Kinh tế số

Nền kinh tế dữ liệu: Mở ra tương lai của việc tạo ra giá trị dựa trên thông tin

Nguyễn Minh Nhật • 29/10/2024 06:15

Trong thời đại mà thông tin cũng quan trọng như tiền tệ, khái niệm nền kinh tế dữ liệu đã nổi lên như một động lực then chốt trong việc định hình thế giới của chúng ta.

“
Tóm tắt:
- Nền kinh tế dữ liệu là một hệ sinh thái, nơi dữ liệu được thu thập, lưu trữ, xử lý và kiếm tiền từ dữ liệu.
- Dữ liệu ngày càng đóng vai trò quan trọng khi mà lượng dữ liệu ngày càng tăng nhanh và được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực.
- Kiếm tiền từ dữ liệu đang là một xu hướng, biến thông tin thành giá trị bằng các cách như tạo ra sản phẩm dữ liệu, chia sẻ dữ liệu, cá nhân hóa hoặc cung cấp theo mô hình đăng ký.
- Có 4 xu hướng chính của nền kinh tế dữ liệu: Dữ liệu là tài sản chiến lược; Sự trỗi dậy của AI và Học máy; Quyền riêng tư và quy định; Sự phát triển của thị trường dữ liệu.
- Tại Việt Nam, nền kinh tế dữ liệu đang trên đà phát triển và mở rộng, dự kiến đạt 1,03 tỷ USD vào năm 2028.
- Để phát triển kinh tế dữ liệu, Việt Nam cần tập trung vào các yếu tố như công cụ thu thập dữ liệu, hạ tầng công nghệ, hành lang pháp lý và nguồn nhân lực.

Nền kinh tế mới này, được hỗ trợ bởi lượng dữ liệu khổng lồ được tạo ra hàng ngày, không chỉ định nghĩa lại các ngành công nghiệp truyền thống mà còn tạo ra các thị trường và cơ hội mới. Dựa trên những hiểu biết sâu sắc theo thời gian và tầm nhìn về những khả năng trong tương lai, hãy cùng khám phá tương lai của nền kinh tế dữ liệu đang phát triển này.

Nền kinh tế dữ liệu là gì?

Về cốt lõi, nền kinh tế dữ liệu là một hệ sinh thái nơi dữ liệu được thu thập, lưu trữ, xử lý và kiếm tiền từ dữ liệu. Nền kinh tế này vượt qua biên giới và các ngành công nghiệp, bao gồm mọi thứ từ những gã khổng lồ công nghệ và các công ty khởi nghiệp, cho đến các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe và các cơ quan chính phủ. Những người tham gia trong không gian này không chỉ là những người sở hữu tập dữ liệu lớn, mà còn là những người biết cách tận dụng dữ liệu này một cách hiệu quả.

Kinh tế dữ liệu ngày càng đóng vai trò quan trọng

Theo thống kê, trên toàn thế giới hiện nay có khoảng 11 tỷ thiết bị đang được kết nối Internet. Hãng nghiên cứu thị trường IDC dự tính, vào năm 2025, con số này sẽ lên tới 80 tỷ thiết bị.

Sự phát triển chóng mặt của Internet vạn vật sẽ biến dòng chảy của dữ liệu không ngừng trở nên “khổng lồ”. IDC dự đoán rằng, tổng lượng dữ liệu số được tạo ra trên toàn cầu đến năm 2025 sẽ là 180 zettabyte (ZB). Với tốc độ tăng trưởng chưa từng thấy của dữ liệu, tương lai phía trước là các quyết định quan trọng sẽ phải được đưa ra dựa trên dữ liệu.

Theo thống kê, cứ sau 12 giờ, lượng dữ liệu trên toàn thế giới lại tăng gấp đôi. Hãng nghiên cứu thị trường Statista dự báo quy mô doanh thu của thị trường dữ liệu lớn toàn cầu đã vượt mức 271 tỷ USD vào cuối năm 2022 và ước đạt 308 tỷ USD trong năm 2023. Con số này sẽ tăng mạnh, đạt hơn 655 tỷ USD vào năm 2029.

