Tiếp tục bứt phá mạnh mẽ
Với sự bùng nổ trong những năm gần đây, TMĐT đang là hình thức kinh doanh tiềm năng được nhiều doanh nghiệp (DN), nhà bán lẻ hướng tới. Đặc biệt trong bối cảnh đại dịch COVID-19 với nhiều biến động đối với nền kinh tế thì hoạt động TMĐT lại nổi lên là một điểm sáng góp phần mạnh mẽ vào tăng trưởng chung của nền kinh tế.
Tuy là ngành còn khá mới tại thị trường Việt Nam nhưng TMĐT đã phát triển vô cùng mạnh mẽ và tiềm năng phát triển vô cùng lớn.
Trong những năm qua, Việt Nam liên tục ghi nhận mức tăng trưởng mạnh cả về tỷ lệ người dân sử dụng Internet cũng như số lượng người tiêu dùng mua sắm trực tuyến và giá trị mua sắm.
Theo Sách Trắng TMĐT 2021 được Cục TMĐT và Kinh tế số (Bộ Công Thương) công bố, doanh thu TMĐT B2C (giao dịch giữa các DN với người tiêu dùng) của Việt Nam liên tục tăng mạnh trong 5 năm qua. Cụ thể, nếu như năm 2016, con số này mới chỉ đạt 5 tỷ USD thì đến năm 2019, mức doanh thu đã tăng gấp đôi, đạt hơn 10 tỷ USD và năm 2020 là 11,8 tỷ USD, với mức tăng trưởng 18% so với năm 2019.
Nguồn: Sách Trắng TMĐT 2021
Năm 2020 tại Việt Nam, có khoảng 49,3 triệu người tiêu dùng tham gia mua sắm trực tuyến và trở thành quốc gia có tỷ lệ người tham gia mua sắm trực tuyến cao nhất trong khu vực.
Việt Nam là một trong những thị trường TMĐT năng động ở khu vực Đông Nam Á. Theo báo cáo Kinh tế số Đông Nam Á do Google, Temasek và Bain & Company nghiên cứu năm 2020, trong khoảng thời gian giãn cách xã hội, người dùng bắt đầu tìm kiếm giải pháp trên Internet cho những vấn đề đột ngột phát sinh đối với họ.
Rất nhiều người đã dùng thử các dịch vụ kỹ thuật số mới, cụ thể, trong tổng số người sử dụng các dịch vụ mua sắm trực tuyến, người dùng mới tại Việt Nam chiếm đến 41% và 94% số người dùng mới này có ý định định tiếp tục sử dụng các dịch vụ mua sắm trực tuyến đó kể cả sau đại dịch.
Thực tế cho thấy, mua sắm trực tuyến đã không còn là một phương thức tạm thời đối phó với dịch bệnh mà là xu hướng mới với nhiều cải thiện vượt trội, mang đến trải nghiệm mua sắm hiện đại và thông minh hơn cho người tiêu dùng; kéo theo là sự lên ngôi của thanh toán không tiền mặt và dịch vụ logistics, đáp ứng sự tăng trưởng ổn định của TMĐT. Đây chính là những nền tảng vững chắc cho TMĐT phát triển.
Còn nhiều bất cập trong mua sắm trực tuyến
TMĐT là cơ hội để thúc đẩy nền kinh tế số, là môi trường thuận lợi cho việc ứng dụng các mô hình kinh doanh. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích thì vẫn còn đó những hạn chế nhất định.
