tháng 6/2022)