Các chuyên gia công nghệ thông tin (CNTT) đánh giá, 5 công ty lớn nhất thế giới hiện nay, gồm: Amazon, Apple, Facebook, Google và Microsoft là những nhân tố chính trong nền kinh tế dữ liệu với tổng giá trị thị trường gần 4.000 tỷ USD vào năm 2018. Các tập đoàn này, cùng với nhiều công ty khác đã nắm bắt, lưu trữ, vận chuyển, phân tích, trao đổi và bán dữ liệu dựa trên kho dữ liệu riêng có, mang lại cho họ sức mạnh thị trường và những lợi ích kinh tế rất lớn.

Dự báo của McKinsey chỉ ra rằng, các ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) dựa trên dữ liệu sẽ tạo ra 13.000 tỷ USD trong hoạt động kinh tế toàn cầu vào năm 2030. Nghiên cứu từ Harvard Business Review cho thấy, Hoa Kỳ là quốc gia dẫn đầu nền kinh tế dữ liệu trên toàn cầu, tiếp theo là Anh và Trung Quốc.

Ngành công nghiệp dữ liệu lớn toàn cầu hiện có giá trị 140 tỷ USD và ước tính sẽ tăng gần gấp đôi vào năm 2025; các công ty tài chính của ngày hôm qua đã bị các tập đoàn công nghệ ngày nay đánh bại. Tuy nhiên, toàn bộ ngành đều xoay quanh một nguyên tắc trung tâm: hàng hóa dữ liệu (quá trình kiếm tiền từ dữ liệu). Mặc dù vô hình nhưng dữ liệu chuyên sâu có thể cung cấp có tiềm năng giúp một công ty kiếm được hàng tỷ USD.

Kiếm tiền từ dữ liệu - Biến thông tin thành giá trị

Hàng hóa dữ liệu là một mô hình kinh doanh được nhiều công ty công nghệ bán sản phẩm IoT sử dụng. Mỗi sản phẩm đều có quy mô thị trường và bị giới hạn về doanh số bán hàng, nhưng dữ liệu là vô hạn và có thể được sản xuất trong một phần nghìn giây. Từ tủ lạnh đặt mua sữa khi bạn ra ngoài cho đến các thiết bị đeo có thể theo dõi và ghi lại dữ liệu sinh trắc học, mọi thứ đều được số hóa.

Tất cả dữ liệu do các thiết bị thông minh trong nhà bạn tạo ra có thể dễ dàng được truyền đạt tới người tạo ra chúng thông qua đám mây và thông tin được xử lý qua điện toán đám mây (ví dụ: Azure). Trợ lý nhà thông minh có thể nghe các cuộc trò chuyện riêng tư, tìm hiểu xem bạn dự định làm gì và khi tìm kiếm thứ gì đó trên web, nó sẽ đề xuất các trang web mà nó biết bạn sẽ thích. Các công ty cũng có thể bán dữ liệu của bạn cho các công ty bên thứ ba, điều mà bạn đồng ý trong các điều khoản và điều kiện khó hiểu của công ty.

Dữ liệu, đi kèm với AI và các thuật toán mạnh mẽ khác, có thể: vạch ra thói quen của người tiêu dùng hoặc mô tả đặc điểm của các nhóm người; tối ưu hóa hệ thống, có thể phát hiện bất kỳ thiếu sót nào; dự đoán xu hướng tiêu dùng và thị trường.

Với những công dụng của nó, dữ liệu chắc chắn là một lợi thế so sánh đối với bất kỳ doanh nghiệp nào sử dụng nó. Nhưng quá trình này chỉ hoạt động với cỡ mẫu lớn. Một điểm dữ liệu không cung cấp thông tin hữu ích; chính sự kết nối và triển khai dữ liệu tập thể đã làm cho quá trình này mang lại nhiều lợi nhuận. Vì lý do này, dữ liệu sẽ luôn bị độc quyền. Dữ liệu của một công ty là vô giá trị đối với người tiêu dùng và các công ty thuộc các ngành khác nhau: Dữ liệu của Microsoft không có ý nghĩa nhiều đối với John Deere.

Amazon sử dụng dữ liệu người tiêu dùng kết hợp với nghiên cứu thị trường để xác định giá mà sản phẩm nên bán. Đó cũng là cách nó đề xuất các sản phẩm cụ thể cho người dùng. Để làm điều này, Amazon theo dõi lịch sử mua hàng, lịch sử duyệt web, xu hướng thị trường tổng thể, mức độ phổ biến của sản phẩm, v.v. Giá trên Amazon dao động thường xuyên cứ sau mười phút. Hàng tỷ điểm dữ liệu đang được trích xuất trong khung thời gian đó và được sử dụng để tối đa hóa lợi nhuận của Amazon, tất cả đều phải trả giá bằng quyền riêng tư của bạn.