Sự tăng trưởng của ngành TMĐT là chưa bền vững khi môi trường mua sắm còn chưa đảm bảo an toàn. Theo kết quả khảo sát đánh giá mức độ hài lòng của người tiêu dùng trực tuyến, chỉ số tỷ lệ không hài lòng của người dùng trong năm qua lại tăng cao hơn (7%) so với năm trước (2%) và tỷ lệ người tiêu dùng cho biết sẽ tiếp tục mua sắm trực tuyến giảm 1% so với năm trước. Điều này xuất phát từ môi trường thương mại thiếu an toàn, chặt chẽ, lách luật dễ dàng, nhiều đối tượng lợi dụng "sân chơi" này để tuồn hàng giả, hàng nhái vào rao bán…
Trao đổi với Báo điện tử Chính phủ, ông Trần Hữu Linh, Tổng Cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương) nhận định, tốc độ phát triển TMĐT đang tăng rất nhanh, đi kèm với đó là các hành vi gian lận thương mại ngày càng gia tăng. Tình trạng này phổ biến đến mức, hiện nay, các giao dịch thương mại không chỉ thực hiện trên các sàn TMĐT thông thường mà còn trên các mạng xã hội… Dự báo 2-3 năm tới, tỷ lệ gian lận thương mại trên TMĐT sẽ chiếm khoảng 50-60% so với tổng thể các hình thức gian lận thương mại nói chung.
Nguồn: Sách Trắng TMĐT 2021
Bên cạnh đó, theo Cục TMĐT và Kinh tế số, còn nhiều trở ngại khiến người dùng lo lắng khi tham gia mua hàng trực tuyến, trong đó, có tới 44% người dùng cho rằng giá cả là trở ngại lớn nhất khi mua hàng; 42% đánh giá mua hàng trên TMĐT chất lượng kém so với quảng cáo; 33% lo ngại thông tin cá nhân bị tiết lộ.
Ngoài ra, không ít trường hợp, người tiêu dùng đã gặp rủi ro về thời gian giao hàng (giao hàng chậm); hàng nhận được bị vỡ, hỏng, mất hàng...
Không chỉ rủi ro với người tiêu dùng, do kinh doanh trực tuyến có sức hút rất lớn với cả người bán và mua, dẫn đến sự cạnh tranh không lành mạnh ngày càng cao. Hoạt động TMĐT có yếu tố nước ngoài cũng phát sinh dưới nhiều hình thức, tranh chấp với đối tác trong TMĐT. Đặc biệt, các mạng xã hội đang nổi lên là một phương thức giao dịch TMĐT phổ biến nhưng chưa được điều chỉnh,... Thách thức về an toàn, an ninh mạng và bảo mật cá nhân trong các giao dịch TMĐT cũng là một vấn đề đáng lo ngại.
Thực tế trên xuất phát từ môi trường thể chế và pháp lý cho phát triển TMĐT ở Việt Nam còn chưa chặt chẽ, thiếu đồng bộ, minh bạch. Một số quy định pháp luật không theo kịp sự phát triển của lĩnh vực này. Công tác quản lý, đặc biệt là quản lý thu thuế đối với các hoạt động TMĐT và cung cấp dịch vụ xuyên biên giới còn yếu. Chính vì vậy, để có thể phát triển mạnh mẽ và bền vững, ngành TMĐT cần một khung pháp lý toàn diện, đồng bộ trong trong thời gian tới.
Gia tăng công cụ quản lý hoạt động TMĐT an toàn
Theo Kế hoạch tổng thể phát triển TMĐT quốc gia giai đoạn 2021-2025 được thông qua tại Quyết định số 645/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 15/5/2020, Chính phủ đã đặt ra các mục tiêu rất rõ ràng. Đó là hỗ trợ, thúc đẩy việc ứng dụng rộng rãi TMĐT trong DN và cộng đồng; Thu hẹp khoảng cách giữa các thành phố lớn và các địa phương về mức độ phát triển TMĐT; Xây dựng thị trường TMĐT lành mạnh, có tính cạnh tranh và phát triển bền vững; Mở rộng thị trường tiêu thụ cho hàng hóa Việt Nam trong và ngoài nước thông qua ứng dụng TMĐT; Đẩy mạnh giao dịch, TMĐT xuyên biên giới. Đặc biệt, Việt Nam sẽ trở thành quốc gia có thị trường TMĐT phát triển thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á.