Dữ liệu thường được coi là loại tiền tệ có giá trị nhất - Kiếm tiền từ dữ liệu là quá trình biến tài sản dữ liệu thành cơ hội tạo doanh thu. Nó không chỉ là thu thập và lưu trữ dữ liệu; đó là việc rút ra những hiểu biết sâu sắc có thể hành động và tạo ra giá trị. Trong bối cảnh kinh doanh dựa trên dữ liệu ngày nay, các tổ chức đang nắm giữ kho tàng dữ liệu khổng lồ. Từ hành vi của khách hàng đến số liệu hoạt động, dữ liệu này có tiềm năng cách mạng hóa các ngành công nghiệp.

Có 4 cách tiếp cận khác nhau để kiếm tiền từ dữ liệu:

1. Sản phẩm dữ liệu: Tạo các sản phẩm hoặc dịch vụ dữ liệu có giá trị cho khách hàng, chẳng hạn như hiểu biết sâu sắc về thị trường, xu hướng hoặc phân tích dự đoán.

2. Chia sẻ dữ liệu: Hợp tác với các tổ chức khác để chia sẻ hoặc bán dữ liệu ẩn danh vì lợi ích chung.

3. Cá nhân hóa: Tận dụng dữ liệu để cung cấp trải nghiệm được cá nhân hóa, từ đề xuất sản phẩm đến tùy chỉnh nội dung.

4. Mô hình đăng ký: Cung cấp quyền truy cập dữ liệu cao cấp cho những người đăng ký coi trọng thông tin chi tiết độc quyền.

Kiếm tiền từ dữ liệu không phải là không có thách thức. Điều cần thiết là phải giải quyết vấn đề đạo đức dữ liệu, đảm bảo rằng dữ liệu được thu thập và sử dụng một cách có trách nhiệm và minh bạch. Lưu ý rằng, dữ liệu là tài sản mạnh mẽ có thể biến đổi doanh nghiệp (DN) và ngành của bạn. Tuy nhiên, trong biển dữ liệu, cần phải tìm hiểu và đưa ra những định hướng có thể định hình sản phẩm, dịch vụ hoặc chiến lược tiếp theo để phát triển doanh nghiệp của bạn. Đó là:

Mở khóa Giá trị Ẩn: Dữ liệu không chỉ là những con số; đó là một mỏ vàng chứa đựng những hiểu biết sâu sắc đang chờ được khám phá. Bằng cách phân tích nó một cách hiệu quả, bạn có thể đạt được lợi thế cạnh tranh.

Chiến lược kiếm tiền đa dạng: Dữ liệu có thể được kiếm tiền theo nhiều cách, từ bán sản phẩm dữ liệu đến nâng cao trải nghiệm của khách hàng.

Đạo đức và quyền riêng tư: Bên cạnh các cơ hội, việc kiếm tiền từ dữ liệu còn mang đến những cân nhắc về mặt đạo đức. Điều quan trọng là phải ưu tiên quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu.

Đổi mới sáng tạo dựa trên dữ liệu: Việc kiếm tiền từ dữ liệu thành công thường dẫn đến đổi mới khi các công ty khám phá các sản phẩm và dịch vụ mới.

Các xu hướng của nền kinh tế dữ liệu

Tính đến năm 2024, nền kinh tế dữ liệu được đánh dấu bằng một số xu hướng chính:

Dữ liệu là tài sản chiến lược: Các doanh nghiệp trong các lĩnh vực nhận ra dữ liệu là tài sản quan trọng để đưa ra quyết định, hiểu biết sâu sắc về khách hàng và đổi mới. Các công ty như Google, Amazon và Facebook đã xây dựng nên đế chế bằng cách khai thác dữ liệu một cách hiệu quả.

Sự trỗi dậy của AI và Học máy: Những công nghệ này đi đầu trong nền kinh tế dữ liệu. Thông qua phân tích các mô hình và thông tin chi tiết từ dữ liệu lớn để nâng cao hiệu quả, cá nhân hóa trải nghiệm và dự đoán xu hướng trong tương lai.

Quyền riêng tư và quy định: Với tầm quan trọng ngày càng tăng của dữ liệu, sự giám sát ngày càng chặt chẽ hơn. Các quy định như GDPR ở châu Âu và CCPA ở California nhằm mục đích bảo vệ dữ liệu cá nhân, định hình lại cách các công ty thu thập và sử dụng thông tin.

Sự phát triển của thị trường dữ liệu: Những nền tảng dữ liệu tạo điều kiện thuận lợi cho việc mua và bán dữ liệu, cho phép các công ty truy cập nhiều loại thông tin hơn mức họ có thể tự thu thập.

Nhìn về phía trước, nền kinh tế dữ liệu đã sẵn sàng phát triển theo nhiều cách thú vị:

1. Dân chủ hóa dữ liệu: Tương lai có thể chứng kiến một cách tiếp cận dân chủ hơn đối với dữ liệu, trong đó các cá nhân có nhiều quyền kiểm soát hơn đối với thông tin của mình và có thể kiếm tiền từ thông tin đó.

2. Phân tích dự đoán nâng cao: Khi AI trở nên phức tạp hơn, phân tích dự đoán có thể đạt đến tầm cao mới, cho phép dự báo chính xác hơn trong các lĩnh vực, như xu hướng thị trường, biến đổi khí hậu và kết quả chăm sóc sức khỏe.

3. Hội tụ với IoT: Internet vạn vật (IoT) sẽ đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế dữ liệu. Khi có nhiều thiết bị kết nối với Internet hơn, chúng sẽ tạo ra lượng dữ liệu khổng lồ, cung cấp những hiểu biết sâu sắc hơn về hành vi của người tiêu dùng và hiệu quả hoạt động.

4. Điện toán lượng tử: Công nghệ mới nổi này có khả năng xử lý các bộ dữ liệu lớn nhanh hơn nhiều so với các máy tính hiện tại, mở ra những khả năng mới trong phân tích và mã hóa dữ liệu.

5. Sử dụng dữ liệu có đạo đức và có trách nhiệm: Khi nhận thức của công chúng về quyền riêng tư dữ liệu ngày càng tăng, các công ty sẽ phải sử dụng dữ liệu một cách có đạo đức, tập trung vào tính minh bạch và sự đồng ý của người dùng.

Những thách thức và cân nhắc

Mặc dù nền kinh tế dữ liệu mang lại những cơ hội to lớn nhưng nó cũng đặt ra những thách thức:

Bảo mật dữ liệu: Càng nhiều dữ liệu thì nguy cơ vi phạm càng cao. Đảm bảo an toàn dữ liệu sẽ là điều tối quan trọng.

Chất lượng dữ liệu: Giá trị của dữ liệu chỉ tốt bằng chất lượng của nó. Thông tin sai lệch và chất lượng dữ liệu kém có thể dẫn đến những quyết định sai lầm.

Bất bình đẳng: Có nguy cơ nền kinh tế dữ liệu có thể mở rộng khoảng cách giữa những người có quyền truy cập vào dữ liệu và công nghệ và những người không có quyền truy cập.

Và câu chuyện Việt Nam

Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 bùng nổ, kinh tế dữ liệu ngày càng lên ngôi khi làn sóng chuyển đổi số (CĐS) diễn ra mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, đã và đang tác động toàn diện đến sự vận hành của các nền kinh tế. Không nằm ngoài xu hướng này, tại Việt Nam, những năm qua, tính tất yếu của xu thế chuyển đổi số và điều hành theo hướng dữ liệu đã có nhiều chuyển biến từ cả phía Chính phủ lẫn DN.

Theo Dự thảo Chiến lược dữ liệu quốc gia giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, Việt Nam đặt mục tiêu kinh tế dữ liệu đóng góp khoảng 5% GDP. Trên thực tế, quy mô thị trường dữ liệu của Việt Nam cũng được Tổ chức Vietnam - Briefing dự báo sẽ đạt 1,82 tỷ USD vào cuối năm 2023 với tốc độ tăng trưởng kép hằng năm (CAGR) là 5,32% trong giai đoạn 2023-2027. Trong đó, điện toán đám mây (ĐTĐM) và trí tuệ nhân tạo (AI) là hai công nghệ chính thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trong các lĩnh vực.

Theo chuyên trang phân tích Vietnam Briefing, nền kinh tế dữ liệu của Việt Nam đang hướng đến phát triển và mở rộng ổn định hơn. Dự báo của đơn vị nghiên cứu thị trường Research and Markets ước tính, nền kinh tế dữ liệu của Việt Nam sẽ đạt giá trị 1,03 tỷ USD vào năm 2028, tăng đáng kể so với mức 561 triệu USD được ghi nhận vào năm 2022.