Để thực hiện các mục tiêu này, Bộ Công Thương cũng đã nghiên cứu và đề xuất các nhóm giải pháp trọng tâm nhằm tăng cường bảo vệ quyền lợi chính đáng cho người tiêu dùng trong TMĐT và thúc đẩy các DN tham gia, phát triển thị trường TMĐT cạnh tranh lành mạnh, phát triển bền vững.
TMĐT là một lĩnh vực rất đặc thù, đó là sự kết hợp giữa công nghệ và thị trường, giữa thực thể tồn tại với thực thể trong không gian số, do đó hoạt động TMĐT cũng là lĩnh vực chịu nhiều tác động và thay đổi nhanh chóng. Chính vì vậy, khung pháp lý cần được hoàn thiện gắn với thực tiễn.
Nhằm gia tăng các công cụ quản lý hiệu quả hơn đối với hoạt động TMĐT, ngày 25/9/2021, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 85/2021/NĐ-CP (Nghị định 85) sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 52/2013/NĐ-CP ngày 16/5/2013 của Chính phủ về TMĐT. Đây được coi là thay đổi rất quan trọng với một số nội dung đáng chú ý. Cụ thể:
Bổ sung trách nhiệm cung cấp thông tin về hàng hoá, dịch vụ của người bán: Theo quy định mới, đối với hàng hóa, dịch vụ được giới thiệu trên website, người bán phải cung cấp những thông tin để khách hàng có thể xác định chính xác các đặc tính của hàng hóa, dịch vụ, nhằm tránh sự hiểu nhầm khi quyết định việc đề nghị giao kết hợp đồng.
Thông tin về hàng hóa công bố trên website phải bao gồm các nội dung bắt buộc thể hiện trên nhãn hàng hóa theo quy định pháp luật về nhãn hàng hóa, trừ các thông tin có tính chất riêng biệt theo sản phẩm, như năm, tháng, ngày sản xuất; hạn sử dụng; số lô sản xuất; số khung, số máy.
Người bán hàng hóa, dịch vụ phải đáp ứng điều kiện đầu tư, kinh doanh thuộc danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện phải công bố số, ngày cấp và nơi cấp giấy phép, giấy chứng nhận đủ điều kiện, văn bản xác nhận, hoặc các hình thức văn bản khác theo quy định pháp luật về điều kiện kinh doanh của ngành, nghề đó.
Bắt buộc công bố về chính sách kiểm hàng trên website TMĐT: Theo Nghị định 85, tất cả các website TMĐT phải công bố về chính sách kiểm hàng; chính sách hoàn trả, bao gồm thời hạn hoàn trả, phương thức trả hoặc đổi hàng đã mua, cách thức lấy lại tiền, chi phí cho việc hoàn trả này.
Như vậy, từ 01/01/2022, chính sách kiểm hàng khi người dùng mua sản phẩm bắt buộc phải được thể hiện rõ ràng ở trên website TMĐT đó.
Các hình thức hoạt động của sàn giao dịch TMĐT: Nghị định mới này quy định rõ các hình thức hoạt động của sàn giao dịch TMĐT gồm: Website cho phép người tham gia được mở các gian hàng để trưng bày, giới thiệu hàng hóa hoặc dịch vụ; Website cho phép người tham gia được mở tài khoản để thực hiện quá trình giao kết hợp đồng với khách hàng; Website có chuyên mục mua bán, trên đó cho phép người tham gia đăng tin mua bán hàng hóa và dịch vụ.
Đặc biệt, từ ngày 01/01/2022, bên cạnh hình thức hoạt động của sàn giao dịch TMĐT thông qua website như trước đây, thương nhân, tổ chức còn được thực hiện hoạt động TMĐT thông qua các mạng xã hội như: Facebook, Zalo, Instagram... Theo đó, người tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp các hoạt động mua bán phải trả phí và thực hiện đăng ký theo quy định.