Theo nhiều chuyên gia, từ thực tế ở Việt Nam, chỉ vài phần trăm doanh nghiệp thực sự làm chủ công nghệ để phân tích dữ liệu và tự động hóa, nên để Việt Nam phát triển kinh tế dữ liệu cần phải:

- Trước hết cần có công cụ thu thập dữ liệu, phương án nhanh nhất là thông qua các công ty Internet. Cụ thể, dữ liệu lớn Việt Nam hiện nằm trong tay các tập đoàn công nghệ hàng đầu như Viettel, VNPT, FPT, những công ty thương mại điện tử, và một phần trong các cơ quan quản lý nhà nước.

- Để xử lý dữ liệu cần có hạ tầng là hệ thống đường truyền tốc độ cao, mạng máy tính tiên tiến đặt trong điều kiện tự nhiên thuận lợi, dồi dào điện năng, ít rủi ro thiên tai, bảo mật gần như tuyệt đối.

- Hoàn thiện hành lang pháp lý cho kinh tế dữ liệu, trong đó vấn đề cấp bách nhất ở Việt Nam hiện nay là quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu cá nhân. Đây được coi là “nút thắt” khiến nhà đầu tư nước ngoài chưa an tâm đặt máy chủ cũng như xây dựng các trung tâm dữ liệu siêu lớn.

- Nguồn lực con người luôn quyết định đến khả năng khai thác dữ liệu. Để tận dụng tối đa giá trị của dữ liệu, cần đào tạo nguồn nhân lực có kiến thức, kỹ năng về phân tích dữ liệu và khoa học dữ liệu.

Kết luận

Nền kinh tế dữ liệu không chỉ là một từ thông dụng; đó là một lực lượng biến đổi đang định hình lại thế giới của chúng ta. Khi chúng ta tiếp tục tạo ra và tận dụng dữ liệu, tiềm năng đổi mới, hiệu quả và tạo ra giá trị mới là vô hạn. Tuy nhiên, việc điều hướng bối cảnh này một cách có trách nhiệm và có đạo đức sẽ rất quan trọng cho sự tăng trưởng bền vững và lợi ích xã hội. Tương lai của nền kinh tế dữ liệu không chỉ có công nghệ và lợi nhuận; đó còn là việc định hình một thế giới nơi dữ liệu mang lại lợi ích cho tất cả mọi người.

Các công ty sẽ tiếp tục phân bổ nguồn lực để tìm ra những cách mới để trích xuất dữ liệu từ người dùng mà họ không hề biết. Hiểu được mức độ khai thác dữ liệu có thể giúp các nhà lập pháp đưa ra các chính sách để duy trì mức độ công bằng nhất định.

Tuy nhiên cũng không thể yêu cầu ngành công nghệ tự điều chỉnh. Cần phải tìm ra sự cân bằng, một sự cân bằng đòi hỏi phải cân nhắc nhiều. Hơn nữa, nếu các nhà nghiên cứu và nhà lập pháp được cung cấp mã nguồn cho các thuật toán xử lý dữ liệu của người tiêu dùng, họ có thể thiết lập thử nghiệm theo quy định và hiểu được các nguồn sai lệch tiềm ẩn. Loại bỏ rào cản này sẽ tạo ra mức độ trách nhiệm. Tất nhiên, mã nguồn là vấn đề sở hữu trí tuệ, nhưng các nhà lập pháp cần phải vào cuộc để bảo vệ người tiêu dùng cũng như các doanh nghiệp sử dụng dữ liệu vì mục đích tốt. Bản thân dữ liệu không có hại; chính cách khai thác và sử dụng nó gây nguy hiểm cho xã hội./.

“
Tài liệu tham khảo:
1. https://www.linkedin.com/pulse/data-economy-unfolding-
future-information-driven-value-narala-olq5f
2. http://baokiemtoan.vn/kinh-te-du-lieu-xu-the-cua-tuong-
lai-gan-26784.html
3. https://cebid.vn/du-lieu-nguyen-lieu-trong-kinh-te-so/
4. https://www.linkedin.com/pulse/data-monetization-turning-
information-value-ghada-richani
5. https://www.linkedin.com/pulse/data-commodification-
unparalleled-comparative-abhiram-pulavarthi