Bổ sung trách nhiệm của thương nhân: Đối với những sàn giao dịch TMĐT có chức năng đặt hàng trực tuyến, thương nhân, tổ chức cung cấp dịch vụ sàn giao dịch TMĐT phải có trách nhiệm: Chỉ định đầu mối tiếp nhận yêu cầu và cung cấp thông tin trực tuyến cho cơ quan quản lý Nhà nước về các đối tượng có dấu hiệu vi phạm pháp luật; Đầu mối này sẽ cung cấp thông tin trong vòng 24 giờ kể từ thời điểm tiếp nhận yêu cầu để kịp thời phục vụ công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm và giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Bên cạnh đó, đại diện cho người bán nước ngoài trên sàn giao dịch TMĐT phải có trách nhiệm giải quyết các khiếu nại của người tiêu dùng liên quan đến hàng hóa, dịch vụ do thương nhân nước ngoài cung cấp. Đồng thời, có trách nhiệm thông báo nghĩa vụ thuế của người bán nước ngoài khi tham gia sàn giao dịch TMĐT theo quy định của pháp luật Việt Nam...
Trên thực tế, các nghĩa vụ thuế của các tổ chức xuyên biên giới tại Việt Nam, các đối tác tại Việt Nam trong vài năm qua đều thực hiện tự nguyện. Tuy nhiên, về lâu dài, cơ quan Thuế sẽ phối hợp với các ngành chức năng, ngân hàng thương mại rà soát đối tượng kinh doanh, xác minh dòng tiền và gửi cảnh báo sai phạm về thuế, đồng thời hướng dẫn các nhóm đối tượng thực hiện việc kê khai, nộp thuế theo quy định.
Đặc biệt, liên quan đến thách thức về an toàn, an ninh mạng và bảo mật cá nhân trong giao dịch TMĐT, Nghị định 85 cũng nêu rõ Bộ TT&TT có trách nhiệm: Phối hợp cung cấp thông tin, chia sẻ dữ liệu với Bộ Công Thương về quản lý Internet đối với các website có hoạt động TMĐT tại Việt Nam; Chủ trì, phối hợp với Bộ Công Thương đảm bảo an toàn thông tin mạng trong TMĐT, thu hồi tên miền ".vn" và thực thi các biện pháp xử lý vi phạm đối với website TMĐT theo quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính.
Bên cạnh một khung pháp lý hiệu quả, để đảm bảo sự phát triển và tăng trưởng hơn nữa, ngành TMĐT tại Việt Nam cần có thêm những giải pháp mang tính bền vững, đảm bảo môi trường kinh doanh an toàn. Theo đó, nhóm giải pháp quan trọng khác nhằm củng cố hoạt động TMĐT bền vững là xây dựng các chương trình, chính sách, giải pháp khuyến khích hoạt động đánh giá tín nhiệm website TMĐT; hoàn thiện nền tảng tín nhiệm TMĐT. Hiện nay, việc xây dựng tín nhiệm tiêu chuẩn trong TMĐT là điều cần thiết để gia tăng niềm tin của khách hàng vào các hoạt động mua bán, thanh toán trong môi trường TMĐT và kinh tế số.
Sự phát triển của TMĐT đã và đang tạo ra những thách thức không nhỏ cho việc xây dựng một thị trường trực tuyến an toàn ở Việt Nam. Tuy nhiên, với mục tiêu đề ra trong Kế hoạch tổng thể phát triển TMĐT quốc gia giai đoạn 2021-2025, một thị trường TMĐT an toàn, lành mạnh là điều hoàn toàn có thể thực hiện được khi có sự vào cuộc đồng bộ của Chính phủ, các Bộ ngành Trung ương, địa phương và những DN đã, đang và sẽ tham gia vào thị trường trực tuyến./.
